محقق: عاطفه گنجعلی

 قرآن، معتبرترین منبع معارف اسلام و معجزه جاودان رسول گرامی صلی الله علیه و آله و سلم است. و با توجه به مدارک و منابع موجود، می‌توان میزان توجه و اهتمام مسلمانان صدر اسلام و یاران پیامبر اکرم را به این کتاب مقدس به دست آورد. کتابی که از تحریف و تغییر مصون مانده و بشر از آوردن حتی سوره کوچکی مثل آن عاجز است.

در آغازنزول قرآن، پیامبر و یاران به ضبط قرآن در سینه ها و حافظه ها، همت می­گماردند و چون اعتماد برای حفظ قرآن در حافظه ها نمی توانست موجب اطمینان خاطر از صیانت قرآن را فراهم سازد؛لذاقرآن توسط پنج تن که عبارتند: از علی بن ابیطالب، معاذ بن جبل، ابی ابن کعب، زید ابن ثابت و عبدالله ابن مسعود (که بر روی آنها اتفاق نظر وجود دارد) روی پوست حیوانات، چوب درخت خرما و کاغذ و پارچه و غیره نوشته شد.

نویسندگان وحی، آیات قرآن را به سه صورت می­نوشتند: 1-بر حسب ترتیب نزول آیات و به دستور پیامبر می‌نوشتند و هرگاه بسمله­ای نازل می‌شد بیانگر این بود که سوره قبل، پایان یافته و سوره­ی جدیدی آغاز شده است. 2- یا بدون رعایت ترتیب نزول می­نوشتند زیرا بر اساس مدارک تاریخی، گاه آیه یا آیات نازل می­شد، ولی پیامبر به نویسندگان وحی دستور می‌داد که آن آیه یا آیات را در لابه‌لای سوره ای که قبلا نازل شده و پایان یافته بود قرار دهند. 3- یا بدون رعایت ترتیب نزول و به اجتهاد صحابه بود که در برخی از سوره­های قرآن ترتیب و تنظیم آیات، مطابق با ترتیب طبیعی نزول نیست و مدرکی نیز در دست نیست که تنظیم آن را به پیامبر نسبت دهد»1.

دلایلی وجود دارد که ثابت می­کند قرآن موجود، همان قرآنی است که بر قلب پیامبر نازل شده است که در ذیل به طور مختصر به شرح آن می­پردازیم:

 دلیل اول:  «حدیث متواتر و صریح ثقلین «إنّي تاركٌ فيكم الثّقلين كتاب الله و عترتي اهل بیتی» حاکی از وجود عینی و خارجی قرآن در متن جامعه اسلامی است که رسول خدا دستور تمسک به آن را دادند و نه قران صرفاً محفوظ در سینه ها»2.

 دلیل دوم: در سوره قیامت می فرماید: «لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ * إِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ؛ به تعجيل زبان به خواندن قرآن مجنبان، كه گردآوردن و خواندنش بر عهده ماست»3.

 کلمه جمع در این آیه به معنی حفظ و صیانت می باشد4‌.

 و در سوره حجر می فرماید: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ؛ البته ما قرآن را بر تو نازل کردیم و ما هم آن را محققا محفوظ خواهیم داشت»5.

 

همه این آیات بیانگر این است که قرآن جمع آوری شده همان قران موجود در سینه هاست.

 دلیل سوم: طبرانی و ابن عساکر نقل کردند که در زمان رسول خدا شش نفر از صحابه، قرآن را جمع آوری کرده بودند: ابی بن کعب، زید بن ثابت، معاذبن جبل، ابودرداء، سعد ابن عبید و ابوزید و علاوه بر آن مجمع، ابن اجاریه نیز بجز دو یا سه سوره، همه قرآن را ضبط کرده بود.

و در روایتی دیگر قتاده نقل می کند که از انس بن مالک پرسیدم در دوران رسول خدا چه کسی قرآن را جمع آوری کرده بود؟ گفت: چهارتن که همه آنها از انصار بودند: ابی ابن کعب، معذ ابن جبل، زید ابن ثابت و ابوزید»6.

 

جمع آوری قرآن توسط حضرت علی (علیه السلام)

«اولین جمع آوری قرآن را به امام علی علیه السلام نسبت می دهند که حضرت بعد از وفات پیامبر و به دستور ایشان اقدام به این عمل نموده­اند و پس از اتمام جمع آوری قرآن، آن را بار شتری نمودند و به مردم عرضه نمودند، اما جامعه اسلامی به دلایلی آن را نپذیرفت و حضرت نیز قسم خوردند که دیگر مردم آن را نخواهند دید، در منابع شیعی نقل شده است که این قرآن دست به دست در نزد امامان معصوم (علیه السلام) وجود داشته است. و هم اکنون نیز آن قرآن نزد امام زمان (عج الله تعالی فرجه شریف) محفوظ است»7.

«ابوبکر حضرمی از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که پیامبر به علی(علیه السلام) فرمود: یا علی! این قرآن که در کنار بستر من، میان صحیفه ها و کاغذها قرار دارد آن را جمع کنید و آن گونه که یهودیان تورات کتاب خود را از بین بردند ضایع نکنید.

از ابن عباس در ذیل آیه «لاَ تُحَرِّکْ‌ بِهِ‌ لِسَانَکَ‌ لِتَعْجَلَ‌ بِهِ‌ إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَ قُرْءَانَهُ  » نقل شده که علی ابن ابیطالب پس از مرگ پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) قرآن را در مدت شش ماه جمع آوری نمود.

ابن سیرین گفته است: علی (علیه السلام) فرمود: وقتی پیامبر رحلت کرد، سوگند خوردم که ردایم را جز برای نماز جمعه بر دوش نگیرم تا آنکه قرآن را جمع نمایم»8.

«ویژگی های مصحف علی ابن ابیطالب (علیه السلام): 1- جمع آوری براساس ترتیب نزول.2- مصحفی مشتمل بر تفسیر، تاویل، اسباب نزول و…. .

بعد از امام علی دیگر صحابه که از جمله جمع ابوبکر و نسخه زید، مصحف عبدالله ابن مسعود، مصحف ابی ابن کعب و مصحف های عثمانی» می باشد؛ تلاش هایی در جمع آوری قرآن انجام دادند.9

مصحف های عثمان

«پس از جمع قران به دست خلیفه اول بار دیگر قران جمع آوری شد و علتش اختلاف در مصحف­ها و قرائت ها بود که اختلاف میان مردم را ایجاب می­کرد.

حذیفه بن یمان پس از جنگ ارمنستان، در حالی که از اختلاف مردم درباره قرآن ناخشنود بود با آن عده از اصحاب پیامبر که در کوفه بودند، درباره این مشکل به مشورت پرداخت، نظر حذیفه این بود که عثمان را بر آن دارد که به یکسان نمودن مصحف اقدام کند اصحاب به درستی این نظر، اتفاق کردند جز عبدالله ابن مسعود. سپس عثمان اصحاب پیامبر را گردآورد و موضوع را با آنان در میان گذاشت و همگی نظر حذیفه را تایید کردند. سپس چهارتن از خواص خود را برای اجرای این کار برگزید که عبارت بودند از: زید ابن ثابت، سعید ابن عاص، عبدالله بن زبیر، عبدالرحمن ابن حارث ابن هشام که این چهارتن اعضای اولیه کمیته یکسان کردن مصحف ها به شمار می روند و این امر در سال 25 هجری آغاز شد که سال دوم یا سوم خلافت عثمان بود»10.

 مراحل کارگروه توحید مصاحف، عبارت بود از: الف) جمع آوری قرآن ها از تمام مراکز و سوزاندن آنها. ب)اعتماد بر مصحف ابوبکر که نزد حفصه دختر عمر بود و مصحف ابی ابن کعب و نیز کتابت آیات براساس قرائتی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم) به افراد تعلیم داده بود. ج) مقابله نسخه­های نوشته شده با یکدیگر برای اطمینان از وحدت و صحّت کتابت. د) ارسال مصاحف به چند نقطه مهم و الزام مسلمانان به پیروی از قرائت مصحف منطقه خویش.

تعداد مصاحف عثمانی به احتمال قوی، پنج مصحف بوده است که به شهرهای شام، کوفه، بصره و مکه ارسال شد و یک مصحف نیز در مدینه، مرکز خلافت نگه داشته شد. عثمان با هر مصحف، یک قاری نیز به این شهرها اعزام کرد. مصاحف عثمانی در دسته بندی سوره­ها، شبیه مصاحف گذشته بود .این مصاحف، بدون هر گونه نقطه، اعراب و علایم مشخصه بوده است11.

نتیجه:

با توجه به مطالب فوق می­توان نتیجه گرفت که در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم) اهتمام جدی بر جمع آوری و تدوین قرآن وجود داشته و آیاتی از قرآن و روایاتی همچون روایت ثقلین موید این مطلب می­باشد.

اولین کسی که بعد از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم) اقدام به جمع آوری قرآن نمود بنابر نقل روایات متعدد، امام علی (علیه السلام) بودند. اما مصحف امام که مشتمل بر تفسیر، تاویل، اسباب نزول و … بود به دلایلی مورد قبول هئیت حاکمه قرار نگرفت. در زمان عثمان به دلیل اختلافاتی که بین مردم در مورد قرآن پیدا شده بود، به منظور یکسان نمودن مصاحف، دستور جمع آوری تمام قرآن­ها و مقابله نسخه های نوشته شده با یکدیگر به منظور اطمینان از وحدت و صحت کتابت داده شده. از مصحف عثمانی که در دسته بندی سوره­ها شبیه مصاحف نوشته بود نسخه برداری شده به شهرهای مهم آن زمان ارسال گردید.

منابع

1-    جوان آراسته، حسین، 1377، درسنامه علوم قرآنی، چاپ اول، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، صص 138-128

2-    سعیدی روشن، محمدباقر، 1377، علوم قرآن، چاپ اول، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ص159

3-    سوره قیامت، آیه 17-16

4-    حجتی، محمدباقر، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، چاپ بیست و پنجم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص235

5-    سوره حجر، آیه 9

6-    آیه الله خویی، (ره)، 1387، بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، مترجمان: محمد صادق نجفی، هاشم زاده هریسی، ج اول، چاپ پنجم، بی جا، صادق، 393

7-    تقی پور، حسین، 1389، درآمدی بر علوم قرآن، چاپ اول، بی جا، انتشارات تلاوت وابسته به سازمان دارالقرآن الکریم، ص121

8-    حسین جوان آراسته و قدرت الله فرقانی، 1387، علوم قرآنی، چاپ پنجم، بی جا، اداره آموزش عقیدتی سیاسی نمایندگی ولی فقیه در سپاه، ص44.

9-  سعیدی روشن، محمدباقر، 1388، علوم قرآن، چاپ اول، بی جا، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، صص162-154

10-معرفت، محمدهادی، 1390، علوم قرآنی، چاپ دوازدهم، قم: انتشارات موسسه فرهنگی تمهید، صص139-120

11-جوان آراسته، حسین، همان، ص170

 

 

 

 تربیت اخلاقی در سوره ی لقمان

تربیت اخلاقی را می توان مجموعه ای از اقدامات و فعالیت هایی دانست که مربی به منظور آشنا کردن متربی با اصول و ارزش های اخلاقی و پرورش گرایش ها و فضیلت های اخلاقی در متربی، انجام می دهد. بدیهی است که اقدامات و فعالیت های متربی در تربیت اخلاقی در صورتی همراه با موفقیت خواهد بود که سنجیده و حساب شده باشد.چنانکه خداوند در قرآن سوگند به نفس انسانی می دهد و پس از بیان این مطلب که باید و نباید و شایست و ناشایست را به نفس انسانی الهام کرده، می فرماید:” قَد أَفلَحَ مَن زَکَّئها*وَ قَد خابَ مَن دَسَّئها؛کسی که نفس را از آلودگی ها پاک کرد، رستگار شد و کسی که آن را آلوده کرد، زیان دید.1.تربیت اخلاقی دارای شیوه های متعدد ومتنوعی می باشد که لقمان حکیم به خوبی از آن ها استفاده کرده است که در این قسمت مقاله به بخشی از این شیوه­ها اشاره می­نماییم:

1- محبت

یکی از شیوه های تربیت،محبت نمودن به متربی است.روش های تربیتی، که برای تربیت فرزند کاربرد بسیاری دارد، برقراری روابط مناسب با فرزند بر اساس محبت می باشد.منظور از محبت، ایجاد شرایطی است که درآن محبت واقعی ومعقولی نثارفرزندگردد تا معضل بی تفاوتی نسبت به اووسهل انگاری درتربیت حل شود.هیچ روشی چون روش محبت در تربیت آدمی مؤثر نیست و مفیدترین روشهای تربیت به نیروی محبت کارآیی پیدا می کنند. نیروی محبت از نظر تربیتی نیرویی عظیم و کارساز است و بهترین تربیت آن است که بدین روش تحقق یابد. خدای سبحان پیامبر گرامی اش را به روش محبت آراسته بود و آن حضرت با چنین روشی در تربیت مردمان توفیق یافت.( فَبِما رَحمَهٍ مِن اللهِ لِنتَ لَهُم وَ لو کَنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضُّوا مِن حَولِکَ فَاعفُ عَنهُم وَ استَغفِر لَهُم؛2 همچنین در سیره ی آن حضرت می خوانیم که مهر و محبت پیامبر به کودکان سبب شد مرد یهودی تحت تأثیر این محبت قرار گرفته، و به اسلام ایمان بیاورد.3اموری مانند بغل کردن، لبخند زدن، وقت گذاشتن و گوش دادن به حرف دل فرزندان و بی اعتنایی نکردن به عشق و علاقه و….، نمونه هایی از اعلام محبت است.4.لقمان برای نفوذ در عمق جان فرزند و به دست آوردن اعتماد وی ،از واژه ی زیبا وتأثیرگذار  «یَا بُنَیَّ» استفاده می کند.«بُنَیَّ» اسم مصغر «ابن» برای تفقد و دلجویی و اظهارمحبت در سوره ی لقمان آمده است.این واژه در زبان عرب، یعنی فرزند عزیز و دلبندم که بیان کننده ی نهایت عطوفت و مهربانی می باشد.  در منشور تربیتی لقمان به فرزندش به این نتیجه می رسیم که استواری شخصیت و سلامت رفتار آدمی تا اندازه ی زیاد به محبت بستگی دارد که در زندگی می بیند.

2-شکیبایی در برابر سخنی ها

انسان در همه ی مراحل زندگی نیازمند صبر و شکیبایی است. منظور از«صبر و شکیبایی»همان استقامت در برابر مشکلات و حوادث گوناگون است که نقطه مقابل آن «جَزَع »،بی تابی، از دست دادن مقاومت و تسلیم شدن در برابر مشکلات است. صبر و شکیبایی پیامبر اسلام(ص) در مقابل کفار و مشرکین اسباب پیروزی او را فراهم ساخت..خداوند بزرگ در آیات زیادی از قرآن، سخن از صبر و صابران به میان آورده است و اهمیت شکیبایی را به بندگان گوشزد کرده است ” واصبِروا اِنَّ اللهَ معَ الصّابِرینَ؛5 در منشور تربیتی لقمان آموزش شکیبایی در برابر دشواریها مورد توجه قرار گرفته است.

تربیت عبادی در سوره ی لقمان

بحث تربيت عبادي يكي از مهم‌ترين مسائل در محافل علمي و آموزشي در جامعة ديني است، كه توجه بسياري از پدران و مادران دين‌مدار و مربيان متعهّد و دل‌سوز را به خود جلب كرده است. از سوي ديگر، تربيت عبادي دنباله و مكمّل تربيت اعتقادي است و تربيت اعتقادي بدون آن بار ارزشي ندارد؛ زيرا لازمة شناخت يك دين، عمل به آموزه‌هاي آن است.

 اقامه ی نماز

در اهمیت نماز همین بس که ستون دین و نخستین فریضه ی الهی است و نخستین چیزی است که از عمل فرزند آدم رسیدگی می شود. اگر صحیح باشد، به اعمال دیگر رسیدگی می گردد و اگر صحیح نباشد، به عمل های دیگر او توجهی نمی شود.»6امام علی(ع) فرمودند:” بدان که تمام اعمالت تابع نمازت خواهند بود."7. خداوند دو بار به پیامبراکرم(ص) دستور می دهد که همسر و فرزندان خود را به نماز امر نماید."وَ أمر أهلَکَ بِالصَلاهٍ". 8 و لقمان حکیم نیز فرزند خود را به نماز امر کرده و می فرماید:” یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَواةَ؛پسرکم نماز را بپای دار". همچنین از سفارشهای لقمان به فرزندش این است که گفت:” پسرم، مبادا خروس زرنگ تر از تو و مراقبت تر از تو بر نمازها باشد.مگر آنرا نمی بینی که هنگام هر نمازی بانگ می زند و سحرگاهان، در حالی که تو در خوابی، با صدایش اعلان وقت می کند؟!"9  او در سفارش به فرزندش گفت:” از عذر تراشی برای ترک نماز بپرهیز، زیرا عذر آوردن از کار خیر، معنا ندارد.” 10  از مهمترین وظایف والدین و مربیان ترغیب فرزندان به اقامه ی نماز در سنین کودکی و نوجوانی است. اگر انسان در آغاز زندگی و در دوران کودکی به اقامه ی نماز تشویق شود و با خدا پیوند یابد در مراحل بعد از غرق شدن در گرداب گناهان ایمن خواهد ماند. بدون تردید در جامعه ای که در آن نماز اقامه می شود آتش گناه کمتر شعله ور می شود و نماز گزاران واقعی سعی می کنند از ارتکاب معاصی دوری گزینند، بویژه اگر اهل انجام نوافل نیز باشند،از پاکی و طهارت نفس بیشتری برخوردارند و با گناه و گناهکاری سرستیز دارند. چه نیکوست که پدران و مادران و مربیان همه با هم از موضع حکمت و لقمان آسا در راه ترغیب نسل جوان به اقامه ی نماز بکوشند و در ایام حکومت صالحان، چراغ نماز را در مدارس و منازل روشنتر نگاه دارند.

تربیت خانوادگی در سوره ی لقمان

از آنجائیکه خانواده یک جامعۀ کوچک است، می تواند مهمترین کانون برای ساختن فرد و جامعه بوده و منشأ اثرات عظیمی، اعمّ ازاثرات خیرواثرات شرّ، گردد. چنین کانونی نیازمند تدبیر عاقلانه و عالمانه و همچنین اجرای عادلانه و حکیمانۀ آن تدابیر، بوده که درشرایطی غیراز این صورت، تبعات تلخ و جبران ناپذیری را برای افراد وجامعه خواهد داشت.اهمیت این موضوع، زمانی آشکار می شود که توجه داشته باشیم که اولاً کودک بسیار أثرپذیر است و ثانیا آثاری که درآن سن و سال در روح او نفوذ می کند، ماندنی و پابرجا است.

1- سفارش نسبت به پدر و مادر

احترام ونیکی کردن به پدرومادر یکی از مهمترین اصول اخلاقی درمکتب اسلام است. آیات و روایات فراوانی پیرامون این موضوع مطرح شده است؛ به طوری که دربسیاری ازموارد پس ازتوحید به احسان والدین اشاره شده است. ازطرفی عواطف و حق شناسی انسان اقتضا می کند که انسان نسبت به گرامیداشت مقام پدر و مادر اهتمام بورزد. و ما در این جا به برخی ازآن ها اشاره می کنیم:

خداوند در سوره بقره می فرماید:« لَاتَعبُدُونَ إلَّا اللهَ وبِالوَالِدَینِ إحسَانًا؛ جز پروردگار عالم کسی را نپرستید».11  پیامبرگرامی اسلام (ص)می فرماید:«مَن أَرضَی وَالِدَیهِ فَقَد أرضَی اللهَ وَمَن أَسخَطَ وَالِدَیهِ فَقَد أسخَطَ اللهَ؛هرکس پدرو مادرش را خشنود سازد خدارا خشنود ساخته است وهرکس پدرو مادر را خشمگین نماید خدارا خشمگین ساخته است».12 از این که خداوند پس از دعوت به توحید، اطاعت و سفارش به پدر و مادر را قرار داده است، نکاتی فهمیده می شود:

1-پدر و مادر پس از خداوند، بیشترین حق را برگردن انسان دارد و اطاعت از ایشان همسان اطاعت و عبودیت پروردگار شده است.

2- حق پدر و مادر پس از توحید، بزرگترین واجب و رعایت نکردن حق پدر و مادر بزرگترین گناه پس از شرک است

3- چون حق الهی بالاتر و بزرگتر از حق والدین است، اطاعت و پذیرش امر والدین، در صورت منافات نداشتن با فرامین الهی واجب است.13

در سوره لقمان نیز سفارش نیکی به پدر و مادر آمده” و وصّینا الانسانَ بوالدیهِ…. “14

2-شکرگزاری از والدین

خداوند در سوره ی لقمان می فرماید::” وَوَصَّینا الانسانَ بِوالِدَیهِ حَمَلَتهُ اُمُّهُ وَهناً عَلی وَهنٍ وَ فِصالُهُ فی عامَینِ أَنِ اشکُر لی وَ لِوالِدَیکَ إِلَیَّ المَصیر؛15و ما به انسان درباره ی پدر و مادرش سفارش کردیم. مادرش او را با ناتوانی حمل کرد[ هنگام بارداری هر روز رنج و ناراحتی تازه ای متحمل می شد] و دوران شیر خوارگی او در دو سال پایان می یابد[آری! به او توصیه کردم] که برای من و برای پدر و مادرت شکر به جا آور که بازگشت همه ی شما به سوی من است.". این آیه، جمله ی معترضه ای است که در وسط کلمات لقمان قرار گرفته ، که دلالت می کند بر وجوب شکر والدین، مانند شکر خدا، بلکه شکر والدین شکر خداست، چون منتهی به سفارش و امر خدای تعالی است، پس شکر پدر و مادر عبادت خدا و شکر اوست.16خداوند در این آیه ی شریفه انسان را به گرامیداشت پدر و مادر توصیه می کند و او را به یاد زحمات طاقت فرسای مادر می اندازد. 17لقمان حکیم نیز پس از آموختن حکمت به فرزند خود می گوید: در برابر یک چنین نعمت بزرگ( پدر و مادر) که به وی رسیده است، شاکر و سپاسگزار باشد، زیرا شکر و سپاسگزاری نشانه ی معرفت و مقیاس درک و فهم و شایستگی انسان است.

تربیت اجتماعی در سوره ی لقمان:

تربیت اجتماعی در قرآن در قالب نظارت عمومی بر ارزش ها وضد ارزش ها و به منظور حفظ و ترویج فضایل ورفتار ستوده و پیشگیری از گسترش رذایل وصیانت اخلاق فردی واجتماعی به اجرا درمی آید.

امربه معروف و نهی از منکر

اسلام به تمامی آن چه که در ایجاد و استمرار و اصلاح جامعه اسلامی و انسان مسلمان دخالت دارد، توجه کرده است و تذکر و تنبّه و توجه همگانی را، مسؤولیت عمومی دانسته که جامعه را اصلاح می کند، و از خطرها و گزندها محفوظ می دارد. بر پایه این حقیقت روشن است که «امربه معروف» و «نهی از منکر» در اسلام به عنوان یک تکلیف عمومی و نظارت همگانی واجب گشته است.” امربه معروف ونهی از منکر” شرعاً و عقلاً از مهمترین واجبات و از ضروریات دین است، و اساس دین اسلام برآن بنا نهاده شده است، این دو موضوع از برترین عبادات و کاملترین طاعات، و دری از درهای جهاد، و دعوت به سوی حق، و راهی برای هدایت خلق و مقاومت در برابر گمراهی و باطل است.18 یکی از روش های تربیت، رعایت اصل امر به معروف و نهی از منکراست که درسوره ی لقمان آمده است. « وَامُربِالمَعرُوفِ وَانهَی عَنِ المِنکَرِ؛ پسرکم!امربه معروف ونهی از منکر نما».19امربه معروف و نهی از منکر یکی از بارزترین راه های هدایت انسان است و از باب قاعده ی لطف (تشویق بندگان به طاعت و دور ساختن آنان از گناه، ازسرلطف)،انجام دادن آن بر همه لازم می باشد.20شاید لقمان حکیم نیز باتوجه به این بعد، فرزندش را به انجام امر به معروف سفارش کرده است. او پس از سفارش نماز به فرزندش، به مهمترین دستور اجتماعی یعنی«امربه معروف ونهی از منکر» پرداخته، می گوید:” مردم را به نیکی ها و معروف دعوت کن و از منکرات و زشتی ها بازدار».

نتیجه گیری:

تربیت که به معنای رشد دادن یا فراهم کردن زمینه رشدو شکوفایی استعدادهاو به فعلیت رساندن قوای درونی یک موجود است، از ديرباز مورد توجه انسان قرارگرفته است. اديان الهي نيز با عنايت به انطباق آموزه هاي ديني با فطرت انسان، از اين قاعده مستثني نبوده اند که تبلورآن در مكتب اسلام، تربيت ديني است.

امروزه به دلیل غرق شدن انسان در امور مادی و دور شدن از مسیر اخلاقی و نپرداختن به تربیت و تهذیب، جامعه دچار گسترش فساد، قتل وغارت، بیعدالتی و دیگررذایل اخلاقی شده است.

بنابراین جهت برون رفت از این نابسامانیها باید به قرآن که از اصلی ترین مصادر رشد و تعالی فکری و معنوی برای تربیت انسان است، مراجعه کرد به ویژه سوره ی لقمان که مملو از آموزه های تربیتی در ابعاد گوناگون می باشد. با بررسی این سوره می بینیم  لقمان با تاکید بر تعلیم توحید و نهی از شرک و توجه دادن به امور آخرت به تربیت اعتقادی فرزندان توجه داده است و موعظه و محبت و شکیبایی در برابر سختی ها و اعتدال در رفتار و ملایمت در گفتار و دوری از تکبر را از راههای تربیت اخلاقی معرفی نموده و در تربیت عبادی به اقامه ی نماز تاکید کرده و در تربیت اجتماعی به نیکی به والدین وامر به معروف ونهی از منکر سفارش نموده است.

در جهان معاصر که مسائل تربیتی تحت الشعاع توسعه ی اقتصادی و رشد تکنولوژی قرار گرفته است، پدران روزگار ما باید لقمان وار به تربیت فرزندان خود بپردازند وآنان را موحد بار آور ند.

محقق: فرشته اسکندری

فهرست منابع و مآخذ:

1.       سوره شمس( 9-10)

2.        سوره آل عمران( 159)

3.       مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج،10،بیروت، موسسه الوفاء، 1403ق. ص 83

4.       قائمی، علی، نقش پدر در تربیت، چاپ ششم، تهران،انتشارات امینی، 1375ش، ص182

5.       سوره انفال(46)

6.       مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج79 بیروت، موسسه الوفاء، 1403ق، ص227

7.       همان، ج33: 581

8.       سوره طه(132)و سوره مریم(55)

9.       دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب، چاپ چهارم، بیروت، موسسه الاعلمی، 1389ش، ص72

10.    همان، ص 73

11.    سوره بقره(83).

12.    هندی، علاء الدین بن حسام الدین المتقی، کنز العمال، ج 86، بیروت، مؤسسه الرساله، 1409 ق، ص470

13.    گوهری، اسماعیل، ارزش پدر و مادر در قرآن و روایات، چاپ سوم، تهران، نیایش، 1376ش، ص116

14.    سوره لقمان(14)

15.    سوره لقمان(14)

16.    طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان،ج16،چاپ دوم، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1366ش، ص332

17.    خزاعی نیشابوری( مشهور به ابوالفتوح رازی)، حسین بن علی بن محمد بن احمد، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج12، 15، تصحیح محمد جعفر یاحقی، محمد مهدی ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، 1376ش، ص212

18.    (کاشف الغطاء، 1388ش: 251). کاشف الغطاء، محمدحسین، اصل الشیعه واصولها، مترجم ناصر مکارم شیرازی، قم، انتشارات امام علی بن ابی طالب، 1388ش.

19.    سوره لقمان (17).

20.    مرکز فرهنگ ومعارف قرآن، دائره المعارف قرآن کریم، ج4، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1382ش، ص344

 

-

“به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه عالی الزهراء(س) نشستی با عنوان جایگاه واقعه غدیر خم برگزار شد. خانم احمدی در ابتدای سخنان خود ماه ذی الحجه را ماه بندگی خداوند معرفی نمود و بر مراقبت در این ماه سفارش کرد سپس به بحث پیرامون چگونگی شکل گیری واقعه غدیر پرداخت و با استناد به آیات وارده در این زمینه بیان داشت: آیات و روایات عدیده ای بر واقعه غدیر وارد است که دلالت می کند واقعه غدیر برای کامل شدن دین بوده است.
وی افزود: پیش از واقعه غدیر در روز عید قربان آخرین معراج پیامبر(ص) اتفاق افتاد که در آنجا خداوند متعال امیرمومنین(ع) را وزیرِ پیامبر(ص) معرفی نمود و از حضرت خواست تا آن را به زمینیان اعلان کند که 8 روز بعد با نزول آیه 67 از سوره مبارکه مائده این اعلام در منطقه ای بنام غدیر خم صورت گرفت که به واقعه غدیر معروف شد.
ایشان ادامه داد: با وقوع قضیه غدیر، تمام بعثت انبیا(علیهم السلام) به ثمر نشست. ولایت امام علی(ع) مسأله ای است که توحید به آن بسته است به طوری که جدایی از ولایت علی(ع) شرک است.
خانم احمدی با استناد به آیات عدیده در شأن امام علی(ع) به بررسی هر یک از آیات پرداخت و خاطر نشان کرد: بیش از سیصد آیه درباره ولایت امام علی(ع) ،فضایل و مناقب آن حضرت وارد است که از جمله این آیات می توان به آیه 67 سوره مبارکه مائده که به آیه تبلیغ معروف است، آیه 55 از همین سوره که آیه ولایت نامیده می شود، آیه 59 نساء به نام آیه اطلاعت و آیه مباهله از سوره مبارکه آل عمران، آیه تطهیر و … اشاره نمود.
وی تصریح کرد: در فضیلت حضرت علی(ع) همین بس که براساس آیه 61 سوره مبارکه آل عمران، خداوند متعال علی(ع) را از شدت اتحاد نفسانی با پیغمبر “"نَفس پیامبر(ص) “” معرفی می کند.
خانم احمدی در ادامه به شرح حکمت150 نهج البلاغه پرداخت و اظهار نمود: مفسرین پیرامون اهمیت این حکمت می فرمایند: “"اگر حضرت علی(ع) هیچ حکمتی غیر از این نداشته باشد سعادت دنیا و آخرت از آنِ عمل کنندگان به این حکمت خواهد بودو عمل به این حکمت آنان را کفایت می کند"” به طوری که این سخن، حکمتی رسا، عامل بینایی انسان آگاه و عبرت آموز صاحب اندیشه است.
احمدی در ادامه گفت: امام علی(ع) در این حکمت به اندرز سائلی که از حضرت درخواست موعظه داشته می پردازد و می فرمایند: “"از کسانی مباش که بدون عمل صالح به آخرت امیدوار است، با آرزوهای دراز توبه را به تاخیر انداخته، در دنیا همچون زاهدان سخن گفته و همانند دنیاپرستان رفتار می کند، در محرومیت ها قناعت نداشته و شکر گزار نعمت ها نیست، دیگران را پرهیز داده حال آنکه خود پروا ندارد"” .
وی افزود: حضرت در ادامه موعظه خود در این حکمت بر"” کوتاهی سخن و کردار زیاد، کوچک ندانستن گناه، عدم ناامیدی و یاس در تهیدستی، پندپذیری و عدم روی گرداندن از خداوند در سلامتی و گشایش و …."” تاکید نمود.

“به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه عالی الزهراء(س) “"خانم صدیقه بهرامی"” در آغاز مراسم دعای عرفه که از سوی این مدرسه و با حضور اساتید، کارکنان و طلاب این مدرسه و نیز جمع کثیری از بانوان برگزار شد بیان داشت: عرفه روز دعا، نیایش، استغفار و روز شناخت است. در این روز سفره احسان، کرم و لطف خداوند برای همه انسانها گسترده شده و هرکس با توجه به میزان توجه خود می تواند از آن بهره مند شود.
وی پیرامون ویژگی دعای عرفه افزود: دعای عرفه که یادگار سالار شهیدان اباعبدالله الحسین(ع) است در واقع خلاصه بسیار عمیقی از خداشناسی، معادشناسی، پیامبرشناسی و انسان شناسی می باشد، توجه به مضامین و محتوای بلند این دعا، ظهور و تجلی از حق را برای ما نشان می دهد.
معاون پژوهش مدیریت حوزه علمیه خواهران استان گلستان ادامه داد: چیزی که از این دعا تاثیر می پذیرد “” روح"” ماست که از روح الهی در آن دمیده شده است لذا اصل تاثیر این دعا بر نَفس های ماست.
خانم صدیقه بهرامی در بیان چگونگی تاثیر دعا بر نفس انسان خاطر نشان کرد: برای بهره مندی معنوی از این دعا در مرحله اول باید خود را بشناسیم تا بتوانیم خدا را شناخته و ، حدیث شریف"” من عرف نفسه فقد عرف ربه"” دلیل محکمی براین مطلب است، لذا با خودشناسی راه توبه و اصلاح برای ما میسر خواهد شد.
وی با استناد به آیه 105 از سوره مبارکه مائده و سوره قیامت تصریح کرد: خداوند متعال در آیات قرآن کریم از جمله سوره مائده و قیامت"” به بصیرت انسان بر نَفس خویش توجه داده “” لذا می طلبد که بواسطه دعا و اظهار تضرع و کاستی در محضر ربوبی که ناشی از خودشناسی است به مقام مظهر اسماء الهی دست یابیم.
استاد حوزه بار دیگر بر خودشناسی و معرفت نفس تاکید نمود و گفت: در روایتی از امیرمومنان علی(ع) وارد است که می فرمایند: “"کسی که به نفس خویش جاهل است چطور می تواند کس دیگری را بشناسد"” تا نفس خود را نشناسیم خداوند متعال را نخواهیم شناخت و تا زمانی که قلب خود را آماده شناخت حضرت حق نکنیم نمی توانیم اجابت حق را در وجود خود احساس کنیم.
خانم بهرامی اظهار داشت: شناخت و معرفت نفس که بواسطه دعای عرفه ایجاد می شود در واقع حکمت تقدم عرفه بر قربان است به طوری که تمام این اذکار،دعاها و مناجات ها مقدمه ای برای معرفت الله و معرفت الله مقدمه ای برای لقاء و فنا در حضرت حق می باشد.

 

“به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه عالی الزهراء(س) نشستی با عنوان نقش حجاب در حفظ نشاط عاطفی و روانی خانواده برگزار گردید. در این نشست خانم حسینی واعظ مدیر محترم حوزه های علمیه خواهران گفت: کشف حجاب به صورت اجباری در کشور ایران از زمان رضاخان در سال 1306 صورت گرفت. این کشف حجاب با اعتراض علما و تحصن آنان در شهرهائی مانند مشهد روبرو شد. عامل دیگری که باعث رواج بی حجابی در کشور ایران شد عادی سازی مسأله بی حجابی می باشد.
ایشان در ادامه در باب اهمیت حجاب گفت: دو آیه از قرآن کریم که صراحتا به بحث پیرامون حجاب پرداخته آیه 59 سوره احزاب و آیه 31 سوره نور می باشد. در این آیات خداوند از زنان خواسته خود را بپوشانند تا مورد اذیت و آزار قرار نگیرند. با دقت در این آیات می توان فهمید رعایت پوشش و حجاب موجب آرامش و و نشاط باطنی انسان می شود.
خانم حسینی واعظ عواملی را به عنوان آثار بی حجابی بیان نموده و گفت: رواج بی حجابی در جامعه موجب توسعه فساد و فحشا، بارداریهای نامشروع و سقط جنین، پیدایش امراض روانی، خودکشی و فرار از خانه، بی مهری مردان چشم چران نسبت به همسران خود، ایجاد دلهره برای خانواده های پاکدامن و … می شود.
خانم واعظ در ادامه گفت: رعایت حجاب و عفاف موجب تقویت محبت و صمیمیت بین زن و مرد و تولید و پرورش نسل سالم در جامعه می شود.
ایشان در پایان گفت: انسان برای رسیدن به آرامش و نشاط و عزت نفس و کم شدن اضطراب باید خود را کنترل کند و رابطه تنگاتنگی با دین برقرار نماید.
”

محقق:  مریم علیجانی

علامه سید مرتضی عسکری(ره)، (پژوهشگر تاریخ اسلام و حدیث شناس) در سال 1284در سامرا متولد شد، ‌چرخ‌ روزگار، در اوان‌ كودكی، گَرد یتیمی‌ بر چهره‌اش‌ نشاند. دوران‌ جوانی‌اش‌ در كتابخانه‌ی‌ جدش‌ - كه‌ وكیل‌ میرزای‌ شیرازی‌ بود - در میان‌ انبوه‌ كتب، سپری‌ شد. در دَه‌ سالگی، او را  به‌ مدرسه‌ی‌ علوم‌ دینی‌سامرا فرستادند.

ایشان  مقدمات و بخشی از سطوح دروس دینی را در آنجا آموخت، از آن پس در سال1310 به قم آمد    درحالی که حوزه علمیه تحت فشار شدید دولت نظامی رضاخان قرار داشت.

علامه از دروس شرح لمعه و رسائل و مکاسب و کلام آیت‌الله نجفی مرعشی ، آیت‌الله شیخ محمد‌حسین شریعتمدار ساوجی و حضرت امام رضوان‌الله علیهم استفاده کرد؛ اما تنها به تعلم بخشی از کفایه توفیق یافت.ایشان سپس از قم به نجف ‌رفت و در نجف در درس‌های آیت‌الله حکیم شرکت کرد.

فعالیتهای فرهنگی علامه عسکری

مرحوم علامه عسکری در فعالیت‌های سیاسی آن زمان عراق شرکت کرد و همزمان چند دانشکده و بیمارستان و مؤسسه خیریه در عراق تاسیس ‌کرد. ایشان همچنین در تبادل استاد میان این دانشکده‌ها و الازهر مصر نقش مهمی را ایفا می‌کرد. اکثر افرادی که اکنون مسئولان عراق هستند، شاگردان مرحوم علامه عسگری و فارغ‌التحصیل دانشکده اصول دین وی هستند.

علامه عسکری(ره) تا زمان حکومت صدام در عراق بود و وقتی صدام درپی دستگیری ایشان بود، وی از عراق به ایران ‌آمد، در ایران هم سه دانشکده اصول دین در تهران، قم و دزفول، بنیان نهاد.وی بیش از پنجاه کتاب نوشت، این کتاب‌ها تاثیر بسیار زیادی بر مسلمانان گذاشت و بعضی از کتاب‌های ایشان در شیعه شدن بسیاری نقش مهمی را ایفا کرد، از سوی دیگر علامه عسگری مناظرات بسیاری در کشورهای مختلف داشت و معمولا در تمامی مناظرات موفق بود ، مناظرات علامه عسگری با علمای یهود بسیار معروف است. علامه عسگری از جمله بزرگانی بود كه مستقيما باب‎ ‎گفت‌وگو با تندروها، خصوصاً وهابيون را گشود و با ‏سردمداران بزرگ وهابی همچون «بن باز» به‎ ‎بحث و گفت‌وگو نشست، وی كه از اعتدال‌روی گسترده‌ای برخوردار بود، در‎ ‎گفت‌وگو با دگرانديشان از هر گونه اهانت و تحقير ‏خودداری كرد و آن را ناشايست‎ ‎می‌دانست. ‎

تاسیس موسسه علامه عسگری

موسسه علامه عسکری(ره) در سال 1384 و در زمان حیات آن بزرگوار تاسیس شد تا به امور علامه رسیدگی شود، پس از وفات ایشان این موسسه به فعالیتش را ادامه داد تا به شناساندن علامه به جوانان و بالاخص اصحاب دانشگاهی کشور همت گمارد.

تربیت محقق نیز از جمله فعالیت‌های موسسه علامه عسکری(ره) است، توافق‌نامه سه جانبه‌ای میان دانشگاه “مک گیل” کانادا، “بنیاد قرآن” و “موسسه علامه عسکری” به امضا رسیده که کلاس‌های تربیت محقق را با نظارت وتدریس علامه دکتر مهدی محقق برگزار می شود، تابه این وسیله  تجارب ناب و علوم شفاهی علامه محقق به دانشگاهیان و جوانان انتقال داده شود.

آثار علامه عسکری

‌علاّمه‌ سیّد مرتضی‌ عسكری، دارای‌ تألیفات‌ فراوانی‌ به‌ زبان‌های‌ عربی‌ و فارسی‌ است.آثار ایشان در كشورهای‌ عربی، بخصوص‌ در كشور مصر. منتشر و مورد استقبال‌ اسلام‌ پژوهان‌ قرار گرفته‌ است. برخی‌ از آثار علامه، به‌ زبان‌ انگلیسی‌ نیز ترجمه‌ شده‌ است.  او افزون‌ بر بررسی‌ كتب‌ شیعه، احادیث‌ و روایات‌ اهل‌ سنّت‌ را نیز مورد بررسی‌ قرار داده، به‌ گونه‌ای‌ كه‌ این‌ آثار، مرجع‌ و منبعی‌ قابل‌ اعتماد برای‌ آنان‌ به‌ شمار می‌رود. كوشش‌های‌ علامه‌ی‌ عسكری‌ برای‌ مصون‌ ماندن‌ اسلام‌ از تحریف، مورد تقدیر هر دو مكتب‌ قرار گرفته‌ است.              مهم‌ترین ویژگی آثار علامه عسکری(ره) در این است که همه آثارشان را با استفاده از منابع اهل سنت نوشته است.  ‌برخی‌ از كتاب‌های‌ ایشان، به‌ شرح‌ زیر است:

عقاید اسلام‌ در قرآن‌ كریم؛ ‌نقش‌ عایشه‌ در تاریخ‌ اسلام؛ مصحف‌ در روایات‌ و اخبار؛ امامان‌ این‌ امت‌ دوازده‌ نفرند؛ گریه‌ بر میّت‌ از سنت‌های‌ رسول‌ خدا(صلّی‌اللّهُ علیه‌وآله‌وسلّم) است؛ بداء یا محو و اثبات‌ الهی؛ آیه‌ی‌ تطهیر در كتب‌ دو مكتب؛‌ عصمت‌ انبیاء و رسولان؛ ازدواج‌ موقت‌ در اسلام؛ آخرین‌ نماز پیامبر(ص)؛‌ صفات‌ خداوند جلیل‌ در مكتب؛ ادیان‌ آسمانی‌ و مسئله‌ی‌ تحریف؛ سقیفه؛ معالم‌ المدرستین؛ بزرگداشت‌ یاد انبیاء؛ عدالت‌ صحابه؛ عبداللّه‌ بن‌ سباء و دیگر افسانه‌های‌ تاریخی؛ حكم‌ بازسازی‌ قبور انبیا و اولیا و عبادت‌ در آن‌ها؛ جبر و تفویض‌ و اختیار و قضا و قدر؛ نقش‌ ائمه‌ در احیای‌ دین؛ صد و پنجاه‌ صحابی‌ ساختگی(در این کتاب علامه عسکری(ره) 150 نفر از صحابه ساختگی پیامبر را معرفی کرد.)

کتاب «القرآن الکریم و روایات المدرستین» از جمله آثارقرآنی ایشان است،هدف ایشان از نوشتن این کتاب در سه جلد، تبیین چگونگی معرفی قرآن در مکتب اهل بیت و در مکتب اهل سنت و بررسی تفاوت‌هایشان در این زمینه است.

شاخصه های علامه عسکری

از جمله ويژگی‌های بارز علامه عسگری روحيه‎ ‎خرافه‌زدايی از دين بود كه در اين راه كوشش‌های ‏گسترده‌ای كرد، وی از جمله كسانی بود ‏كه قمه‌زنی را رفتاری‎ ‎خارج از اسلام عنوان و در راه تبيين اين موضع كوشش كرد. ‎

علامه عسگری هم مرزدار حریم اهل بیت علیهم السلام بود و هم نگاهی تقریبی داشت، که جامع این موضوع کمتر در شخصیتی یافت می‌شود.

محور فعالیت علامه در پاسخگویی به شبهات به این شکل بود که جواب را براساس معتقدات و دیدگاه‌های اهل سنت، پاسخ می‌گفتند.در واقع دل‌مشغولی ایشان شفاف سازی تشیع بوده است.

از خصوصیات اخلاقی ایشان تواضع بود و هرگز به نام و نشان و مال و ثروت وابستگی نداشت، علامه عسکری برای هیچ کدام از کتاب‌هایش حق‌التالیف نگرفت و می‌گفت هر کسی که دوست دارد می‌تواند کتاب‌هایم را منتشر کند و از حقوق مادی آن استفاده کند.

 وفات علامه عسکری

علامه سيد‌مرتضي عسكري پس از تحمل رنج حاصل از بيماري كليوي در 25 شهريور سال 86 به علت ايست قلبي در سن 94 سالگي دعوت حق را لبيك گفت و در جوار حرم كريمه اهل بيت حضرت معصومه (سلام‌الله عليها) به خاك سپرده شد.

  « اذا مات العالم الفقیه ثلم فی الاسلام ثلمهً لایسدّها شیءٍ »

در قسمتي از پيام حضرت آيت‌الله خامنه‌اي رهبر معظم انقلاب اسلامي كه به مناسبت در گذشت اين عالم رباني صادر شد، آمده است: اين عالم بزرگوار و سختكوش دهها سال از عمر با بركت خود را در راه پژوهش در كلام و تاريخ و حديث صرف كرد و محصول مبارك آن تاليفات و مقالاتي است كه در گستره جهان اسلام با استقبال و تحسين رو به رو شده است و در ترويج مكتب اهل بيت عليهم‌السلام موفقيت‌هاي ارزشمندي به دست آورده است. روحش شاد  و یادش گرامی باد.

 

منابع :

1. https://fa.wikipedia.org/wiki/

2. https://article.tebyan.net

3.fa.wikishia.net/view

4. https://www.farsnews.com/

5. http://www.iqna.ir/fa/news/1582794/

 

محقق: خانم طاهره سادات ضیاء حسینی

این پایگاه در تیرماه 1393 و با هدف عرضه فعالیت های حدیثی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در وب، راه اندازی گردید. جامع الاحادیث بزرگ ترین وبگاه حدیثی شیعه است که جهت تسهيل فعاليت های پژوهشی علاقمندان و متخصصان حدیث، فعالیت می کند. وب‌گاه جامع الاحادیث وب‌گاهی حدیث محور است که در آن مجموعه روایات، در 199 عنوان از مصادر حدیثی شیعه عرضه شده است.این عناوین که شامل 517 جلد کتاب می‌باشند، فهرستی نسبتا کامل از کتاب‌های حدیثی شیعه است که از ادوار مختلف نگارش حدیث به دست حدیث پژوهان معاصر رسیده است.

هدف وب‌گاه آن است که مجموعه کتاب‌های شیعی باقیمانده از پنج قرن اول که مشتمل بر احادیث باشند را به همراه مصادر حدیثی نگاشته شده تا زمان نگارش مستدرک الوسائل گردآوری نماید.

جستجو در احادیث، امکان مشاهده روایات مشابه، امکان مقایسه روایات با یکدیگر، امکان دسته بندی روایات و امکان ایجاد پروژه های پژوهشی شخصی، از مهم ترین ویژگی های اين پايگاه است.

در حال حاضر بیش از 86 هزار روایت در پایگاه دارای ترجمه هستندو همچنین بیش از 35 هزار روایت پایگاه که بخش عمده آنها، روایات کتب اربعه حدیثی است، دارای شرح می‌باشند.

کاربران مهمان به بخش اندکی از اطلاعات وب‌گاه دسترسی دارند و با توجه به امکانات اختصاصی فراهم آمده برای هر کاربر از قبیل امکان نمایه زدن، انتخاب و دسته‌بندی احادیث دلخواه و مورد علاقه، مقایسه احادیث و … لازم است کاربران محترم برای استفاده کامل، با استفاده از نام کاربری و کلمه عبور اختصاصی خود که از سامانه آی نور (inoor.ir) دریافت نموده‌اند، وارد وب‌گاه شوند.

در ذیل هر حدیث اطلاعات پیرامونی متعددی وجود دارد که عبارتند از:

1- ترجمه و شرح حدیث

مجموعه ای از ترجمه ها و شروحی که بر این حدیث نگاشته شده گردآوری و در کنار حدیث ذکر شده است. این ترجمه ها و شروح به متن کامل کتابها پیوند داشته و کاربر میتواند متن کامل را در وب‌گاه نورلایب مشاهده نماید.  

2- احادیث هم نشانی

  با توجه به تفکیک احادیث کتاب در این وب‌گاه و کنار هم قرار گرفتن احادیثی از کتب مختلف در مواردی از قبیل نتایج جستجو و مانند آن، کاربران می توانند با استفاده از گزینه احادیث هم نشانی، به سایر احادیثی که با حدیث مد نظر در یک باب قرار داشته اند دسترسی پیدا کنند.

3-احادیث مرتبط

از جمله قابلیت‌های وب‌گاه امکان مشاهده احادیث مشابه و مرتبط با یک حدیث است. احادیث مشابه بر اساس مشابهت لفظی و احادیث مرتبط بر اساس مشابهت معنایی پردازش شده‌اند. با انتخاب گزینه احادیث مرتبط در ذیل هر حدیث، می‌توان پاسخهای مربوط به هر دو بخش مشابه لفظی و معنایی را به صورت گروه بندی شده در کنار یکدیگر مشاهده نمود. شایان ذکر است که به دلیل پردازش ماشینی، امکان خطا در بخش اندکی از پاسخهای این پردازش، به ویژه در مشابه یابی معنایی وجود دارد.

4- اطلاعات سندی

کاربران می‌توانند علاوه بر مشاهده ترجمه و شرح متن روایات، با انتخاب گزینه اطلاعات سندی در ذیل هر حدیث، اطلاعات مربوط به سند آن روایت، شامل سند بازسازی شده، عناوین کامل راویان و شرح حال مختصری از آنها را نیز مشاهده نمایند. در حال حاضر این اطلاعات برای بیش از یکصد هزار روایت وجود دارد که با در نظر گرفتن روایات تکراری در منابع و استفاده از گروه‌بندی روایات، تقریبا می‌توان از این اطلاعات رجالی برای غالب احادیث پایگاه بهره برد.

5-حدیث در کتب

کاربران با انتخاب گزینه حدیث در کتب می‌توانند متن هر حدیث را در مجموعه کتاب‌های دیگر کتابخانه دیجیتالی نور ـ که تا کنون بالغ بر 25 هزار جلد کتاب علوم اسلامی را در خود جای داده ـ نیز مشاهده نمایند و از این طریق، دسترسی به متن احادیث در سایر کتابها که به منظور ترجمه، شرح، استناد، شاهد مثال و … به کار رفته، برای پژوهشگران امکان پذیر خواهد بود.

احادیث تفکیکی هر یک از معصومان (علیهم السلام)
 یکی از قابلیت‌هایی که برای اولین بار در این وب‌گاه عرضه شده است امکان مشاهده روایات یک معصوم خاص است که کاربران می‌توانند در صورت نیاز در پژوهش‌های خود، روایات مرتبط با هر معصوم خاص را به تفکیک مشاهده نمایند.

نکته قابل توجه در این رابطه آن است که مقصود از احادیث یک معصوم، صرفا احادیث بیان شده توسط آن معصوم نبوده و کل احادیث مرتبط با معصوم در دامنه انتخاب شده به نمایش در خواهد آمد. به همین دلیل روایتی که در آن یک معصوم در ارتباط با معصوم دیگری مطلبی را بیان داشته اند در میان احادیث هر دو معصوم به نمایش در خواهد آمد.

فعالیت‌های حدیثی کاربران
 فعالیت‌های حدیثی کاربران بر روی وب‌گاه ذخیره می‌شود تا امکان پژوهش‌های بهتری را برای ایشان فراهم نماید. از جمله کاربران می‌توانند بر احادیث نمایه زده و احادیث را در پوشه‌های دلخواه خود ذخیره و در آینده بازیابی نمایند.

همچنین در ذیل هر حدیث امکان ترجمه حدیث به زبان‌های مختلف برای کاربران فراهم شده است. در آینده نزدیک نیز امکان بحث و نظر در رابطه با احادیث، ترجمه ها و شروح برای کاربران فراهم خواهد شد.

  علاقمندان به استفاده از این وب گاه می توانند به آدرس https://www.noorhadith.ir مراجعه نمایند.

https://www.noorhadith.ir

“
به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه عالی الزهراء(س)، نشستی با عنوان کرامت انسان از دیدگاه امام رضا (علیه السلام) برگزار گردید. در این نشست «خانم فاطمه احمدی» ضمن اشاره به معنای “"کرامت"” بیان داشت: “"کرامت"” به معنای""بزرگواری"” است، بنابر روایات وارده"” اصل کرامت"” ملاک دینداری انسانها شناخته شده است.
وی افزود: در روایتی از نبی مکرم اسلام(ص) آمده است که فرمودند: «کرامت دوری از گناهان است». امیرمومنان علی(ع) «کرم» و «بخشندگی» را از آنِ کسی می داند که بتواند هوای نفس خود را مهار نموده و بر نفس خود بخل بورزد.
استاد حوزه ادامه داد: با توجه به روایات وارده در باب معنای«کرامت» می توان گفت: «کرامت» به معنای دینداری، دوری از گناهان، بخل داشتن نفس اماره و کوچک شمردن دنیاست که از این مسیر می توان به مقصد صبر و شکیبایی دست یافت.
خانم احمدی گفت: از آثار کرامت، کوچک بودن دنیا در نظر انسان است که این کوچک شمردن دنیا موجب زیادی صبر شده و فرد صابر نه تنها در برابر مشکلات از پا در نمی آید بلکه بار مشکلات دیگران را نیز به دوش می کشد.
وی تاکید نمود: همچنین از دیگر آثار اخلاق کریمانه«خلوص و بندگی» است همچنین اجتناب از محرمات، شتاب در عفو و گذشت، عدم دنیا طلبی و بخشنده بودن از دیگر ویژگی های شخص کریم است.
خانم احمدی بیان کرد: همه ائمه معصومین(علیهم السلام) کریم بودند منتهی در زندگی برخی ائمه(ع) تجلی خاص برخی اوصاف جلوه بیشتری داشته همچون امام رضا(ع) که ویژگی«رضا» در سیره و زندگی این حضرت به روشنی نمایان است.
ایشان یادآور شد: از دیگر اوصاف امام رضا(ع) «عالِم آل رسول(ص)» است، چرا که این علم الهی در زمان مامون و طی برگزاری مناظرات تجلی خاص یافت و مامون می کوشید علم امام(ع) را زیر سوال ببرد.
احمدی ادامه داد: بر اساس آیات و روایات وارده ،کرامت بدون«تقوا» حاصل نمی شود""اِنَّ اَکرمکم عدنالله اتقاکم"” . در روایتی از امام علی(ع) وارد است که می فرمایند: «همانا تقوا و ترس از خدا، داروی بیماری دل ها، روشنایی قلب ها، درمان دردهای جسمی، مرهم زخم جان ها و پاک کننده پلیدی ارواح است.
وی بیان داشت: برای رسیدن به قله کرامت باید به سلاح «تقوا» مجهز شد، شناخت و درک وجود مقدس ائمه هدی(علیهم السلام) نیز با قرار گرفتن در مقام تقواست که ممکن خواهد شد.
استاد حوزه گفت: گوهر آدمی""کریم"” است چراکه روح انسان به خداوند کریم که معلم اکرم است پیوند دارد لذا موجودی کریم است.

“به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه عالی الزهراء(س) نشستی با عنوان پاسخ به شبهاتی پیرامون حجاب در این مدرسه برگزار گردید. در این نشست آقای حکیمی ابتدا به بیان مقدماتی در باب حجاب پرداخته و گفت: حجاب به معنای پوشش و عفاف به معنای کنترل غریزه شهوانی می باشد. گناه چشم، نگاه کردن و گناه دست لمس کردن و …. می باشد. اگر انسان خود را از گناه دست و چشم و…. حفظ کند پاکدامن می باشد.
ایشان در ادامه گفت: زن و مرد طبیعتا با یکدیگر فرق دارند. مردان از طریق چشم لذت می برند و زنان میل به خودنمائی دارند. اگر بی حجابی در جامعه رواج پیدا کند فساد و فحشا نیز در جامعه زیاد می شود.
ایشان در اهمیت حجاب و پوشش به آیه 59 سوره احزاب و آیه 31 سوره نور اشاره کرده و گفت: در این آیات از زنان خواسته شده که خود را با روسری و مقنعه بپوشانند.
آقای حکیمی در ادامه به پاسخ شبهات مطرح شده از سوی طلاب پرداختند. ایشان در پاسخ به این شبهه که چرا حجاب باید اجباری باشد به حدیثی از پیامبر (ص) استناد کرده و گفت: عدم رعایت حجاب از سوی انسان مانند وجود افرادی در کشتی می باشد؛ اگر یک نفر از بین مردم داخل کشتی بخواهد کشتی را سوراخ کند، با غرق شدن کشتی فقط آن فرد از بین نمی رود، بلکه زندگی بقیه انسان ها نیز به خطر می افتد. در یک جامعه نیز وقتی کسی حجاب را رعایت نکند اثرات منفی آن به همه افراد جامعه ضرر می رساند.
ایشان در ادامه گفت: عواملی همچون ازدواج، عدم اختلاط زن و مرد، رعایت حجاب، نگاه نکردن به نامحرم باعث بوجود آمدن عفاف در سطح جامعه و عدم فساد می شود.
آقای حکیمی در پاسخ به این شبهه که با وجود بی حجابی در غرب شاهد پیشرفت صنعتی و اقتصادی آنان می باشیم گفت: عواملی که موجب پیشرفت اقتصادی می شود، مدیریت صحیح، آموزش و پرورش صحیح و منظم و رایگان و برنامه ریزی و … می باشد نه بی حجابی و بدحجابی.
ایشان در پایان برای جذب بهتر انسان ها سمت حجاب گفتند: با محبت و دلیل و منطق و دلسوزی و با بیان مثال در باب حجاب می توان آنان را به رعایت حجاب سوق داد.
”

“میزگردی با حضور خانم ضیاء حسینی معاون پژوهش سطح3 و مسئول تشکل های پژوهشی خانم رفیعی نژاد و دبیران گروه فقه و اصول، تفسیر و علوم قرآنی و کلام اسلامی در تاریخ 97/4/20برگزار شد. جلسه با ارائه راهکار جهت افزایش انگیزه طلاب جهت شرکت در سیرمطالعاتی و ارائه برنامه انجمن جهت انجام سیر مطالعاتی در ایام تابستان برگزار شد.
ابتدا خانم ضیاء حسینی به بیان نکاتی برای سیر مطالعاتی طلاب پرداختند: برنامه ریزی مداوم و مستمر برای مطالعه که در طول سال تحصیلی نیز ادامه داشته باشد. خلاصه نویسی از کتاب در پایان مطالعه آن انجام شود. موضوع مورد مطالعه در پایان سیر مطالعاتی در یک نشست در حضور طلاب ارائه شود. چکیده مطالب کتاب به صورت جزوه یا برشور در اختیار طلاب قرار گیرد.
در ادامه خانم رفیعی نژاد گفت: سیر مطالعاتی باید موضوع محور باشد. بنابراین گروههای سیر مطالعاتی، ابتدا موضوع مورد مطالعه را ارائه و به تناسب آن موضوع به مطالعه بپردازند. ایشان در ادامه از دبیران انجمن خواست، راهکارهایی جهت ایجاد انگیزه در طلاب برای مطالعه ارائه دهند.
در ادامه هر یک ازدبیران به تناسب رشته تحصیلی به موضوعات مورد مطالعه در ایام تابستان و در ادامه سال تحصیلی اشاره نمودند.”

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای علی اصغر فضیلت/سطح3 فقه واصول، کارشناسی حقوق

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای غلامرضا گلچین راد/دکتری زبان و ادبیات عرب، خارج

محقق: خدیجه الازمنی

چکیده

هدف از نگارش اين پژوهش بررسي عوامل وآثار تفاخراز منظر قرآن و حديث مي باشد. تحقيق از نوع تحقيقات توصيفي و روش بكار رفته در اين مطالعه اسنادي است داده هاي مورد نياز متناسب با اهداف و سوالات تحقيق جمع آوری مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته اند.در اين رابطه مي توان گفت كه تمامي علماي علم اخلاق و مفسران در باب رذايل اخلاقي نظرات مشابهه اي دارند. اكثرآنان تفاخر را امري مذموم و به معناي خودستايي آورده اند. اين حالت آن قدر خطرناك است كه در دعاهاي معصومين ـ عليهم السلام ـ از آن به خدا پناه برده شده تا انسان را از ابتلاي به آن حفظ كند. محروميت از محبت خدا، همراهي و دوستي شيطان، رعايت نكردن حقوق دوستان، ممانعت از احسان، ممانعت از پذيرش دعوت انبياء،گرايش به لعب و هواپرستي … از جمله آثار و نتايج اين رذيله اخلاقي است.عوامل و آثاري كه باعث بروز تفاخر در انسان مي گردد در دو جنبه فردي و اجتماعي با استفاده از آيات و روايات مورد بررسي قرار گرفت. از يافته هاي اين تحقيق مي توان به اين امور اشاره كرد كه تفاخر؛ باعث نابودي اعمال نيك، گرايش به صفات زشت اخلاقي و غفلت از ياد خدا و قيامت و فراموش كردن اصل آفرينش و دچار شدن به كفر و گمراهي از راه الهي شده همچنين تفاخر باعث مي شود كه انسان از واقع بيني غافل شود و از مسير حقيقت منحرف گردد و مردم را به چشم حقارت بنگرد، آنها را پست ببيندو خود را بزرگ و عظيم بپندارد. در حالی که در واقع او در ديد مردم حقير مي شود و عزت خود را از دست مي دهد . در نهایت بايد گفت: اسلام افتخار به ارزش ها را در راستاي توسعه و ترويج ارزشها اجازه داده نه تفاخر به امور واهي و بي اساس را.

کلید واژه: تفاخر، فخرفروشي، كبر، عجب، حسد، تكاثر

 

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای غلامرضا گلچین راد

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای محمد مهاجر مازندرانی

محقق: زهرا گرزین

چکیده

یکی از فضائل اخلاقی که ریشه در آیات و روایات دارد، امانت داری است که یکی از صفات برجسته انسان عموما و و مومن خصوصا می باشد و وجه ممیز بین مومن و غیر او می باشد و انسان با پذیرش امانت الهی و ادای آن دارای موفقیت و منزلت ممتاز می شود. این تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی و روش به کار رفته در آن اسنادی است و داده ها با ابزار فیش جمع آوری شده است. در این تحقیق با استفاده از برخی کتب تفسیری شیعه و اهل سنت و هم چنین کتب حدیث به بررسی آیه (إنا عرضنا الامانه علی السموات و الارض ….) پرداخته شده است و بیان گردیده که امانت از نظر مفسرین معانی متعددی همچون ضدخیانت، راستی، ودیعه، و هر چیزی که برای نگه داشتن به کسی بسپرند، دارد. از دستاوردهای مهم آیه مورد تحقیق این است که خدا به انسان امتیازاتی داده که در موجودات دیگر وجود ندارد و این امتیازات برای انسان مسئولیت آور بوده است. به همین دلیل انسان با داشتن استعدادهای والای خدادای، امانت الهی، یعنی مقام خلافت را پذیرفت و امین خدا در هستی شد.

کلیدواژه: عرض، امانت، اباء، اشقاق، حمل، انسان، ظلوم، جهول

اين قرآن حبل الهى است؛ ريسمان مستحكم الهى است كه اگر به آن چنگ زديم، لغزش و افتادن و گم شدن و اينها ديگر در آن نيست

*خواندن قرآن، از اول تا آخر، يك چيز لازمى است. بايد قرآن را از اول تا آخر خواند؛ باز دوباره از اول تا آخر؛ تا همه‌ى معارف قرآنى يكجا با ذهن انسان آشنا شود.

*اگر بتوانيم با قرآن انس بگيريم، معارف قرآن را در دل و جان خودمان نفوذ بدهيم، زندگى ما و جامعه‌ى ما قرآنى خواهد شد. (24/4/1389بيانات امام خامنه ای در دیدار شركت كنندگان در بیست و هفتمین دوره مسابقات بین المللی قرآن كریم)

كسی كه تفكر و تدبر در معانی قرآن كرد، در قلب آن اثر كند و كم كم به مقام متقین رسد و اگر توفیق الهی شامل حالش شود، از آن مقام نیز بگذرد و هر یك از اعضاء و جوارح و قوای آن، آیه‏ای از آیات الهیه شود و شاید جزوات و جذبات خطابات الهیه او را از خود بیخود كند و حقیقت “اقرا و اصعد” را در همین عالم دریابد تا آن كه كلام را بی‏واسطه از متكلمش بشنود و آنچه در وهم من و تو ناید آن شود.

امام خمینی، صحیفه نور، (مجموعه 22 جلدی) وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول. همان، ج 19، ص 143

 

 

نگارنده: فرشته اسکندری

چکیده

   انسان موجودی است سرشار از توانایی های درونی که باید در روند تربیت به مرحله ی ظهور برسد. از سوی دیگر صفات نیکو باید از طرق مختلف در وجود وی ایجاد شود.

تربیت اساس و پایه یک جامعه است. با توجه به اهمیت تربیت دینی کودکان نسل حاضر که در معرض شبیخون فرهنگی و بی هویت کردن نسل جوان ما آن هم به صورت هدفمند می باشند ضرورت ایجاب می کند که نسبت به این مسأله بی تفاوت نبوده و با استعانت از شیوه های تربیتی قرآن کریم به ویژه سوره ی لقمان که بهترین و کامل ترین روشهای تربیتی در آن نهفته است، در جهت تربیت فرزندان خود از آن استفاده نماییم. و ازآنجائی که خانواده اولین جایگاه تربیت است، بی شک مهمترین وظیفه ی والدین، تربیت فرزندان می باشدو خداوند با بیان الگوهای تربیتی به کمک مربیان آمده است.

این تحقیق با هدف شناخت شیوه های تربیتی سوره لقمان انجام گردید و در آن تلاش شده تا به این سوال پاسخ داده شود که شیوه های تربیتی به کار رفته در سوره لقمان چیست؟

این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی و روش به کار رفته در آن از اسنادی است، ابزارگردآوری داده ها، فیش می باشد.سوره ی لقـمان حـاوی نکات تربیـتی مهـمی نظیر: خداپرستی، نهی از شرک، احسان به پدر و مادر، دوری از تقلید و اطاعت کورکورانه، احسان به والدین، یادآوری ازحسابرسی در قیامت، برپایی نماز، امربه معروف و نهی ازمنکر، صبر و شکیبایی در برابر مصائب و مشکلات، دوری از تکبر، اعتدال و میانه روی، بی اعتنایی نکردن به مردم و پرهیز از افراط و تفریط( در راه رفتن و در صوت) می باشد.

واژگان کلیدی: تربیت، شیوه، شیوه ی تربیت، سوره، لقمان، سوره لقمان

مقدمه

انسان، شگفت انگیزترین آفریده خدای بزرگ و برترین نشانه قدرت لایزال اوست. انسان، مستعد اتصاف به همه ی صفات و کمالات الهی است. او در این عالم خاکی سکنی گزیده است وتربیت تنها راه دستیابی به آن حقیقت مقدس است. در این راستا انبیاء الهی آمده اند تا با تعلیم وتربیت، بشر را به کمال و سعادت واقعی دنیا وآخرت برسانند.

امروزه، انسان به دلیل غرق شدن درامور مادی و دورشدن از مسیر اخلاقی و نپرداختن به تربیت و تهذیب، دچار گسترش فساد، قتل وغارت، بی عدالتی ودیگر رذایل اخلاقی شده است.

بنابراین جهت برون رفت از این نابسامانی ها باید دست به کار اساسی و بنیادین زد.یعنی باید به قرآن مراجعه کرد. قرآن به عنوان یکی از اصلی ترین مصادر رشد و تعالی فکری ومعنوی برای تربیت انسان است، به ویژه سوره ی لقمان که مملو از آموزه های تربیتی در ابعاد گوناگون  می باشد. دراین مقاله سعی شده است تا شیوه های تربیت دینی دراین سوره بررسی شود که ضمن معرفی حقانیت وجامعیت موضوعات قرآنی بستر مناسبی را درجهت تربیت دینی ایجاد می کند .

 

الف) تربیت

1- مفهوم لغوی تربیت

تربیت، مصدر باب تفعیل از ماده «ربی،یربو»(لسان العرب، ذیل ماده «ربی») به معنی رشد است. (ابن منظور، ج14، 1408ق: 29) راغب اصفهانی درکتاب مفردات خود در باره ی کلمات رَبَا، یَربُوا،رَبَاءً می نویسد:

“رَبَیتُ” (تربیت کردم)از واژه ی"رُبُّو” است وگفته اند اصلش از مضاعف کلمه ی “رَبَّ (رَبَبَ)” بوده است.(الراغب الاصفهانی، ج2، 1362ش: 18).

 لغت “رَبَّ” به معنای مالک،خالق،مدبِّر،سرور،منعم ،تربیت کننده ومربی می باشد. (ابن منظور، ج14، 1408ق: 30)"رَبَّ” در اصل به معنای تربیت و پرورش است وعبارت است از ایجاد حالتی پس از حالت دیگر درچیزی تا به حد نهایی تام وکامل خود برسد».در بحث تربیت انسان، مفهوم واژه ی تربیت بر پرورش دادن استعدادهای انسانی یعنی فراهم کردن زمینه ی رشد استعدادهای آدمی دلالت می کند. (تهرانی،1376ش: 23)این واژه از ریشه"ر ُبُوّ” به معنی زیادت و فزونی و رشد و برآمدن گرفته شده است. (ابن منظور، ج5، 1408ق:126)

اصل معنا در ماده ی “تربیت” سوق پیدا کردن به سوی کمال و رفع کمبود ها است.آیت الله مطهری میفرمایند:"تربیت واقعی عبارت است از پرورش دادن، یعنی استعداد درونی ای که بالقوه در یک شیء است را به فعلیت درآوردن و پروردن” (مطهری،1364ش: 38)

2- مفهوم اصطلاحی تربیت

تربیت دراصطلاح به معنای رشددادن یا فراهم کردن زمینه رشدو شکوفایی استعدادهاو به فعلیت رساندن قوای درونی یک موجود است؛ لذا تربیت به انسان اختصاص ندارد و در مورد هر موجودی که قابلیت رشد داشته باشدصادق است وهرگاه درموردانسان بکار رود، کلیه ابعاد وجودی وی را شامل می شود.(رهبرو رحیمیان، 1386ش: 20)تربیت به معنای فرآهم آوردن زمینه ی فکری برای به فعلیت رساندن قوا و استعدادهای نهفته ی آدمی و تعدیل غرائز در جهت رساندن انسان به هدف نهایی خود- که مقام قرب خداوند و خلیفه اللهی است- می باشد.(همان:40 )

آنچه به طور کلی درباره ی معنای اصطلاحی تربیت می توان گفت این است که: تربیت، پرورش استعدادهای مادی و معنوی و توجه دادن آنهاست به سوی اهداف و کمالاتی که خداوند متعال آنها را برای آن اهداف در وجود آدمی قرار داده است.( صانعی،1378ش: 12-13)

3-مفهوم شیوه ی تربیت

شیوه ی تربیت راهکار عملی است که در فرآیند تربیت بکار می رود تا متربی به هدف نهایی تربیت برسد.(همان: 53 )

مراد از شیوه های تربيتي، شيوه‏ها و رفتارهايي است كه مربّي جهت تحقق بخشيدن به اهداف تربيتي، به كار مي‏بندد. در حقيقت، شیوه های تربيتي مظهر و نمود بارز كار تربيت‏اند و بخش اعظم موفقيت مربي و يك نظام تربيتي، در گرو شيوه‏هایي است كه او براي رسيدن به اهداف تربيتي اتخاذ كرده و به كار مي‏بندد. به همين جهت گزافه نيست اگر بگوييم كه خطيرترين و دشوارترين مرحله از فرآيندِ تربيت، تعيين و تشخيص شیوه ی تربيتي و استفاده و به كارگيري صحيح و مؤثر آن است. (مجلسی، ج1، 1403 ق: 85)

4-سوره ی لقمان

این سوره، مکی است و به مناسبت نام لقمان ،که درتمام قرآن تنها دو بار،آن هم در این سوره آمده، لقمان نامیده شد.(قرائتی، 1389ش: 13)

سوره لقمان سی ویکمین سوره از سوره های قرآن کریم است و دارای 34 آیه می باشد. تمام آیات آن بنا به گفته ی ابن عباس درمکه نازل شده است بجز آیات 26و27و28آن که درمدینه نازل شده است این سوره درجزء بیست ویکم قرآن قرار دارد. عدد آیات این سوره ازنظر اهل حجاز سی وسه آیه واز نظردیگران سی وچهار آیه می باشد.غرض این سوره به طوری که آغاز و انجام آن، و نیز سیاق تمامی آیات آن اشاره می کند، دعوت به توحید و ایقان و ایمان به معاد، و عمل به کلیات شرایع دین است.

این سوره نازل شد تا اصول عقائد و کلیات شرایع حقه رابیان کند.(طباطبایی،ج16 ،1366ش: 328)سوره لقمان در مجموع، پیام توحید، حکمت، معرفت و معاد را بیان می کند و فطرت بشری آدمیان را مورد خطاب قرارمی دهد تا با توجه دادن به نعمت های الهی، به شناخت و اطاعت او گردن نهاده، به سعادت ابدی برسد.(محدثی، 1369ش: 51) این سوره، بسان 28سوره دیگر با حروفی آغاز شده است که دراصطلاح مفسران، آنها را «فواتح السور» و یا «حروف مقطعه» می نامند.(سبحانی، 1368ش: 29)

الف)محتوای سوره لقمان

به طورکلی، محتوای این سوره در پنج بخش خلاصه می شود:

بخش اول بعد از ذکر «حروف مقطعه» اشاره به عظمت قرآن و هدایت و رحمت بودن آن، برای مؤمنانی کهواجد صفات ویژه هستند، می کند،و در نقطه مقابل، سخن از کسانی می گوید که در برابر این آیات، سرسختی نشان می دهند.

بخش دوم از نشانه های خدا در آفرینش آسمان و برپاداشتن آن بدون هیچ گونه ستون، و آفرینش کوه ها و زمین، جنبدگان مختلف، نزول باران و پرورش گیاهان سخن می گوید.

بخش سوم به همین مناسبت قسمتی از سخنان حکمت آمیز «لقمان»، آن مرد الهی را به هنگام اندرز فرزندش، نقل می کند که از توحید و مبارزه با شرک شروع شده، و باتوصیه به نیکی به پدر و مادر، و نماز، امربه معروف ونهی از منکر، شکیبایی در برابر حوادث سخت، خوشرویی با مردم، تواضع و فروتنی و اعتدال در امور، پایان می یابد.

بخش چهارم بار دیگر به دلایل توحید باز می گردد، و سخن از تسخیر ازآسمان و زمین و نعمت های وافر پروردگار و نکوهش از منطق بت پرستان به میان می آورد، و از آنان بر مسأله خالقیت پروردگار که پایه عبودیت اوست اقرار می گیرد.

بخش پنجم اشاره کوتاه و تکان دهنده ای به مسأله معاد و زندگی پس از مرگ دارد، به انسان هشدار می دهدکه به زندگی این دنیا مغرورنشود، و به فکر سرای جاویدان باشد.(مکارم شیرازی،1385،ش: 6)

ب) لقمان حکیم بود نه پیامبر

 اساس وشالوده مکتب لقمان حکمت الهی است. خداوند می فرماید:« وَلَقَدآتَینَا لُقمَانَ الحِکمَةَ؛ به تحقیق لقمان را حکمت دادیم».(لقمان:12)برخی از روایات حاکی است که لقمان با آن همه کمالات، به مقام پیامبری نرسیده بود.از پیامبر اسلام نقل شده که آن حضرت فرمود:” لقمان، پیامبر نبود، بنده ای بود فکور و خوش عقیده، او خدا را دوست می داشت، خدا نیز او را دوست داشت و بر او منت نهاد و حکمت به او آموخت.(طبرسی،ج4، 1354ش: 15)

می گویند خدای تعالی لقمان را مخیر کرد میان نبوت و حکمت.و لقمان حکمت را اختیار کرد. مقام حکمت و زهد لقمان در شخصیت او جاذبه و دافعه ی عقل پسندی ایجاد کرده بود.(بلاغی،1334ش: 190)

ج) شیوه های تربیت در سوره ی لقمان

1: تربیت اعتقادی در سوره ی لقمان

 اعتقادات بخشی از دین اسلام را تشکیل می دهند؛ از این رو دینداری یک فرد مسلمان در صورتی کامل و پذیرفتنی است که از نظر اعتقادی در سطح مقبولی باشد.افزون بر این، اعتقادات، پایه و اساس بخش های دیگر دین اسلام است.

1-1 تعلیم توحید و نهی از شرک

یکتاپرستی(توحید) روشن ترین مسئله ای است که هر انسان به مقتضای ندای فطرت ناچار است به آن معتقد شود و در برابر آن، پاسخ مثبت بگوید.

یکتاپرستی، اساس و ریشه ی تمام ادیان آسمانی است و دعوت تمام پیامبران روی این اساس بوده چنانکه لقمان حکیم نیز به این نکته توجه نموده وبه فرزندش می فرماید:«یابُنیَّ لا تُشرک بالله إنَّ الشِرکَ لَظُلمً عظیمً؛ پسرکم برای خدا شریک قائل مشو که شرک به خدا ستم بزرگی است».(لقمان:13)

مایه ی اصلی و جوهره ی تعلیم و تربیت اسلامی توحید است و همه ی حرکت ها باید از اعتقاد به یگانگی خدا آغاز گردد و هر فرزند و دانش آموزی حق دارد که از پدر و مادر و معلمش درس توحید و خداشناسی را فرا گیرد. لقمان پندهایش را از توحید شروع می کند زیرا توحید سرلوحه ی رسالت همه ی انبیا بزرگ تاریخ است.لقمان آینده نگر به فکر روزی است که نه مال سود می دهد و نه فرزندان و تنها سرمایه ی کارآمد، قلب سلیم است، از این رو فرزند خویش را از شرک باز می دارد و او را به سوی جهان روشن توحید رهنمون می شود تا دنیا و آخرت او را آباد سازد.

در جهان معاصر نیز که شرک مدرن گریبان گیر بشر شده است و مسائل تربیتی تحت الشعاع توسعه ی اقتصادی و رشد تکنولوژی قرار گرفته اند و غرب در منجلاب شرک آلود اومانیسم می سوزد، پدران روزگار ما باید لقمان وار به فرزندان خود درس توحید دهند و آنان را موحد بار آورند.

1-2 توجه دادن به امور آخرت

پس از توحید،اساسی ترین مسأله در آموزه های انبیاء، معاد با ویژگی ها و آثارتربیتی  و فرهنگی اش بوده است.ایمان به معاد یکی از ویژگی های افراد هدایت شده است. چنانکه خداوند متعال می فرماید:” وَالَّذینَ یُؤمِنونَ بِما اُنزِلَ إِلیکَ وَ ما أُنزِل مِن قَبلِک وَ بِالآخِرَهِ هُم یُوقِنونَ* اولَئِک علیَ هُدًی مِن رَبِّهِم اولئکَ هُم المُفلِحونَ؛کسانی که به آنچه بر تو فرو فرستادیم و به آنچه قبل از تو فرو فرستادیم، ایمان می آورند و به جهان آخرت یقین دارند، هم آنان بر هدایت پروردگارشان هستند و هم آنان رستگارند."(بقره:4-5)

پس کسانی که به معاد اعتقاد ندارند، از زمره مسلمانان خارج اند. لقمان هم نیز توجه فراوانی به این مسأله دارد وبه فرزندش یادآوری می کند:« یَا بُنَیَّ إنَّهَا إن تَکُ مِثقَالَ حَبَّةٍ مِن خَردَلٍفَتَکُن فِی صَخرَةٍ أوفِی السَمَاوَاتِ أوفِی الأرضِ یَأتِ بِهَا اللهُ إنَّ اللهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ؛ (فرزندم،بدان که خداوند اعمال خوب وبد مردم را هرچند به مقدار خردلی درمیان سنگی یادرطبقات آسمان ها یادرزمین پنهان باشد، همه را [درمحاسبه] می آورد.خدا برهمه چیزتوانا وآگاه است».(لقمان:16)

در تفسیر این آیه آمده است که پسر لقمان، گفت:” پدر، اگرمن در سر خطیئتی کنم کوچک، خدا آن را به روی من آرد؟ او در پاسخ آیه ی بالا را تلاوت نمود.(خزاعی نیشابوری، ج15،1376ش: 290)

این سخن درباره ی بهای عمل و مسئول و مثاب بودن انسان در مقابل آن و نیز از بین نرفتن عمل است.(قرشی، ج8،1366ش: 252)

همچنین لقمان به فرزندش فرمود:«پسرم، خداوند متعال مردم رادرگرو اعمالشان قرار داده است. پس وای برآنان به آن چه که دست ودلشان به دست می آورد»(مفید،1372ش:336)

و نیز به فرزندش فرمود:« پسرم، در عزاها[ومجالس ختم] حاضرشو و در ولیمه ها [ومهمانی ها] شرکت نکن ،زیرا ماتم ها یادآور آخرت است و ولیمه ها یادآور دنیایند».(عیناثی،ج1،1380ق: 2185)

او در سفارش به فرزندش گفت:” موسیقی ها(لهو و لعب) را گوش نده، زیرا آخرت را از یادت می برد، ولی در تشیع جنازه ها حاضر شو و قبور را زیارت کن و مرگ و حوادث هولناک پس از آن را به یاد آور تا برحذر باشی".(دیلمی، 1389ش:72)

ازجمله نصایحی که لقمان به فرزندش نموده است این است که :«پسرم، اگردرباره ی مردن شک داری ،خواب را از خودت بردار و هرگز نمی توانی چنین کنی و اگر درباره ی قیامت شک داری بیداری را از خودت بردارو هرگز نمی توانی اگر در این اندرز من دقت کنی،خواهی دید که نفس تو به دست دیگری اداره می شود ونیز خواهی دانست که خواب به منزله ی مرگوبیداری پس از خواب ،به منزله ی بعث پس از مردن است»(مجلسی، ج13، 1403ق: 417)

تربیت اخلاقی و عبادی و اجتماعی و خانوادگی به همراه فهرست منابع در شماره بعدی خواهد آمد.