استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین  آقای محمد رضا جباران

استاد مشاور:حجت الاسلام و المسلمین  آقای محمد مهدی نادری قمی

پژوهشگر: منصوره علی محمدی

یکی از مهمترین مسائل و موضوعات زندگی جمعی و متمدّن بشر، مسألۀ ارتباط بین دولتها است، این مسأله آنقدر اهمیت دارد که در آیات متعدّدی از قرآن کریم، و همچنین منابع دیگر اسلام، همانند سنّت معصومین علیهم السلام به آن پرداخته شده است. دولت اسلامی با توجه به اهداف متعالی اسلام، و همچنین نیازها و ضرورتهای زندگی در عصر کنونی، باید در ابعاد مختلفِ فرهنگی، اقتصادی و به ویژه سیاسی با سایر ملّتها و دولتها بر اساس معیارهای اسلام در ارتباط باشد.

 از جملۀ ارتباطاتی که چگونگی آن در فقه اسلامی، قابل تبیین بوده و از سوی فقهای اسلامی نیز به آن پرداخته شده است، روابط با دولتهای غیراسلامی است. روابط سیاسی دولت اسلامی با دولتهای غیراسلامی شامل شناسایی انواع رفتارهای دوَل غیراسلامی نیز می گردد، و روابطی که با آنها برقرار می گردد، بستگی به نوع رفتار آنها با مسلمین و دولت اسلامی دارد.

 ابزاری که در فقه اسلامی به طور عمده برای این موضوع راهگشاست، عبارت از پیمانهای معیّن همانند، پیمان ذمّه، صلح، هدنه و… است، همچنین اصول و قواعد فقه اسلامی که شکل عام تری دارند در این جهت مورد استفاده قرار می گیرند، همانند اصل صلح، وفای به عهد، نفی سبیل، مصلحت وجهاد. البته روابطی چون صلح و جهاد در اسلام اهمیت فراوان داشته و با توجه به اینکه هم تأثیرات مفید و هم اثرات سخت و طاقت فرسایی بر زندگی بشر دارند، برای تشخیص مکان صحیحِ اجرای آنها، شرایط و ضوابطی در فقه اسلامی معرّفی شده است، همانند جنگ و صلح ضابطه مند، رعایت اصول اخلاقی در حین جهاد، و رعایت مصلحت اسلام و مسلمین. 

در رابطه با نوع روابط سیاسی دولت اسلامی با دولتهای غیراسلامی، برخی از فقها «اصل جهاد»، برخی «اصل صلح»، و برخی نیز «اصل مصلحت» را اصل نخستین دانسته اند، ولی در این پژوهش با بررسی استدلالاتی که در این زمینه موجود است، همانند دلایلی از آیات قران کریم، سنّت معصومین علیهم السلام، عقل، تشخیص و درک مصلحت از سوی رهبر جامعۀ اسلامی و لازم الاتّباع بودن فرمان وی از سوی مسلمین، رویکرد مصلحت در جنگ و صلح، اصل اولیه در این روابط «اصل مصلحت» معرّفی می گردد.

واژگان کلیدی: فقه، سیاست، دولت اسلامی، دولت غیراسلامی، اصل.

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین سید صمصام الدین قوامی

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای سید رضا مودب

پژوهشگر: اعظم جدیدی میاندشتی

يكي از مسائل بسيار مهم در جامعة اسلامي وجود افراد فقير در جامعه است. در اسلام فقر امري مذموم است. با توجه به اين كه همة انسان‌ها قادر نيستند كه مايحتاج خود را تأمين كنند خداوند بر اغنیاء واجب کرده است كه به ناداران كمك كنند و نظام حمايت‌گري دارايان از ناداران شكل گرفته است که اگر اين نظام در جامعه پياده شود چهرة فقر از جامعه رخت بر مي‌بندد. با توجه به اهميت اين موضوع در اين پژوهش به مباني، فلسفه، مصاديق، شيوه هاي حمايتگري در قرآن و سنت پرداخته شد. روش پژوهش توصيفي تحليلي است كه قرآن و احاديث با كليدواژه‌هاي مربوط به حمايت‌گري جستجو شد و داده هایی که مربوط به اين حوزه بود استخراج و سپس داده‌ها تحليل با روش تحلیل محتوا شد.  با بررسی و دقت نظر در آیات و روایات این نتیجه به دست آمد که فلسفة حمايت‌گري دو چيز است: خلافت انسان از خداوند و تزكية انسان. چون انسان جانشين خداوند در زمين است و خداوند هم واجد صفات جمال و جلال است پس انسان براي شبيه شدن به خداوند بايد به ديگران كمك كند. علاوه بر آن بهترين راه دل‌كندن از دنيا، بخشيدن است. اسلام در اموال دارایان حقی در قالب های مختلف مانند خمس و زکات و صدقه و وقف بریا نیازمندان قرار داده است. حمایت گری در بعد مادی و غیر مادی دارد. اسلام تمام كساني كه به نوعي نیاز غیر مادی مانند نیاز علمي، ديني و عاطفي دارند را نيز مورد حمايت‌گري مي‌داند. بر عالم واجب است زكات علمش را بپردازد و براي حمايت‌گري ديني امربه معروف و نهي‌ از منكر را واجب فرموده است. حمايت‌گري بايد خالصانه براي خدا، بدون منت و با بهترين چيزها باشد. در اين حمايت‌گري بايد مراتب قرابت و خویشاوندی را نيز در نظر داشت.

كلمات كليدي: حمايت‌گري، خمس، صدقه، زكات، الزامات حمایتگری، حکمت حمایتگری، قواعد حمایتگری

به مجموعه ویژگی های شخصیتی و حرفه ای پژوهشگر که مانع از ارتکاب خطا و سوگیری در طی انجام فرآیند پژوهش شده و برخورداری از این ویژ گی ها می تواند پژوهشگر را در تمامی مراحل پژوهش از تصمیم گیری برای طرح موضوع پژوهش تا مرحله تدوین گزارش و انتشار نتایج در مسیر صحیحی هدایت کند را اخلاق پژوهش می گویند.

اصول اخلاقی در فرآیند پژوهش

رعایت حقوق افراد و پای بندی به مسئولیت های اخلاقی در پژوهش محتاج اصولی است. راهبردی ترین اصول اخلاقی را می توان در ده مورد تلخیص کرد:

1.اصل حرفه ای بودن در پژوهش:بدون احراز شرایط لازم و کافی به پژوهش پرداختن، امری غیر اخلاقی است. این اصل در همه حرفه ها صادق است. پژوهش غیرحرفه ای نه تنها به تولید علم و توسعه آن یاری نمی رساند بلکه سبب حیرت و سرگشتگی محقق می گردد.

2. اصل امانت داری: رعایت حق مالکیت فکری در برخورداری از اطلاعات به دست آمده، یکی از مصادیق امانت داری است. سوء رفتار پژوهشی در این زمینه شامل موارد متعددی مثل سرقت علمی از خود، تخلفات اسنتنادی و تخلفات نویسندگی می شود.سرقت علمی از خود بدین معناست که پژوهشگر اثر منتشر شده ی خود را در قالبی جدید و با عنوانی جدید بدون داشتن حرفی نو منتشر و خود را از امتیاز انتشار یک اثر جدید بهره مند کند.مورد بعد زمانی است که فرد اثر منتشر شده خود را در نشریه ای دیگر بدون هیچ گونه اشاره یا استنادی به چاپ برساند یا اثر خود را هم زمان برای چندین مجله برای انتشار ارسال کند و باعث اتلاف وقت و هزینه توسط داوران و سردبیران و مجلات شود.تخلفات استنادی یا سرقت علمی یعنی استفاده از آثار دیگران بدون استناد دادن به آن اثر و یا استفاده از استنادهای اثار دیگران بدون مراجعه به اصل منبع.تخلفات نویسندگی در جائی است که نام شخصی که هیچ نقشی در تولید اثر پژوهشی نداشته به عنوان  نویسنده ذکر شود و یا برعکس نام فردی را که دارای شرایط نویسندگی است و در تولید اثر نقش داشته به عنوان نویسنده ذکر نگردد.

به تعبیر زرین کوب، محقق را هیچ آفتی از این بدتر نیست که به سرقت و انتحال کار دیگران عادت کند.

3. اصل رازداری:محقق به بسیاری از اطلاعات شخصی افراد دست می یابد که اسرار افرادند و فاش کردن آنها تعدی به حقوق دیگران است. این امر در مطالعات تجربی انسانی اهمیت بسزائی دارد. محققی برای یک بنگاه بزرگ اقتصادی در باب ارتقای مدیران به پژوهش مشغول است و با فرضیه (همبستگی نارسیسم) با ارتقاء مدیران به جمع آوری اطلاعات در خصوص مدیران آن بنگاه اقدام می کند. اطلاعاتی که وی در می یابد اسرار غیر قابل فاش هستند.

4. قضاوت مستدل:محقق در مقام توصیف، تبیین و حتی ارزیابی وداوری باید پایبند استدلال باشد و این سخن کلیفورد (1845-1869م) را آویزه گوش قرار دهد. باوری را نپذیریم مگر آن که ادله اثبات حقانیت آن را داشته باشیم. این توصیه اخلاقی هم شامل قبول یک باور و هم شامل رد یک عقیده است. مادامی که دلیلی وجود ندارد باید سکوت کرد.

5.اصل نقد پذیری: همان گونه که اخذ رهیافت نقادانه اخلاقی است،. نقدپذیری نیز اخلاقی است. عجب، غرور، به ویژه تکبر ناشی از پیش کسوتی، نقدناپذیری محققمی گردد. نقدی که بر تحقیقات ما نوشته می شود، بهترین هدیه ای است که می توان به دست آورد، نقدها را ارج نهیم و ناقدان را تکریم کنیم.

6. اصل رعایت حریم شخصی افراد: ورود بدون توافق آگاهانه، به حریم شخصی افراد، تعدی به مهم ترین حق آنان است. این اصل در تحقیقات تجربی انسانی اهمیت فراوانی دارد.

7.انگيزه الهي

نخستين مساله‌اي كه شايسته و بايسته است پژوهشگران به آن توجه كنند اين است كه نيت و انگيزه خود را براي خدا خالص كنند و به خاطر جلب رضاي خدا و تقرب به درگاه او تحقيق و پژوهشي انجام دهند.
زيرا مي‌دانيم كه بر اساس نظام اخلاقي اسلام، نيت و انگيزه، به اندازه عمل و بلكه بيشتر از آن اهميت دارد و به همين دليل پيامبر اكرم (ص) فرمود: نيت مومن بهتر از عمل اوست.

8.احترام به پژوهشگران سابق:

پژوهش‌هاي نو و جديد ـ در حقيقت ـ نتيجه و محصول زحمات و پژوهش‌هاي پيشينان و دانشمندان گذشته است. پژوهشگران و محققان در هر دوره‌اي با بهره‌گيري از يافته‌ها و پژوهش‌هاي محققان گذشته مي‌كوشند تا كاروان علم و دانش و انديشه را پيش ببرند و افق‌هاي جديدتري به روي خود و بشريت بگشايند. به همين جهت بر هر محقق و پژوهشگر شايسته و بايسته اخلاقي است كه از دانشمندان و علماي گذشته به نيكي ياد كرده و زحمات و تلاش‌هاي آنها را فراموش نكند

9.روحيه حقيقت جويي در پژوهش

شايسته و بايسته است پژوهشگر همواره روحيه حقيقت جويي و حقيقت‌طلبي داشته باشد و همه تلاش و زحمت خود را در كشف حقيقت صرف كند. زيرا حق و حقيقت است كه باقي خواهد ماند.

10.پرهيز از شتاب زدگي

از آفات بزرگ پژوهش‌هاي علمي، شتاب‌زدگي و عجله بي‌مورد است. زيرا كمترين آفت عجله اين است كه مانع درك صحيح موضوع يا مساله مي‌شود به همين جهت پژوهشگران از لحاظ اخلاقي شايسته است از شتاب و عجله دوري كنند.

منابع

1.سمیه بهمن آبادی و دیگران، رعایت اخلاق پژوهش در رساله های دکتری، مورد مطالعه: گروه علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد طی سال های 1386-1390

2.زهره عباسیان و امیر حسین رجب زاده، عصاره انواع سوء رفتارهای پژوهشی و دسته بندی آنها

3.عبدالحسین زرین کوب، یادداشت ها و اندیشه ها، تهران، اساطیر، 1376، ص12

4.بحارالانوار ج 70 ص 186

5.احد فرامرز قراملکی، خاستگاه اخلاق پژوهش، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی پرتال جامع علوم انسانی

6.وحید جوان، اخلاق پژوهش، مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران، معاونت پژوهش

 

 

 

“به گزارش معاونت پژوهش موسسه آموزش عالی الزهراء(سلام الله علیها)گرگان نشست اختتامیه نمایشگاه کتاب این مدرسه درمکان شبستان این مدرسه برگزار نمود.
در این نشست خانم حسینی واعظ استاد حوزه گفت: اعجاز اسلام به عنوان دین جاویدان کتابی به نام قرآن است.
سیده نفیسه حسینی واعظ گفت: براساس روایات جایگاه علم آموزی و عالمان برتر از خون شهدا است.
خانم سیده نفیسه حسینی واعظ بیان داشت:خداوند متعال نقطه آغاز رسالت را بر مبنای مطالعه و خواندن قرار داده است.اعجاز اسلام به عنوان دین جاویدان کتابی به نام قرآن است.
ایشان افزود:در تعالیم اسلامی بر اهمیت و ارزش خواندن تاکید فراوانی دارد به طوری که اولین آیه نازل شده بر نبی مکرم اسلام (ص) با خواندن و تاکید بر خواندن است.
وی ادامه داد :در قران مجید اصطلاحات بسیاری در خصوص خواندن ،علم ،حکمت ،تدبر و …وارد است که حاکی از اهمیت این مطلب می باشد.
حسینی واعظ گفت: در آیات 114 از سوره مبارکه توبه ،9 عنکبوت ،دو انفال ،43 فاطر ،28 قلم ،23 انفال ،56 بقره و …در مورد تمجید علماء و مذمت جاهل سخن به میان آمده است.
وی خاطر نشان کرد:تعالیم بلند قرآن کریم جامعه را به سمت پیشرفت سوق خواهد داد .در هنگام نزول این کتاب آسمانی تعداد اندکی باسواد بودند به طوری که فدیه اسراء در آن زمان باسواد کردن مسلمانان بود لذا این دلالت بر اهمیت و جایگاه علم آموزی دارد.
استاد حوزه تصریح کرد:در روایات متعددی از ائمه معصومین(ع) وارد است که بر علم آموزی از دوران کودکی تا هنگام مرگ تاکید و سفارش نموده است.در فضیلت این نعمت الهی همین بس که مداد علماء از دماء شهدا برتر شمرده شده است""مداد العلماء افضل من دماء الشهدا “”
وی افزود:در روایتی از رسول مکرم اسلام (ص) وارد است که حضرت از جمله چیزهایی که حجاب را در پیشگاه خداوند از بین می برد به قلم های دانشمندان اشاره نموده است.

 

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای مجتبی ارشاد

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای محمود ابوترابی

پژوهشگر: زهرا مهاجر خراسانی

حريم خصوصي را مي توان قلمرويي از زندگي هرفرد دانست كه انتظار دارد، ديگران بدون رضايتش به آن قلمرو وارد نشوند. فطري بودن حريم خصوصي، حمايت حريم خصوصي از آزادي و شرافت و حيثيت انساني از مباني حريم خصوصي مي باشد. حریم خصوصی حیطه اطلاعات، ارتباطات، جسم و مکان و … افراد را در بر می گیرد. جهت كنترل حريم خصوصي، دو وظيفه ي عمده بر عهده ي نظام هاي حكومتي و دولت ها قرار دارد: حيطه ي اول مربوط به فعاليت هاي آموزشي است و حيطه ي دوم آن به برخورد قانوني اختصاص دارد و مراد از آن تصويب قوانيني باز دارنده جهت برخورد با حرمت شكنان مي باشد. يكي از مصاديق حريم خصوصي مسكن مي باشد، مسكن جايي است كه موجب آرامش و سكون انسان مي شود، روايات زيادي در مورد ساخت مسكن وارد شده است که در آنها حيطه هاي مختلف جسماني، رواني، اخلاقي و… ساکنین خانه مد نظر قرار داده شده است. به حريم خصوصي مسكن در فقه و قانون به طور جزئي و مختصر اشاره شده است و در بحث شكسته شدن حريم منازل از طريق آپارتمان سازي به ويژه در مناطق ويلايي نشين، اکثر فقهاي قديم و جديد بر اين باورند كه نفس ساختن ساختمان، نفي حريم خصوصي همسايگان به شمار نمي رود و حتي باز كردن پنجره به سمت حياط همسايه در صورتي كه حريم داشته باشد، نقض حريم خصوصي همسايه به شمار نمي رود، بلكه آن چه غير مجاز مي باشد، تطّلع و جستجو كردن از موارد مخفي همسايگان است، این موارد تنها امكان تطّلع را در پي دارد نه خود تطّلع را و امكان تطّلع و تطّلع حكمي جدا از هم دارند. همين مبحث در بحث هاي حقوقي نيز داخل شده است.زماني كه حريم خصوصي فرد با مصلحت جامعه در تقابل باشد حريم خصوصي شكسته مي شود و جواز شكستن حريم خصوصي از جنبه ي حقوقي صادر مي گردد.

كليد واژه: حريم، حريم خصوصي، مسكن، فقه و حقوق

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای مجتبی ارشاد

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای غلامرضا گلچین راد

پژوهشگر: سمیه چکا

رفتار اقتصادي را مي‏توان مجموعه سلوک‏و‏‏‏ روشي دانست که براي نتظيم امور معاش و تنظيم مخارج خانواده انجام مي‏شود.خانواده اصيل‏ترين و بنيادي‏ترين واحد اجتماع است‏‏ که سرنوشت هر يک از اعضاي آن، طوري به هم گره خورده که‏مي‏توانند در شادي و غم، ناخوشي و سلامتي و….ديگر اعضاء خانواده تأثيرگذار باشند. هدفمندي و همکاري خانواده در ابعاد مختلف عاطفي، اخلاقي، فرهنگي و اقتصادي و…پايداري و آرامش و امنيت آنان را تضمين کرده، و در بخشي وسيع‏تر‏بر جامعه نيز اثر مي‏گذارد. ‏‏از آن جايي که، زنان نيمي از اجتماع انساني را تشکيل مي‏دهند، و اوّلين آموزگاران زبان، فرهنگ، ادب، تربيت و تعالي نوع بشر هستند، مي‏‏توانند بر سرنوشت خانواده و حتي جامعه بسيار مؤثر واقع شوند و اينکه بسياري از رفتارهاي آنها علاوه بر وراثت از طريق اعمال، کردار به نسل‏هاي بعدي انتقال مي‏يابد. و مي‏تواند زمينه ساز رشد و ترقي و يا اسراف و از دست دادن سرمايه‏ها شود. زنان به عنوان يكي از پايه‏هاي مهم زندگي زناشويي و تشكيل خانواده و مربّيان نسل آينده بشريّت، در تمام عرصه‏ها اعم از اقتصادي، فرهنگي، سياسي،مذهبي و ….. نقش موثر و مهمّي را به عهده دارند. يكي از مهم‏ترين شاخه‏هاي عرصه ی اقتصادي، چرخه اقتصاد خانواده است كه اثر گذاري زيادي در اقتصاد جامعه دارد. در اين ميان زنان نقش مهمّي را ايفا مي‏كنند. نقش زنان را به طور كلي از دو جنبه مي‏توان بررسي كرد. اوّل: فعالتيهاي اقتصادي زنان و انتقال و كسب در آمد در جهت رونق بخشيدن به مسائل مالي خانواده با تامين هزينه دوّم: مديريت مصرف خانوار و بر قراري توازن صحيح بين مصرف و در آمد خانواده. آنچه كه در اين تحقيق به آن پرداخته مي‏شود آسيب شناسي رفتار زن از جهت مديريّت و موانع و مشكلات آن مي باشد.

از مهمترین دستاوردهای این تحقیق این است که بیشترین آسیب های رفتار اقتصادی زنان عبارت است از اسراف، رفاه زدگی، مدگرائی، تجمل گرائی افراطی که بر اساس عواملی چون ضعف شخصیت، غفلت و عدم تفکر، ضعف ایمان، لذت گرائی و هواپرستی، فرهنگ اجتماعی غلط و الگوهای نادرست رفتاری بوجود می آید و پیامدهای ناگوار مادی مانند از دست دادن سرمایه های مادی، زوال نعمت، کم برکتی، فقر و نیازمندی در جامعه، تضییع بیت المال، بدهکاری و ورشکستگی و … را به دنبال دارد و از نظر روحی موجب سلب آرامش روانی می گردد.

توجه به پیامدهای مصرف ناصحیح و رعایت اصول و سیاست های مصرف درست در کاهش آْسیب های رفتار اقتصادی زنان موثر است. در نهایت حکومت و دولتمردان جامعه از طریق تعدیل ثروت و اجرای عدالت و جلوگیری از درآمدهای نامشروع، مصرفی نکردن بازارهای کشور، توازن بین ادرات و صادرات، توجه به امر فرهنگ سازی و آموزش، در کاهش آسیب های اجتماعی می تواند موثر باشد.

کليدواژه: آسيب شناسي، اقتصاد،رفتار اقتصادي، زنان، خانواده

اگر بخواهیم مجلات بین اللملی را از نظر درجه و اعتبار بررسی کنیم، بایستی تفاوت موسسات اصلی نمایه کننده(ایندکس) مجلات را بدانیم. ایندکس کننده معتبر بین المللی در علوم مختلف عبارتند از شرکت تامسون رویترز(Thomson Reuters)، اسکوپوس(Scopus)، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC). 

مجلات تامسون(ISI, WOS)

شرکت تامسون رویترز(Thomson Reuters) یک شرکت چندملیتی رسانه‌های گروهی است که زیر مجموعه هایی دارد که یکی از این زیر مجموعه ها پایگاه  Web of science می باشد،این پایگاه که به اختصار ( (WOS نامیده می شود یک نمایه استنادی علمی است که توسط تامسون رویترز ایجاد شده است که جستجوی استنادی جامع را فراهم می‌کند. به صورت عامیانه و متداول مقالاتی که در این پایگاه نمایه می شوند به مقالات ISI  شهرت یافته اند.

مجلات اسکوپوس(Scopus)

اسکوپوس یکی از نمایه‌های استنادی معتبر و شناخته‌شده‌است که اطلاعات کتاب‌شناختی حدود ۲۵ میلیون سند را در خود جمع‌آوری کرده‌است. اسکوپوس اطلاعات محصولات حدود ۵هزار ناشر علمی را از سراسر جهان در خود جای داده‌است. در مجموع اسکوپوس اطلاعات ۱۶ هزار و پانصد مجله علمی پژوهشی را در خود نمایه کرده‌است. اسکوپوس(Scopus) یکی از محصولات الزویر(Elsevier) است که استفاده از اطلاعات آن نیاز به اشتراک و پرداخت هزینه دارد.

مجلات ISC (پایگاه استنادی علوم جهان اسلام)

ازآنجایی‌که ارتقاء سطح علم و دانش و انتشار آن‌یکی از مهم‌ترین ارزش‌های یک جامعه اسلامی هست، کشور ایران نیز به‌عنوان قطب علمی برتر جهان اسلام اقدام به تأسیس مجموعه‌ای تحت عنوان ISC نمود تا بتواند در راستای پیشبرد اهداف علمی جامعه بین‌المللی نقش به سزایی را ایفا نماید. این پایگاه توسط مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری شیراز تهیه‌شده است. مهم‌ترین هدف ISC گسترش همکاری بین دانشمندان اسلامی و مراکز علمی است.

پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC)  یک سامانه اطلاع رسانی علمی است که در صدد تجزیه و تحلیل مجلات علمی کشورهای اسلامی بر اساس معیارهای علم سنجی معتبر اسلامی می‌باشد. پس از تامسون و اسکوپوس، ISC سومین پایگاه استنادی برای سنجش عملکرد پژوهشی کشورها محسوب می شود که ۵٧ کشور در آن مشارکت دارند.

رتبه بندی مجلات داخلی از نظر اعتبار و امتیاز

در حالت کلی در ایران سه نوع مجله داریم که اعتبار و درجه علمی آنها از سوی یکی از سه ارگان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، و حوزه علمیه تعیین می شود و به ترتیب اعتبار عبارتند از:

مجلات علمی- پژوهشی

 هر تولیدی که به دنبال جستجوی حقایق و برای کشف بخشی از معارف و نشر آن در  میان مردم و به قصد حل مشکلی یا بیان اندیشه ای در موضوعی از موضو ع های علمی، از طریق مطالعه ای نظام مند، برای یافتن روابط اجتماعی میان پدیده های طبیعی به دست آید و از دو خصلت اصالت و ابداع برخوردار باشد و نتایج آنها به کاربردها، روشها و مفاهیم و مشاهدات جدید در زمینه علمی با هدف پیشبرد مرزهای علمی و فن آوری منجر گردد، علمی – پژوهشی قلمداد می شود. در واقع هدف اصلی مقاله علمی پژوهشی ایجاد یک استدلال است. یکی از بخش های چنین مقاله ای مرور ادبیات است. در یک مقاله علمی پژوهشی، ادبیات بعنوان اساس و بنیان کار ارائه می شود و بینش جدیدی را که پژوهشگر به دنبال ایجاد آن است، پشتیبانی می کند. مخاطبین اصلی این گونه مجلات پژوهشی، اساتید دانشگاهها، دانشجویان دوره های دکتری و کارشناسی ارشد، پژوهشگران شاغل در مراکز علمی، تحقیقاتی و تولیدی هستند.

مجلات علمی- ترویجی

 یک مقاله علمی ترویجی یا مرور ادبیات و اطلاعات منتشر شده ، یک موضوع بخصوص، در یک محدوده زمانی را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. مقاله علمی ترویجی می تواند خلاصه ای از مقالات و منابع موجود باشد اما معمولا سازماندهی خاص خود را دارد و خلاصه و استنتاج‌ها را ترکیب می‌کند و اطلاعات را در ساختاری نو ارائه می دهد. مقاله علمی ترویجی می تواند تفسیری جدید از مقالات و کارهای قبلی ارائه دهد یا اطلاعاتی جدید را با تفاسیر قبلی در هم آمیزد، یا سیر جریان پیشرفت فکری حوزه مورد بحث و مباحثات مربوط به آن را ترسیم کند. مقاله علمی ترویجی بسته به موقعیت، ممکن است مقالات و منابع را مورد ارزیابی قرار دهد و مناسب ترین و مربوط ترین منابع را به خواننده پیشنهاد کند. این مقالات بر پایه جابه‎جایی، تلفیق و ترکیب دانش موجود تهیه می شوند و معمولاً به روشن شدن زوایای مساله‎ای کمک می‎نمایند. اینگونه مجلات دستاوردهای علمی، فنی و حرفه ای آموزنده و جالب را به زبانی ساده برای افراد دارای تحصیلات دانشگاهی، دانش آموزان سالهای بالای دبیرستانها، صنعتگران، مخترعین، مبتکرین و افراد دارای تحصیلات غیرکلاستیک ارائه میدهند.

 

 مجلات علمی- تخصصی

این مجلات معمولا وابسته به برخی سازمانها و نهادهای خاص بوده و مباحث تخصصی در یک زمینه را مطرح می کنند و نویسندگان مختلف می توانند مطالب خود را برای این مجلات ارسال کنند. نکته قابل توجه در مورد این نوع مجلات این است که این مجلات معمولا هیچ گونه امتیاز و مجوز علمی را از ارگانهای ذیربط مثل وزارت علوم،تحقیقات  و فناوری، وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی یا حوزه علمیه دریافت نکرده اند و صرفا به منظور اطلاع رسانی و بالا بردن آگاهی های قشر خاصی از افراد جامعه در زمینه های تخصصی به چاپ مطالب می پردازند.

مثل مجله علمی – تخصصی رشد که وابسته به وزارت آموزش و پرورش بوده و به فعالیت در زمینه مباحث آموزشی می پردازد.

 

منابع

1.برگرفته از سایتhttp://www.researcheditor.ir/learn- center /263

2.محمد رضا حافظ نیا، مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ هفتم، تهران، سمت، 1381

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

محمد هادی معرفت(۱۳۰۹-۱۳۸۵ش) از عالمان شیعه و محققان علوم قرآنی است. در کربلا متولد شد و خاندانش از نوادگان شیخ عبدالعالی میسی صاحب‌ رسالة‌ ميسيّه‌ بودند. تحصیلات حوزوی را در حوزه‎های علمیه کربلا، نجف و قم گذراند و سپس در کنار فقه و اصول، توان خود را در تفسیر و علوم قرآن گذارد.

دوران‌ تحصيل‌:
آية‌الله‌ معرفت‌، تحصيلات‌ خود را در مكتب‌ خانه‌هاي‌ آن‌ روزگار آغاز كرد و حتي‌ كتاب‌ جامع‌ المقدمات‌ را هم‌ در آن‌ مكتب‌ خانه‌ها فرا گرفت‌. پس‌ از آن‌ وارد حوزه‌ علميه‌ كربلا شد و با تلاش‌ فراوان‌ به‌ فراگيري‌ دروس‌   سطح‌ پرداخت‌. بخشي‌ از دروس‌ سطح‌ را نزد پدر و بخش‌ ديگري‌ را نزد استادان‌ حوزه‌ علميه‌ كربلا فرا گرفت‌. پس‌ از آن‌ به‌ درس‌ خارج‌ فقه‌ و اصول‌ رفت‌ و يك‌ دوره‌ خارج‌ اصول‌ و بخشي‌ از خارج‌ فقه‌ را در همان‌ حوزه‌ مبارك‌ به‌ پايان‌ رساند.

سپس‌ براي‌ بهره‌مندي‌ از محضرآية‌الله‌ العظمي‌ خويي‌(ره‌) و ديگر استادان‌ حوزه‌ علميه‌ نجف‌، وارد اين‌ شهر شد. در آنجا نيز از محضر علماي‌ فرزانه‌، بهره‌هاي‌ فراوان‌ برد. پس‌ از آن‌ وارد حوزه‌ علميه‌ قم‌ شد و پس‌ از چندي‌ شركت‌ در درس‌ مرحوم‌ ميرزاهاشمي‌ آملي‌، تدريس‌ رسمي‌ خود را آغاز كرد.

آية‌الله‌ معرفت‌ در طول‌ سالهاي‌ تحصيل‌، همواره‌ از تدريس‌ كتب‌ و دروس‌ حوزوي‌ بازنماند؛ حتي‌ به‌ تدريس‌ دروسي‌ كه‌ امروزه‌ در حوزه‌ها متداول‌ نيست‌ ـ مانند رياضيات‌ ـ مي‌پرداخت‌ و همراه‌ با تحصيل‌ و تدريس‌، به‌ پژوهش‌ در گستره‌هاي‌ گوناگون‌ علمي‌ و ديني‌ مي‌پرداخت‌. در اين‌ راه‌، از هيچ‌ تلاشي‌ دريغ‌ نمي‌ورزيد؛ به‌ گونه‌اي‌ كه‌ به‌ گفته‌ خود گاه‌ تا سحر براي‌ حل‌ مسأله‌اي‌ بيدار مي‌ماند و به‌ تأمل‌ و كاوش‌ در كتب‌ مختلف‌ مي‌پرداخت‌.

فعاليتهاي‌ علمي‌ و فرهنگي‌:
آية‌الله‌ محمدهادي‌ معرفت‌ در طول‌ عمر خود خدمات‌ علمي‌ و فرهنگي‌ بسياري‌ را به‌ جامعة‌ شيعي‌ ارزاني‌ داشته‌ است‌. او در كربلا با گروهي‌ از فضلا با سرپرستي‌ حجة‌الاسلام‌ والمسلمين‌ آقاي‌ شهرستاني‌، مجله‌اي‌ را به‌ نام‌ «اجوبة‌المسائل‌ الدينيه‌» منتشر ساختند كه‌ در آن‌ به‌ شبهات‌ گوناگوني‌ كه‌ در گستره‌هاي‌ مختلف‌ ديني‌ مطرح‌ مي‌شد، پاسخ‌ داده‌ مي‌شد.

وي‌ در طول‌ ساليان‌ تحصيل‌ و پس‌ از آن‌، همواره‌ به‌ تدريس‌ علوم‌ ديني‌ در حوزه‌هاي‌ علميه‌ كربلا، نجف‌ و قم‌ اشتغال‌ داشته‌ است‌ و از اين‌ رهگذر، شاگردان‌ فرهيخته‌ همچون حجت الاسلام عبد الکریم بهجت پور و حجت الاسلام مهدی رستم نژاد وبزرگانی دیگر را تربيت‌ كرده‌ اند. بخشي‌ از اين‌ تدريسها، تدريس‌ علوم‌ قرآني‌ بوده‌ است‌ كه‌ با توجه‌ به‌ نيازهاي‌ عالم‌ اسلام‌ و كمبودهاي‌ موجود در حوزه‌هاي‌ علميه‌، آثار و بركات‌ فراواني‌ را به‌ همراه‌ داشته‌ است‌؛ به‌ گونه‌اي‌ كه‌ مي‌توان‌ آية‌الله‌ معرفت‌ را احياگر دروس‌ علوم‌ قرآني‌، در عصر اخير در حوزه‌هاي‌ علميه‌ دانست‌. ایشان دارای شخصیتی مبتکر در حوزه مطالعات قرآنی و تفسیری و نیز صاحبنظر در اندیشه‎های دینی بود.

حجت‌الاسلام ایازی نظریه‎پرداز حوزه تفسیری قرآن درباره آیت الله معرفت چنین می گوید:” تفاوت کار ایشان در علوم قرآن این است که اولاً آثارایشان اجتهادی و مبتنی بر نقد و بررسی است. ثانیاًمسئله جامعیت ایشان است. آیت‌اللّه معرفت در زمینه اصول، فقه، معارف، تفسیر و حدیث کار کرده بودند، اما اینکه یک قرآن‌پژوه بتواند از همه این حوزه‌ها استفاده کند ویژه ایشان بود.”

آية‌الله‌ معرفت‌ در طول‌ عمر با بركت‌ خود كتابها و مقالات‌ فراواني‌ را منتشر ساخته‌ است‌ كه‌ برخي‌ از آنها به‌ شرح‌ زير است‌:
1ـ ولايت‌ فقيه‌؛
2ـ فرضيه‌ بازگشت‌ روح‌؛
3ـ مصونيت‌ قرآن‌ از تحريف که در دفاع از حریم قرآن و حراست از كرامت آن نوشته شده ایشان علت نوشتن این کتاب را چنین بیان می دارد: یكی از نویسندگان در دیار پاكستان به نام«احسان الهی ظهیر» كتابهایی علیه مكتب تشیع و در رابطه با مسأله تحریف نوشت و شیعه را متهم ساخت كه قائل به تحریف می باشند. لذا برای دفع این تهمت و حراست از كیان مقدس قرآن دامن همت بر كمر زده و در مدت شش ماه  این كتاب را نگاشتم.
4ـ تناسب‌ آيات‌؛
5ـ حديث‌ «لاتعاد»                                                                                                                               6- آموزش‌ علوم‌ قرآن‌؛
7ـ تاريخ‌ قرآن‌؛
8ـ التفسير و المفسرون‌؛
9ـ التهميد، في‌ علوم‌ القرآن‌؛این کتاب در 10 جلد در موضوعات مختلف علوم قرآنی مانندتاریخ قرآن قراءتهای هفتگانه،نسخ، محکم ومتشابه،اعجاز قرآن و…گردآوری شده است.
10ـ شبهات‌ وردود؛
11ـ. آخرین تألیف ارزشمند و گرانمایه آیت الله معرفت;، «التفسیر الأثری الجامع» است. این تفسیر با همکاری دو گروه ده نفری از سال ۱۳۷۹ آغاز گردیده و تا پایان قرآن کریم فیش برداری شده است، اما فقط تا انتهای سوره بقره به قلم ایشان نگارش یافته و به زیور طبع آراسته گردیده است. ویژگی و اهمیّت خاص این اثر«جمع و تنسیق روایات تفسیری فریقین» است
آیت الله معرفت انگیزه و هدف خویش از تألیف این کتاب را این گونه بیان می‌کند:
»روایات تفسیری، جملگی به صورت خام در کتاب ها عرضه شده است و کاری که فقها بر روی روایات فقهی انجام می‌دهند، بر روی روایات تفسیری انجام نگرفته و لذا سلیم و سقیم به هم آمیخته است. برای جداسازی و تعیین سرنوشت نخبه تفاسیر روایی با همت دوستان فاضل خویش به این کار خطیر اقدام نمودم«.  

آية‌الله‌ معرفت‌، غروب جمعه 29 دي ماه 1385 در سن 76 سالگي دعوت حق را لبيك گفت.

 مبانی و روش تفسیر آیت‌الله معرفت
ایشان به طور کلی روش های تفسیری را به دو بخش اثری و اجتهادی تقسیم می کنند ، وی هم لفظ قرآن و هم معنای آن را وحیانی می داند ، قائل به امکان فهم قرآن وجو از تفسیر است ، به وجود بطن در قرآن کریم معتقد است و آن را بر خاسته از مدلول های التزامی کلام ، از نوع لزوم غیر بیّن می داند ، معتقد به عدم تحریف قرآن بوده و برای سیاق نقش مهمی در دستیابی به مدالیل الفاظ و رسیدن به مراد واقعی کلام قائل است ، ظاهر قرآن را حجت می داند ، معتقد به حجیت قول پیامبر (ص) و اهل بیت(ع) در تفسیر بوده ، همچنین قول صحابه و تابعین را با وجود شرایطی معتبر می داند. آیت الله معرفت از روایات در تفسیر، بیشترین بهره را برده است اما اولین روشی که از آن استفاده نموده روش قرآن به قرآن است ، وی متقن ترین منبع برای تبیین و تفسیر قرآن را ، خود قرآن می داند ولی بارزترین روشی که در تفسیر آیات به کار می گیرد روش روایی است ، اما در کنار این روش از روش تفسیر اجتهادی که آن را متکی بر درایت و عقل می داند ، نیز استفاده نموده ، از جمله در نقد و بررسی روایات.

گرایش‌هایی نیز در تفسیر وی به چشم می خورد از جمله اینکه ایشان مباحث متعدد فقهی و کلامی را پیش کشیده ، توضیح می‌دهد. وی تفسیر عرفانی را در نهایت ، پذیرفته و آن را از باب تداعی معانی می داند و گاهی نیز به تفسیر عرفانی آیات اشاره می نماید ، از لغت و ادبیات عرب نیز استفاده نموده، با نگرشی اعتدالی به تفسیر علمی از آن نیز بهره می گیرد ، همچنین مباحث تربیتی و اخلاقی را مطرح نموده از علوم قرآن و آراء سایر مفسران نیز استفاده می کند ، وی علاوه بر اسلوب ترتیبی که اسلوب غالب این تفسیر است ، گاهی به تفسیر موضوعی نیز می پردازد ، ایشان در بهره گیری از روایات ، آنها را بدون چون و چرا نمی پذیرد بلکه آنها را دارای آفاتی دانسته و مورد نقد و بررسی قرار می دهد و در این راه از مبانی نقدی چون عرضه روایات بر قرآن ، عرضه بر سنت قطعیه ، عرضه بر عقل و عرضه بر قطعیّات علمی و تاریخی و نیز از نقد سندی استفاده می کند. در نهایت می توان گفت که روش کلی ایشان در تفسیر، روایی- اجتهادی است.

منابع:

1- طاهره رجایی، روش آیت الله معرفت درالتفسیر الأثری الجامع، پژوهشهای قرآنی-پاییز و زمستان 1388-شماره59-60
2- الهام جعفرمنش، بررسی مبانی و روش تفسیر آیت‌الله معرفت در التفسير الاثري الجامع،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده علوم قرآنی قم،1388
   3- سایت خبرگزاری بین اللمللی قرآن                                              http://www.iqna.ir/fa/news

                   
4- سایت حفظ و نشر آثار آیت الله معرفت                                                    http://www.maerefat.com

5- سایت ویکی شیعه                                                                                    http://fa.wikishia.net/view                                                                                       

6- پایگاه اطلاع رسانی جامعه مدرسین                                         http://www.jameehmodarresin.org

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای زین العابدین نجفی

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای حسین طاهری

پژوهشگر: مریم محمودی

هدف اين پايان نامه بررسی اذان اقامه از دیدگاه فقه تشیع و اهل سنت است. شروع نماز با اذان و اقامه است ؛ اذان از شعائر بزرگ اسلامي و مورد اتفاق تمامي مسلمانان است. متأسفانه اين شعار عظيم و اسلامي كه هر روز بارها بر سر مأذنه ها در زمان پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله وسلم) اعلام مي شد بعد از رحلت آن حضرت، به جهت حوادث تلخي كه در صدر اسلام اتفاق افتاد، مورد اختلاف و تحريف قرار گرفت؛ حوادثي مثل ممانعت از نوشتن و نشر احاديث نبوي، تلاش بني اميه براي تضعيف شعائر دين و مخالفت با اهل بيت (عليهم السلام)، اجتهاد برخي خلفا در مقابل نصوص دين وحذف «حي علي خيرالعمل »واضافه كردن «الصلاة خيرمن النوم» .اين حوادث سبب شدتا اذان كه مي بايد شعار اسلام وسبب عزت ووحدت وعظمت مسلمانان باشد از مسائل اختلافي ميان آنان قرار گيرد ؛ یکی از مباحث اختلافی، کیفیت تشريع اذان واقامه است، اماميه معتقد به وحياني بودن آن است ، اما اهل سنت منشأ آن را غيروحياني وخواب يكي از صحابه مي دانند ؛ از موارد اختلافي ديگر، تعداد كلمات اذان واقامه است كه اماميه معتقد است اذان هيجده كلمه واقامه هفده كلمه است، ولي بين گروههاي اهل سنت در اين مورد اختلاف نظر وجود دارد وبر يك عقيده متفق نيستند ؛ همچنين اماميه شهادت ثالثه را جزء اذان وحياني نمي داند وبنابر فتواي علماي شيعه گفتن آن به قصد جزئيت نوعي بدعت است . از ديدگاه علماي شيعه وسني هر یک از اذان واقامه داراي احكام مخصوص به خود است.

کلید واژه: اذان، اقامه، فقه امامیه، فقه اهل سنت

استاد راهنما: حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای ابوالقاسم صلواتی

استادمشاور: حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای علی اکبر محمدی مهر

پژوهشگر: نرگس سادات شریف حسینی

اعتقاد به این که روز رستاخیر وجود دارد و در آن روز که حساب است دادگاه عدل الهی با گواهان و شاهدان بر پا خواهند شد و اعمال بندگان بررسی و به حسابها رسیدگی خواهد شد، از اصول اعتقادی اسلام است.

آیات فراوانی در قرآن وجود دارد که به برپایی روز قیامت و نحوه‏ی حساب‏رسی اعمال انسانها و هم‏چنین به کیفیت گواهی شاهدان در روز رستاخیز اشاره نموده است. انسان در برابر اعمالی که انجام می‏دهد مسئول است ودر دادگاه عدل الهی با همان اعمال حاضر می‏شود که این دادگاه هم در آخرت و هم در دنیا است. از بحثهای مهمی که درباره ی قیامت مطرح می شود بحث کیفیت حسابرسی انسان است. خداوند عادل است و لازمه عدل الهی این است که هرکس را با توجه به اعمال خاصش مورد حسابرسی قرار می دهد. یکی از مواقف قیامت موقوف شهادت می باشد. در آیات و روایات قرآن کریم به این بحث اشاره شده است که رسولان و اوصیاء الهی با ویژگی هایی که دارند با تحمل شهادت در دنیا به اذن پروردگار بر اعمال انسان در قیامت گواهی خواهند داد. علم آنان گسترده و دانش و آگاهی آنان وسیع است. تمام کتابهایی که از آسمان به پیامبران نازل شده تمام علوم و آثار انبیاء نزد پیغمبر (صلی الله علیه وآله) و نزد ائمه (علیهم السلام) می‏باشد. وآنان هستند متصرف در همه مخلوقات به اذن پروردگار و همه برای خاطر آنان خلق شده اند.

در این تحقیق به نحوه گواهی افراد و کسانی که شرایط گواهی دادن را دارند پرداخته شد و به این نتیجه رسیدیم که شرایط افراد برای گواهی دادن چیست، کیفیت آن چگونه است و همچنین درباره ی حساب کیفیت حسابرسی به طور کلی بحث شد. (باید بیان شود)

واژگان کلیدی:قیامت، گواهی، رسولان، اوصیاء، شهود، اعمال، انسان.

هرچند داستان و رمان، در مفهوم جدید آن، تاریخی بس کوتاه دارد، اما پیشینه قصه و قصه گویی، در معنا وسیع آن، در درازای تاریخ ناپیداست و بدرستی نمی توان گفت نخستین قصه را چه کسی پرداخته است. اگر درست بنگریم، قصه همواره حضوری پیدا و پنهان در زندگی روز مره ما داشته و دارد و تاریخ فرهنگ و تمدن بشری بدون یادکردی از این مقوله، ناتمام می نماید. شاید از همین روست که ادیان الهی و کتب آسمانی غالبا پیام خویش را در مایه ای از قصه و حکایت بیان می داشته اند و بر تأمل و عبرت آموزی از سرگذشت پیشینیان تاکید می کردند. اصرار قرآن بر قصه گویی و قصه خوانی هر خواننده ای را به وجد و شگفتی وا می دارد. انسان از خود می پرسد مگر قصه چیست و چه می کند که آفریدگار هستی در آخرین پیام به آفریده خویش این چنین قصه می گوید و او را به تأمل در قصه ها فرا می خواند. پاسخ این پرسش را باید در مفهوم و معنای  «قصه» در قرآن  و «شیوه قصه نویسی قرآن» جستجو کرد. این ابهام و تردید بیشتر از آن روست که ما با انگاره ها خویش به سراغ قصه های قرآن رفته ایم و هرگز نپرسیده ایم که قرآن، خود، از قصه های خویش چه می گوید.

واژه قصه در قرآن

«قصه» در لغت یعنی تعقیب و دنبال کردن1 در قرآن کریم می خوانیم: «و قالت لاخته قصیه فبصرت به عن جنب و هم لا یشعرون»2. و به خواهر او گفت: از پی وی برو. و زن بی آن که آنان در یابند از دور به او می نگریست.

پیوند «قصه قرآنی» با معنای لغوی آن

قصه گویی قرآن با همین معنای لغوی پیوند دارد. زیرا پی گرفتن وقایعی است که در گذشته رخ داده اند.ولی مفهوم قصه در قرآن منحصر به لفظ «قصص» و مشقات «قصّ» نیست بلکه هرگاه وقایعی که در گذشته دور رخ داده اند در قرآن با تعبیر «أنباء» از آنها یاد شده است؛ مانند: نحن نقص علیک نباهم بالحق»3 ما قضیه آنان را بر تو بدرستی حکایت خواهیم کرد.

و هرگاه در مورد وقایع نزدیک یا آنچه باید نزدیک تلقی شود، تعبیر «اخبار» به کار رفته است4. مانند: «یومئذ تحدث اخبارها»5. آن هنگام زمین، مردم را به حوادث بزرگ خویش آگاه می سازد.

حتی حوادث اتفاق افتاده در زمان پیامبر (ص) که در قرآن مجید به بیان آنها پرداخته شده است مانند واقعه بدر، احد، بیعت رضوان و صلح حدیبیه، جزء قصه های قرآنی بشمار می آید.6

مراد از قصه قرآنی

درباره تعریف «قصه قرآنی» نظرهای مختلفی وجود دارد؛ برخی معتقدند: تنها آن بخش از خبرهای قرآنی را قصه می نامند که هم عناصر هنری قصه را دارند، و هم در آن ها به نحو قابل توجهی داستان سرایی شده است، بنابراین نظریه، داستان «اصحاب فیل» به خاطر کوتاهی آن قصه قرآنی شمرده نمی شود.7

برخی دیگر معتقدند، آن خبرهای قرآنی را قصه قرآنی می نامند که درباره اقوام پیشین باشد، بنا بر این نظریه، بیان وقایع عصر پیامبر (ص) در قرآن «قصه قرآنی» نمی باشد.8

عده ای دیگر، آن خبرهایی از قرآن را قصه ی قرآنی می نامند که علاوه بر اخبار گذشتگان شامل حوادث اتفاق افتاده در زمان پیامبر(ص) هم می باشد.9

این اختلاف نظرها موجب شده است تا برخی، یک چهارم قرآن را داستانهای قرآنی بدانند10. و برخی تعداد داستانهای قرآنی را به حدود 116 قصه برسانند.11

با توجه به معنای لغوی قصه و شناخت از کارکرد قصه در قرآن، به نظر می رسد حجم قصه با تعداد عناصرآن، ملاک مناسبی برای تعیین قلمرو قصه های قرآن نیست. ملاک اصلی در تعیین این قلمرو، طرح پیگیرانه و هدفمندانه ماجرا است. اگر قرآن ماجرایی رخ داده در زمان گذشته را به همراه با نوعی پی گیری و توالی روایت کرده باشد، به گونه ای که احساس کنیم آن ماجرا به خودی خود، مورد نظر قرآن است و یکی از کارکردهای قصه قرآنی را دارد می توان آن را از قصه های قرآنی به شمار آورد. به بیان دیگر، اگر قرآن فقط درباره یک ماجرا یا وجود یک شخصیت یا گفت و گو گزارش دهد و به خودی خود آن را مورد پرداخت هرچند کوتاه قرار ندهد، نمی توان آن را قصه نامید. مانند (غلبت الروم). اما آنگاه که چنین ملاکی احراز شود، حتی اگر عبارات کوتاه باشد، می توان آن را قصه دانست، مانند قصه اصحاب فیل.12

اسلوب قصه های قرآنی

1-هنری بودن قصه های قرآنی

با آنکه قصه های قرآنی بازگوینده حقایق مسلم تاریخی اند، هرگز نمی توان گفت قصه گویی در قرآن برابر است با نقل وقایع تاریخی به طور مطلق و محض. ویژگی فنی قصه های قرآن، تاریخ نگاری و قصه گویی را در قرآن ممتاز می کند که عبارت است از اعجاز و نیز القای نظمی خاص به واقعیت های برگزیده تاریخ، به گونه ای که خواننده احساس می کند رویدادها و آدمها نزد او حضور دارند و با او سخن می گویند و اگر چنین نباشد فایده اصلی قصه گویی قرآن، یعنی عبرت گیری و موعظه یابی حاصل نمی شود. قصه های قرآنی، تصویر سازی هنری یکی از شخصیت ها، رویدادها و گفت و گوهاست؛ تصویرهایی از نبرد همیشگی خیر و شر در جان انسان و میان او با نبردهای شیطانی13 و از لحاظ نقطه آغاز، نقطه فرجام و زمینه سازی برای روایت قصه، قصص قرآن از یکدیگر ممتازند و همین تنوع اسلوبی نشان می دهد که عرضه هنری قصه، به خودی خود، مورد عنایت قرآن بوده است.14

قصه های قرانی به نماها و پلان های مختلفی تقسیم می شود و میان آنها شکاف های خالی و ناگفته باقی می ماند تا فرصت تصویر گیری و قرینه سازی را به خواننده بدهد و او بتواند سیاق رویدادها را در پلان های بعدی در ذهن ترسیم کند.15 انتخاب قطعه های خاص زمانی و مکانی در قصه قرآنی با دقت کافی صورت پذیرفته است.16 ایجاز اعجازین قصه های قرآن گذشته از جنبه بلاغی و واژگانی، بیشتر مربوط به دقت در گزینش صحنه های مؤثر در روال قصه و کنار نهادن بخش های زاید است. برترین نمونه های این تدوین در قصه های یوسف، سلیمان، مریم، ملکه سبا و اصحاب کهف به چشم می خورند.17

2-نوع روایت قصه های قرآن

در روایت قصه های تاریخی، دو اسلوب عمده یافت می شوند: 1-روایت غیابی. 2- روایت حضوری.

در اسلوب غیابی، گوینده قصه، روایت کننده حوادث است و با نحوه بیان خود نشان می دهد که فقط گزارشگر اخبار و اقوال است. از این رو در اسلوب غیابی، معمولاً «گفت» تکرار می شود. در اسلوب حضوری، قصه سَرا، شخصاً حضور دارد و اشخاصِ قصه را در محضر مخاطب خلق می کند تا خود به روایت قصه بپردازد. به همین دلیل معمولاً کلمه «گفت» در این اسلوب بکار نمی رود. قرآن در قصه گویی اسلوب غیابی را برگزیده است. در این اسلوب، مخاطب همواره توجه می یابد که با رویدادهایی رو به روست که شخصیت هایشان نقش تاریخی خود را طی کرده اند و اکنون دارای حضور عینی نیستند. البته در همین حال که نسبت به ما غایبند، دارای نوعی حضور پنهانی و جاری در قصه اند. سبب گزینش این اسلوب آن است که قرآن می خواهد صادقانه ترین و امانت دارترین شیوه را در بیان قصه هایش به کار گیرد و راه را بر هرگونه وهم و خیال بربندد.18 «وبالحق انزلناه و بالحق نزل».19 این قرآن را به حق نازل کرده ایم؛ و به حق نازل شده است.

3- واقع گرایی پویا در قصه های قرآنی

قرآن در نقل واقعیات، شیوه بازتابشِ واقعیت ها را در پیش گرفته است، اما نه به گونه ای جامد و بی روح؛ بلکه بازتابشی که در عین صفا ونابی، سکت را گویا، جامد را پویا و عمق حقایق را روشن می سازد. مانند قصه داوود که در آیات، نخست، اشاره ای است پنهان به این که داوود کاری کرده بوده است که بر پیامبران روا نیست. اما در این آیات، به آن کار پرداخته نمی شود، زیرا در این قصه از نقل آن غرضی حاصل نمی گردد. آنگاه، به نقل یک واقعه، همانگونه که هر چشمی آن را می بیند، می پردازد(حسینی، مبانی هنری قصه­های قرانی: 47)

4- نظم قصه های قرآنی

نظم قرآن، خود یکی از معجزات الاهی و دارای نیرویی اعجازین است. درست است که حوادث، اشخاص و اشیا در قصه های قرآن، همه واقعی اند؛ اما کنارهم دیدن آنها با روش بشری صورت نپذیرفته است. نظم حاکم بر این قصه ها رنگ آسمانی دارد و از توان بشر بیرون است. به همین دلیل، صاحبان افکار و آرای گوناگون، اگر هنرشناس و گوهرسنج باشند، نزد شکوه و جلال قصه های قرآن سرخم می کنند. به این ترتیب، دو گونه معجزه در قصه های قرآن راه دارد: یکی حوادث و صحنه های اعجازین و دیگری نظم و اسلوب اعجاز آسای قرآنی.

5- شبهه زدایی در قصه های قرآنی

قرآن در قصه های خویش، ادعاها و شبهه ها و گفته های حق ستیزان و باطل گرایان را نقل می کند. اما به دلیل پایبندی به اصول دعوت اسلامی، هرگز از این شبهه ها بی پاسخ نمی گذرد و اجازه نمی دهد که مخاطب دچار اشتباه و سوء برداشت گردد. زدودن شبهه ها معمولاً با دو روش صورت می پذیرد: یکی جاری ساختن حق بر زبان طرف حق گرای قصه؛ و دیگری ورود قرآن به صورت مستقیم و ارائه حقیقت در قالب نوعی پی نوشت21 به عنوان نمونه در سوره فرقان آیه 4 وقتی قرآن ادعای کافران قریش در مورد خود را بازگو می کند نادرستی و ظالمانه بودن آن ادعا را به صراحت اعلان می دارد.

در فصلنامه بعدی به بررسی رمز و راز تکرار در قصه های قرآن خواهیم پرداخت.

پی نوشت ها:

1-راغب اصفهانی، مفردات، ترجمه مصطفی رحیمی نیا، تهران: سبحان، 1386، ص 361.

2- سوره قصص، آیه 11

3- سوره کهف، آیه 13

4-سید ابوالقاسم حسینی، مبانی هنری قصه های قرآن، قم: دارالثقلین، 1378، ص32.

5- سوره زلزال، آیه 4

6- عبد ربه، عبدالحافظ، بحوثفی قصص القرآن، ص44-48

7- مأمون فریز جرار، خصائص القصه السلامیه، ص60-63، دارالمناره، جده، 1988.

8- سید ابوالقاسم حسینی، همان، ص32و 36.

9- عبد ربه، عبدالحافظ، بحوثفی قصص القرآن، ص44-48

10- فضل حسن عباس، القصص القرآنی ایجاوه و نفحاته، اردن، 1992، ص10

11- ابواسحاق نیشابوری، قصص الانبیاء، تهران، ترجمه و نشر کتاب، ص102

12 - سید ابوالقاسم حسینی، همان، ص37.

13- عبدالکریم خطیب، القصص القرآن فی منظومه و مفهومه، ص77

14- سید قطب، التصویر الفنی فی القرآن،ص162-168. 

15- همان، ص187-188

16- ثروت اباضه: السرد القصصی فی القرآن الکریم، ص 9-11.

17- سید قطب: فی ضلال القرآن، ج4، ص1951

18- ابوالقاسم حسینی، همان، ص44.

19- سوره اسراء، آیه 105

20- سوره صف آیه 24.

21- سید ابوالقاسم حسینی، همان ص51.

استاد راهنما:حجت الاسلام والمسلمین سید  علي هاشمي

 استاد مشاور: حجت الاسلام والمسلمین محمود ابوترابي

پژوهشگر: سمیه كليجي كردكلايي

جهاد در راه خدا از اركان اسلام است. مكتبي كه خدا در آن، همگان را بنده خويش و عزيز در برابر يكديگر خوانده و براي دفع هر گونه سلطه‌جويي مستكبرين، باب جهاد را گشوده است. برای تحقق دفاع که مسلمانان در هر شرایط، مکلف به آنند، عنايت به ابزار و روش‌هاي دفاعي متناسب با هر عصري، ضروري مي‌نماید. لذا دفاع در برابر متجاوز در شرايط نبود امكانات نظامی مناسب، شكل خاصي به خود مي‌گيرد و آن عمليات استشهادي است كه در آن فرد به كشتن ديگران اقدام مي‌كند در‌ حالي‌ كه به كشته شدن خود قطع و يقين دارد.این تحقیق با بررسی متون فقهي و دینی در پی پاسخ به این سوال است که مباني فقهي عمليات استشهادي چه مي‌باشد؟ پ‍ژوهش فرارو به روش توصیفی-تبیینی انجام شده است و با مطالعه و بررسی کتب و پژوهش‌های مختلف این نتیجه حاصل شد كه اقدامات شهادت ‌طلبانه كه در هنگام يورش دشمن و خطر نابودي اسلام و استيلاء متجاوزين بر سرزمين‌هاي اسلامي انجام مي‌شود، در غالب جهاد دفاعي في‌‌سبيل‌الله و در ظرف انحصار طريق، قابل طرح مي‌باشد. لذا مباني جواز آن، اطلاق ادله جهاد مانند آيات و روايات، فطرت و عقل  خصوصاً ارجحيت دفاع بر حفظ جان می‌باشد. همچنين برخي قواعد در باب جهاد مانند جواز دفاع در برابر دشمن از هر طريق و تترس، بر قوت جواز عمليات استشهادي مي‌افزايد. اقدامات شهادت‌طلبانه در شرايط خاصي مانند قصد اعتلای دين، ضربه زدن به دشمن و تنها با كافران حربي قابل اجرا است. برخی به سبب شباهت ظاهري عمليات شهادت‌طلبانه با انتحار با آن مخالفت نموده و براي حرمت آن به آيات، روايات، عقل و قاعده لاضرر استناد كرده‌اند. البته با بررسي ادله‌ اين گروه آشکار گردید، شهادت‌طلبی براي خدا به معناي خودكشي نمي‌باشد و نسبت به دلایل مطرح، خروج موضوعی دارد. زيرا از لحاظ قصد، هدف و آثار تفاوت اساسي دارند.

واژگان کلیدی:فقه، عمليات استشهادي، شهادت، انتحار، عمليات انتحاري

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای سید معصوم حسینی

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای محمود ابوترابی

پژوهشگر: سمیه عبدی

بنا به عقيده برخي از انديشمندان، در تحليل جايگاه خانواده، مادر نقش اول را در تربيت و رشد و بالندگي فرزند دارد؛ چرا كه بيشتر سالهاي عمر وي در كنار مادر سپري مي گردد. با توجه به اينكه هر نسل و دوره از عمر آدمي، تعليم و تربيت خاصي را مي­طلبد، در اين رساله، به طور اختصاصي به بررسي نقش مادران در تربيت نوجوان از ديدگاه علم، سنت و قرآن به روش اسنادي پرداخته شده است. يافته هاي اين پژوهش با تتبع در آيات الهي و تفاسير مربوطه و كلام مربيان و اولياء الهي (معصومين (عليهم السلام)) و با استناد به صاحبنظران علوم تربيتي و روان شناسي بيانگر آن است كه: 1- بيشترين مشكلات تربيتي را مادران در دوران نوجواني و بلوغ فرزندانشان تجربه مي كنند. مشكلاتي از قبيل ارتباطات نادرست با همسالان و غيرهمجنس، اعتياد، بزهكاري، سرقت و …؛ 2- ميزان آگاهي و شناخت مادران از شيوه هاي صحيح برقراري ارتباط با نوجوانان و چگونگي تربيت آنان بسيار اهميت دارد؛ 3- مادران زماني در اين امر موفق خواهند شد كه به جوانب و ابعاد مختلف تربيتي اعم از اخلاقي، عقلاني، اجتماعي، مذهبي، جنسي و سياسي توجه نمايند؛ 4- استفاده صحيح از اصول مختلف پذيرش و احترام به نوجوان، الگوپذيري، محبت، تقوي، عدالت و … و نيز ياري جستن از خدا و الگوبرداري از پيشوايان ديني در اين امر مؤثر مي باشد. 5- استفاده از برخي شيوه هاي تربيتي نادرست مانند تنبيه و خشونت، تبعيض و مقايسه نادرست و … راههاي برقراري ارتباط با فرزند و به دنبال آن تربيت صحيح را مسدود خواهد كرد.

واژگان كليدي: تربيت، مادر، نوجواني ، علم، سنت، قرآن

عجز یعنی ناتوانی و اعجاز به معنای ناتوان ساختن یا ناتوان یافتن.

معجزه در اصطلاح امری است برخلاف جریان عادی نظام هستی که با دعوت به مبارزه همراه باشد اما کسی نتواند با آن رویارویی کند و خداوند آن را به دست پیامبرانش جاری می سازد تا نشانه ی درستیِ رسالتش باشد.1  
از میان معجزات و امور خارق العاده ای که از پیامبر اسلام(ص) صادر شده قرآن برترین سند زنده حقانیت اوست. قرآن کتابی است فوق افکار بشر، کسی تاکنون نتوانسته کتابی همانند آن بیاورد، زیرا قرآن معجزه ای است گویا، جاودانی، جهانی و روحانی. قرآن دارای انواع اعجاز است. علامه جوادی آملی می فرماید: «قرآن کریم از همه جهات اعجاز است چه از نظر فصاحت و بلاغت چه از نظر انسجام و هماهنگی آیات، چه از جهت معارف و محتوای حقوقی، سیاسی و … چه از حیث آورنده آن که درس نخوانده است»2.. در این تحقیق برآنیم به بیان اعجاز بیانی قرآن بپردازیم. زیرا قرآن متشکل شده از کلمات و عبارات. پس در مرحله اول برای فهم بهتر معارف و معانی قرآن باید از مرحله الفاظ و عبارات و نوع بیان قرآن شروع کنیم.

اعجاز بیانی قرآن

اعجاز بیانی بیشتر به جنبه های لفظی و عبارات بکار رفته و ظرایف و نکات بلاغی توجه دارد و از معروفترین وجوه اعجازی قرآن است که در تمام آیه ها و سوره ها و سطر سطر قرآن قابل مشاهده است وانواعی دارد:

1-    اعجاز بیانی در فصاحت: فصاحت به معنای آشکار و روشن می باشد و در اصطلاح کلامی است فصیح و روان که از حسن و زیبایی برخوردار باشد و کلام فصیح عبارتی است که واژگان آن علاوه بر فصاحت، هماهنگی و تناسب کامل با یکدیگر داشته باشند.

2-    اعجاز بیانی در بلاغت: بلاغت در لغت به معنی وصول، رسیدن و انتهاست و در اصطلاح عبارت است از کلام فصیحی که مطابق بامقتضی حال باشد3.

3-    از دیگر موارد اعجاز بیانی قرآن انتخاب واژگان بکار رفته در جمله ها و عبارتهای قرآنی است که کاملاً حساب شده می باشد به گونه ای که اگر کلمه ای را از جای خود برداشته، بخواهیم واژه دیگری را جایگزین آن کنیم که تمامی ویژگی های موضع کلمه اصل را ایفا کند یافت نخواهد شد زیرا گزینش واژه های قرآنی به گونه ای است که:

الف. تناسب آوای حروف کلمات هم ردیف آن رعایت گردیده و آخرین حرف از هر کلمه پیشین با نخستین حرف از کلمه ی پسین هم آوا و هماهنگ شده تا تلاوت قرآن روان و آسان صورت گیرد.

ب. تناسب معنوی کلمات با یکدیگر رعایت شده تا از لحاظ مفهومی نیز بافت مشخص بوجود آید فصاحت کلمات هم رعایت شده در مجموع هر یک از واژه ها در جایگاه ویژه خود به گونه ای قرار گرفته که قابل تغییر نخواهد بود. ابن عطیه در این باره می گوید: «وَ کتابُ اللهِ سُبحانهُ لو انتَزعَت مِنهُ لَفظُهُ ثُمَّ اُدیریَها لِسانُ العَربِ علی أن یوجَدَ لَها نظیرٌ فی مَوضِعَها الخاصَّ لَم یَوجَد البتَّه». (هرگاه واژه ای از قرآن را از جای خود برداشته و تمامی زبان عرب برای یافتن واژه ای مناسب تر جست و جو کنند، بی گمان یافت نخواهد شد).4

4-    مورد چهارم از ابعاد اعجاز بیانی نظم و آهنگ درونی قرآن است.

یکی از جنبه های اعجاز بیانی قرآن نظم آهنگ واژگانی است. این جنبه چنان زیبا و شکوهمند است که اعراب را ناچار ساخت تا از همان روز نخست اقرار کنند که کلام قرآن از توانایی بشر خارج ولی می تواند اذهان را به خود جلب کند. نظام بدیع و شیوه ای صرفی آن است در این نظام، حرکات و سکنات واژگان به شکلی آرایش شده که به هنگام شنیدن، آوایی دلنشین به گوش می رسد؛ آوایی که شوری در دلها می اندازد. مانند سوره ی نجم می خوانیم: «والنَّجمِ إِذا هَوَی* ماضَلًّ صاحِبُکُم وَ ماغوی* وَ ماینطِقُ عَن الهَوی». این فاصله ها تقریباً نظمی مساوی دارند اما نه بر اساس نظام عروض عرب.  قافیه نیز در آن رعایت شده است و این هردو به علاوه ویژگی دیگری است که مانند وزن و قافیه ظاهر نیست و از هم سازی حروف واژگان و هماهنگی کلمات در درون جمله ها یک ریتم موسیقیایی پدید آمده است.5

5-    مورد پنجم از ابعاد بیانی قرآن، وحدت موضوعی است. وجود تناسب معنوی میان آیات هر سوره هرچند این آیات یک جا نازل نشده و به صورات پراکنده و با فاصله های زیاد با هم نازل شده باشند از ابعاد اعجاز قرآن است. زیرا این پراکندگی در نزول باید در چهره مجموع آیات هر سوره به خوبی هویدا باشد در صورتی که با دقتی که دانشمندان به ویژه در عصر اخیر در محتوای سراسر هر سوره انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که هر سوره هدف یا اهداف خاصی را دنبال می کند که جامع میان آیات است و امروزه به نام وحدت موضوعی در هر سوره خوانده می شود.6

همه ی این مطالب نشانگر این موضوع است که کلام قرآن از توانایی بشر خارج است و تنها می تواند سخن خداوند باشد.

پی نوشت

1.      معرفت، محمدهادي، التمهيد في علوم القرآن، ج 4، ص17

2.      جوادی آملی، عبدالله، قرآن در قرآن، 1390، ص 134

3.      بنایی،اعجازبیانی قرآن کریم،سایت  Bavar.irbaran

4.      معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن،ج5، ص21

5.      اسکندرلو، محمد جواد،اعجاز قرآن و مصونیت از تحریف، ص 103 و 104

6.      حیدری،محمد جواد ،نظم موسیقیایی قرآن، دانشنامه موضوعی قرآن کریم پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن،

تاریخ تفسیر قرآن کریم شامل شناسایی زمان آغاز تفسیر قرآن و زمان هایی که تفسیر در آن وجود داشته و دوره هایی را که بر آن گذشته است و تغییرات و تحولاتی که در طول زمان بر آن رخ داده و معرفی کتاب های تفسیری و مفسران می باشد. برای آشنایی با تاریخچه تفسیر قرآن نیاز است با معانی کلمات تفسیر و تأویل آشنا شویم.

معنای تفسیر

لغت دانان برای واژه «تفسیر» معانی متعددی مانند کشف مراد از لفظ مشکل1، کشف معنای لفظ و اظهار آن2، بیان کردن معنای سخن3، شرح دادن کلام خدا، کشف کردن ظاهر قرآن4،  بیان و تشریح معنا و لفظ آیات قرآن5،  را ذکر کرده اند.

تفسیر در اصطلاح مفسرین، عبارت است از بیان معانی آیات قرآن، و کشف مراد و مقصود آیات6، چه آنکه الفاظ مشکل باشد یا غیر مشکل، و و چه آنکه لفظ در معنای مراد، ظهور داشته باشد یا نداشته باشد. و جمعی از مفسران نیز آن را بیان و تفصیل7، یا بیان و کشف8 –که همه نزدیک به هم است- معنا کرده اند و زرکشی آن را به «علمی که به وسیله ی آن، فهم کتاب خدا، که بر پیامبرش محمد (صلی الله علیه واله و سلم) نازل شده، و بیان معانی و استخراج احکام و حکمت های آن به دست می آید.» تعریف کرده است9، در کتاب روش شناسی تفسیر قرآن در جمع بندی تعریفهای مزبور گفته شده است: «تفسیر عبارت است از بیان مفاد استعمالی آیات قرآن و آشکار نمودن مراد خدای متعال از آن، بر مبنای ادبیات عرب و اصول عقلایی محاوره.»10

معنای تأویل

متقدمین تأویل را همان تفسیر می دانستند، ولی متأخرین مقصود از تأویل، معانی را می دانند که از ظاهر لفظ به دست نمی آید.

تأویل از «اَول» به معنای رجوع اشتقاق یافته11، و معنای آن با نظر به ریشه اصلی اش «ارجاع» است و در کتاب های لغت، معانی فراوانی مانند: عاقبت کلام و آنچه کلام به آن باز می گردد12، معنای پنهان قرآن که غیر معنای ظاهر آن است13 و … برای آن ذکر کرده اند. مفسران و صاحب نظران علوم قرآنی نیز دیدگاه های گوناگونی درباره آن ابراز کرده اند: برخی تأویل را به معنای تفسیر14 و برخی اعم از تفسیر دانسته اند15، برخی به برگرداندن آیه از معنای ظاهر به معنای احتمالی موافق با کتاب و سنت تعریف کرده اند16….

براساس تحقیقی که با دقت در آیات و روایات مربوطه به آن و سایر قراین متصل و منفصل انجام گرفت17، نتیجه گرفته می شود که تأویل قرآن در لسان آیات و روایات، در معانی زیر به کار رفته است:

الغ) معنای حقیقی و منظور واقعی آیات متشابه.

ب) معنا و معارف باطنی آیات محکم و متشابه

ج)مصداق خارجی و تجسم عینی وعده وعیدهای قرآن کریم درباره آخرت و پیشگویی های دیگر آن

د) مصادیقی از آیات که از دید عرف و افراد عادی پنهان است.

باطن قرآن کریم

روایات بسیاری با مضامین گوناگون، دلالت صریح دارد بر اینکه قرآن دارای ظاهر و باطن است. اصل وجود باطن برای قرآن کریم، مورد اتفاق مفسران و دانشمندان علوم قرآنی و اندیشمندان علم اصول فقه است18. «باطن» در لغت به معنای پنهان، در برابر ظاهر به معنای آشکار است19. و با توجه به اینکه در روایات باطن قرآن در برابر ظاهر آن قرار گرفته و با تعبیر «ظَهر» و «بَطن» از آن دو یاد شده است،20می توان گفت باطن قرآن، برای همگان آشکار نیست و غیر راسخان در علم، حتی اگر به علوم پیش نیاز تفسیر و قواعد ادبی و اصول عقلایی محاوره آگاه باشند نیز، توان فهم و تفسیر آن معارف را ندارند؛ زیرا ظاهر قرآن، بخشی از معارف قرآن کریم است که یا دلالت آیات بر آن از ابتدا آشکار است و یا اگر هم در نگاه نخست روشن نباشد، بر مبنای قواعد ادبی و اصول عقلایی محاوره قابل آشکار شدن باشد. بنابراین تعریف باطن قرآن همان تأویل قرآن است و بین آن دو تفاوتی نیست.

نیازمندی به علم تفسیر

مسأله نیازمندی به علم تفسیر، بیشتر باید مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد، در این زمینه باید آیات مختلف را که با بحث ما ارتباط دارد، در کنار یکدیگر قرار دهیم، تا بتوان به نتیجه مطلوب دست یافت.

1. خداوند در آیات 29 سوره ص؛ 82 سوره نساء؛ 26 سوره محمد ما را به تدبر و تفکر امر می فرماید.

2. خداوند در آیات 103 سوره سوره نحل؛ 28 سوره زمر، کتاب خود را از هرگونه پیچیدگی منزه می داند، و صریحاً می فرماید: این کتاب به زبان عربی آشکار و رسا نازل شده است.

3. خداوند در آیات 97 سوره مریم؛ 58 سوره دخان می فرماید: این قرآن را برای فهم آسان کردیم.

4. خداوند در آیات 138 سوره آل عمران؛ 89 سوره نحل می فرماید: قرآن را برای مردم و بیان کننده همه چیز فرو فرستاده است. از آیات بررسی شده چنین فهمیده می شود که قرآن به خاطر بلاغت و شیوا بودن و دوری از هر نوع تعقید و نارسایی، قابل فهم می باشد و مردم می توانند از آن بهره کافی ببرند و در پرتو تدبر و تعقل و بکار بستن تعالیم عالیه اش، به سعادت ابدی نائل گردند.

ان شاءالله در قسمت دوم تفسیر قرآن مریم به بررسی تاریخچه تفسیر در عصر رسالت و بررسی مفسران برگزیده خدا خواهیم پرداخت.

پی نوشت

1-محمدبن مکرم بن منظور، لسان العرب، واژه «فسر».

2- فخرالدین طریحی، مجمع البیان، واژه «فسر».

3- عبدالرحیم صفی پور، منتهی الارب فی لغه العرب، واژه «فسر».

4- علی اکبر دهخدا، لغت نامه، واژه «تفسیر».

5- محمد معین، فرهنگ فارسی معین، واژه «تفسیر».

6- محمد حسین طباطبایی، تفسیر المیزان، ¼ مقدمه تفسیر.

7- محمد بن جریر طبری، جامعه البیان، ج9، ص 388؛ حسین نبوی، تفسیر البغوی المسمی معالم التنزیل، ج 3، ص 368.

8- فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج 7، ص 266؛ سید محمود آلوسی روح المعانی، ج 19، ص 16.

9- محمد بن عبدالله زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، ج 1، ص 13.

10- علی اکبر بابایی، روش شناسایی تفسیر قرآن، ص 24.

11- احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر اللغه، واژه «اَول».

12- احمد بن فارس، معجم مقایس اللغه، واژه «اَول».

13- فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، واژه «اَول».

14- محمد بن احمد قرطبی، الجامع الاحکام القرآن، ج 4، ص 15.

15- راغب اصفهانی، مقدمه جامع التفاسیر، ص 47.

16- علی بن محمد جرجانی، التعریفات، ص 65.

17- علی اکبر بابایی، تأویل قرآن، مجله معرفت، شماره ششم، ص 44 – 49.

18- باطن قرآن کریم، مجله معرفت، شماره 26، ص 8-16.

19- محمد معین، فرهنگ فارسی معین، واژه های «باطن و ظاهر».

20- سید هاشم بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 9، ح 6.

در زبان عربی برخی کلمات اگرچه معنای کلی آنها یکسان است اما با دقت در معنای آنها معلوم می شود که در نکاتی با هم تفاوت دارند.از جمله حمد وشکر که در اینجا به بیان معنای هریک می پردازیم.

حمد: ستایش. ثناگویی. ستودن. (قاموس قرآن، ج 2-1، ص 172)

«…وَّيُحِبُّونَ أَنْ يُحْمَدُواْ بِمَا لَمْ يَفْعَلُواْ…» (سوره آل عمران(3)، آیه 188.) «و دوست دارند برای کاری که نکرده اند ستوده و مدح شوند.»

در نهج البلاغه حکمت 131 درباره دنیا آمده است: «… فَذَمَّهَا رِجَالٌ غَدَاةَ النَّدَامَةِ، وَحَمِدَهَا آخَرُونَ يَوْمَ الْقِيَامَه…»؛ (دنیا را مردانی در صباح پشیمانی ذم کردند و مردان دیگری روز قیامت آنرا ستودند.)( محمد دشتی، ترجمه نهج البلاغه، چاپ هفتم، قم، بوستان 1384، حکمت 131، ص 468.)

الحمدلله تعالی، یعنی ثنا و ستایش براساس فضیلت و معرفت برای خدای تعالی است. واژه «حمد» اخص از «مدح» و از آن والاتر و از واژه «شکر» نیز فراگیرتر است. پس «مدح» در چیزی است که از انسان با اختیار سر می زند و آنچه که از «مدح» و درباره «مدح» گفته شده است این است که انسان به بخشش مال و سخاوت و علمش مدح می شود. ولی «حمد» فقط در مورد دوم یعنی نسبت به آثار علمی و معنوی است نه موارد ظاهری.پس هر حمدی، مدح است ولی هر مدحی، حمد و ثنا نیست.( ابوالقاسم حسین بن محمد بن فضل راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، تفسیر لغوی و ادبی قرآن، ترجمه و تحقیق غلامرضا خسروی حسینی، چاپ چهارم،ج اول، قم، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، 1383، ص 54-540)

شکر:

الشُکر: به یاد آوردن و تصور نعمت و اظهار آن است.

گفته شده «شکر» مقلوب از «کَشر» است. یعنی کشف و آشکار نمودن، نقطه ی مقابل شکر، کفر یعنی فراموشی نعمت و پوشیده داشتن آن است.( راغب اصفهانی، همان، ج 2، ص 343.)

شکر: ثناگویی در مقابل نعمت. شکر بر سه نوع است: شکر قلب(قلبی) و آن یادآوری نعمت است. شکر زبان (زبانی) و آن ثناگویی در مقابل نعمت است. شکر سایر جوارح و ان مکافات نعمت بقدر قدرت است. شکر فقط در مقابل نعمت و بذل است.( علی اکبر قرشی، قاموس قرآن، چاپ هشتم، ج 3و4، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1352، ص 62.)

چنانکه فرموده اند: «شاکراً لِاَنعُمِهِ اجتَباهُ وَ هَداهُ»( سوره ابراهیم، آیه 121.)

و «واشکُرُوا نِعمَهَ اللهِ» ( سوره نحل، آیه 114.)

شکر در مقابل نعمت است؛ پس هر شکری حمدی است ولی هر حمدو ثنایی شکر نیست

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای محمد ابوترابی

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای علی اصغر فضیلت

پژوهشگر:فاطمه رضایی

 اجتهاد در مذاهب اسلامي از اهميت بسياري برخوردار است. نوع نگرش به اين موضوع در طول تاريخ عامل شكل گيري مذاهب مختلف فقهي اسلامي شده است.اگرچه اجتهاد وسيله پويايي فقه است اما دو ديدگاه اساسي درمورد اجتهاد به طور خاص در مذاهب شيعه و اهل سنت ، موجب به وجود آمدن دو رويكرد متفاوت در عرصه استنباط احكام شده است؛ رويكردي كه مبتني بر اجتهاد در مسائل مستحدثه بر پايه ادله قطعي از كتاب و سنت مي باشد، و رويكرد ديگر مبتني بر استنباط اين احكام بر پايه ادله ظني بوده و اجتهاد به رأي و قياس را مبنايي براي اين كار قرار داده است. زمینه ها و ریشه های گوناگون در پدیدار شدن اجتهادات فقهي خلفا در صدر اسلام كه از نوع رويكرد دوم بوده است نقش داشته است. زمينه هايي چون عدم پذيرش حقيقت اسلام و رسالت رسول اكرم(صلي الله عليه و آله)، عدم تعبد به صفات نيك اخلاقي و فرامين اسلام و از سويي وجود ريشه هاي پنهاني كفر و روحيه تمرد و عصيان. اجتهاد خلفا در صدر اسلام عامل شكل گيري مباني فقهي خاصي در مذاهب اربعه اهل سنت شده است كه با نگاهي دقيق به اين مباني ، ريشه هاي آن در اعمال نظر شخصي و اجتهاد به رأي مشهود است، چيزي كه به وضوح آن را در فتاواي فقهي امامان مذاهب اربعه اهل سنت مي توان يافت. با وجود آنكه علماي اهل سنت در صدد توجيه موارد اجتهادي خلفا بر آمده اند، برخي از ايشان به انتقاد از شيوه اجتهادي خلفاي سه گانه پرداخته اند ، كه در اين راستا همسو با اعتقادات ائمه معصومين ( عليهم السلام) و علماي شيعه قرار گرفته اند.

كليد واژه: اجتهاد، اجتهاد به رأي، قياس، خلفا، مذاهب اربعه.

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای غلامرضا گلچین راد

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای علی اضغر فضیلت

پژوهشگر:سمیه سجادی

اصلاح»و«اصلاح گري»ازجمله مباحثي است كه داراي سابقه اي كهن است. ضرورت اصلاحات و ارزش حياتي آن؛ درقرآن وروايات ونيز در انديشه ي انديشمندان با تعابيرگوناگون بيان شده است. بي گمان مي توان گفت كه اصلاح با دربرگيري حوزه اي وسيع ازمهم ترين دستاوردهاي حركت و نهضت پيامبران شمرده مي شود؛آنان باتبشير وانذار،جلوي هرگونه افراط وتفريطي را گرفته وافراد جامعه را به مرز اعتدال رهنمون مي ساختند. انبياء براين باورند كه براي ايجاد اصلاحات اجتماعي هرفرد در ابتدا بايدازخود شروع نمايد تا تحقق اصلاح جمعي ازگروههاي ديگر جامعه چون اصلاح ذات البين ، اصلاح خانواده و اصلاح جامعه ممكن گردد. دراين ميان توجه به اصلاح ساختار اداري ونظام سياسي ازاهميت خاصي برخورداراست به اين دليل كه بهترين قوانين به تنهايي سامان بخش نيست ونمي تواند جامعه رابه رشد وصلاح هدايت نمايد؛بلكه بهترين قوانين بهترين مجريان را مي طلبد وازآنجاكه مسؤولان نقش الگويي درجامعه دارند اگر بهترين قوانين به دست افراد ناشايست سپرد ه شود، نتيجه مطلوب را نخواهد داشت .كه دراينجا مي توان به نقش مردم درانتخاب مسؤولان شايسته ودرمقابل به وظايف اخلاقي حاكمان درقبال مردم توجه نمودكه ارزش نهادن به اين امربه معناي اتحاد ومشاركت مردم وحاكمان دراهداف يك نظام است كه دسترسي به آن اهداف باهمان دوبال(مردم ومسؤولين)ممكن مي شود. درادامه توجه به نقش مصلحان كارآمد وخودساخته كه در حقيقت شيفتگان خدمتند نه تشنگان قدرت ونيز نحوه ي رفتار واعمال انسانها درزندگي وبازتاب مستقيم اين اعمال برجوامع بشري همچنين توجه به آسيب هاي احتمالي كه يك نهضت را دچاركندي انحراف وياشكست مي نمايد توجه نمودكه البته موفقيت نهضت اصلاح گري درهركدام ازاين مراحل تحقق جامعه مطلوبي را به دنبال خواهد داشت كه ازآثار آن مي توان به فراگيرشدن عدالت، آزادي، امنيت، قانون گرايي، پرهيزكاري وهمگرايي و همبستگي آحاد ملت و افزايش سطح بهداشت رواني افراد جامعه اشاره نمود.

واژگان كليدي: صلاح، فساد، اجتماع، مصلح ، قرآن، سنت.