علت حرمت ربا

محقق: فاطمه سادات قادریان

ربا یکی از ظالمانه ترین انواع استثمار بر شمرده شده است، اسلام با این راه پلید به هر شکل و زیر هر لوائی که باشد به شدت مبارزه کرده و ربا خواران را به شدت نهی کرده است. در دین مبین اسلام از اینکه خود پول مستقلا عامل منحصر در جلب بهره باشد و به صورت ربا از آن استفاده شود و موجب شکاف عمیق اقتصادی گردد شدیدا منع شده، واز رکود شدید مال و در حبس نگه داشتن و به جریان نیند اختن آن جلوگیری به عمل آمده است.و تاکید شده که نباید مال و سرمایه که در اختیار کسی قرار دارد، بدون اینکه در راه صحیحی به کار بیفتد راکد و معلل بماند.(پوستی و حسنی،1379.ص 165).

1-مبنای اخلاقی

اوّلین چیزی که شخص در این باب از رموز این قانون درک می‏کند، مبنای اخلاقی و ادبی آنست.وجدان آدمی بین سودی که از راه دادوستد حلال و سودی که از طریق معاملات ربوی حاصل می‏شود فرق می‏گذارد هرچند نتواند درخارج بیان کند. و اگر فرقی احساس نکنیم به جهت عدم توجه و وجود هوی و هوس و پدید آمدن پرده‏هایی است که فهم ما را پوشانده و ما را از درک حقیقت بازداشته است.                                                                                 

2-مبنای اجتماعی

اگر ما به این قضیه از نظر اجتماعی نظر افکنیم حکمت و استحکام این قانونگذاری در درخشنده‏ترین مظاهر خود آشکارمی‏گردد. اگر هر فردی حق خود را فقط برای خود بخواهد و راهی برای تراحم و تعاون و نیکوکاری نگشاید، زندگی در این‏گونه اجتماعات طاقت فرسا می‏گردد، بلکه می‏گویم این‏که برای صاحب پول ضمانت سود شود بدون این‏که برای وام گیرنده این‏چنین ضمانتی صورت گیرد موجب آنست که پول را برکار ترجیح بدهیم و زیانی که از این ناحیه متوجه اجتماع می‏گردد بگونه زیانهای اشتباهات نظری یا ادبی نیست که در وضع اجتماع تأثیر چندانی نداشته باشد.این امر سبب می‏شود که امور آن‏طور که هست در جای خود قرار نگیرد و ارزشهای مادی بر ارزشهای انسانی برتری پیدا کند. علاوه بر اینها این کار با نظام طبقاتی اجتماع برخورد عمیق ظالمانه‏ای دارد که بدین وسیله شکاف طبقاتی ایجاد می‏گردد که ثروت بجای معینی راه خود را باز کند و ما باید بجای این از کوچکترین فرصت برای تساوی بین افراد مجتمع استفاده کنیم و دیگران را به اموری واداریم تا مادّیات در نظرشان بی‏اهمیت شود و همه در یک سطح قرار گیرند و در نتیجه تمایلشان به یکپارچگی و اتحاد زیاد شود. پس با این تفاسیر ربا خواری باعث می شود که درآمد و پول از شکل اصلی اش تحریف و به شکل یک کالا درآید و از این رهگذر جامعه گرفتار خسارت گردد.(مکارم،  1389، ص150).

3-مبنای اقتصادی

ربا مال بادآورده و خوردن مال به باطل است. که معنای خوردن مال به باطل ان است که کسی بدون هیچ دلیل عقلی و منطقی در امدی به دست اورد. مانند در امد از راه قمار بازی و یا شراب فروشی و ….                              

ربا باز دارنده ی مردم از تلاش های اقتصادی است. در روایت داریم که هشام از امام صادق علیه السلام سوال کرد:چرا ربا حرام شده؟ و حضرت فرمودند: اگر ربا خواری حلال بود مردم کارهای مفید تجاری و هرآنچه را که به آن احتیاج داشند ترک می کردند.( عاملی، ج 12، ح 10). حال به این قضیه از نظر عدالت اقتصادی نظر افکنیم. طرفداران ربا به ما می‏گویند-و بعضی از گفته‏هاشان حق است-سودی که وام گیرنده تولید می‏کند از بهم آمیختگی پول وام دهنده و کوشش وام گیرنده به وجود می‏آید؛چگونه می‏گویید برای عمل و کوشش حقی هست امّا برای پول حقی منظور نمی‏شود؛ با وجودی که به وسیله هر دو یعنی عمل و پول آن سود حاصل شده است.
از این اشکال چنین جواب می‏دهیم: درست است که سود از دو چیز- مال و عمل حاصل می‏گردد و نمی‏توان آن را انکار نمود ولی باید توجه داشت که در این‏جا از یک چیز غفلت شده است و ان اینکه اشکال‏کنندگان، یک مطلب را از  نظر انداخته‏اند، آنان باید بدانند که به مجرد وام گرفتن سرمایه به ملک وام گیرنده در می‏آید و بین قرض دهنده و سرمایه، قطع رابطه می‏شود؛ بطوری که قرض گیرنده به مسؤولیت خودش سرمایه را بکار می‏اندازد خواه زیان کند خواه سود ببرد و نیز اگر سرمایه تلف شود، بر عهده وام گیرنده است و از کیسه او رفته است.هرگاه بخواهیم قرض دهنده را در سود شرکتکنیم باید او را در زیان هم شریک گردانیم زیرا در مقابل هر حقی، حقی بوجود می آید (صانعی، 1363 ، 5)

عنوان پایان نامه:تأثیر قرآن در دفتر اول مثنوی مولوی
استاد راهنما: حجت الإسلام و المسلمین جناب آقای محمد علی اسدی نسب

استاد مشاور: حجت الإسلام و المسلمین جناب آقای محمد علی افضلی

محقق: لیلا کابوسی       

چکیده

این تحقیق با هدف بررسي تاثير قرآن در دفتر اول مثنوي مولوي انجام شده است. مولانا از جمله شاعرانی است که در پند واندرزهای اخلاقی خود از قرآن بهره ها گرفته و در جای جای شعر خود به این موضوع تأکید کرده است، به همین جهت در میان کتب عرفانی، کمتر کتابی را می‌توان یافت که به مانند کتاب شریف مثنوی بتواند اسرار، دقایق، لطایف و اشارات اولیا را با دقیق‌ترین و عالی‌ترین تعبیر بیان کند و باید گفت این کتاب شریف در میان کتب عرفانی اسلام بلکه در میان آثار عرفانی دیگر کم‌نظیر است.

در این پژوهش تلاش گردیده تا به این سوال پاسخ داده شود که تاثیر قرآن در دفتر اول مثنوی چگونه بوده است. این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی بوده و روش به کار رفته درآن   کتابخانه ای واسنادی می باشد که با تتبع در منابع معتبر تفسیری و ادبیات به انجام رسیده است. مهمترین یافته های این تحقیق عبارت است از اینکه مولوی در مثنوی از قرآن بهره های فراوانی برده است چنانکه برخی از ادیبان و حکما مثل حاج ملا هادی سبزواری، مثنوی را تفسیر منظوم قرآن کریم خوانده اند. و علت اصلی این مهم عواملی از قبیل اشتغال به وعظ و تذکیر یا تدریس و صوفی مسلک بودن مولوی می باشد. مولوی با روش هایی چون تضمین، تلمیح، اقتباس، تمثیل و… از آیات قرآن به زیبایی در مثنوی بهره برده است.

کلید واژه: قرآن ، مولانا، مثنوی معنوی، تلمیح، اقتباس ، حل

عنوان پایان نامه: ضرورت شکرگزاری از منظر عقل با تاکید بر آیات و روایات

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین غلامرضا گلچین راد

استاد مشاور: حجت الاسلام والمسلمين محمدعلی اسدی نسب

محقق: سمیه کریم کشته 

چکیده

اين پايان نامه با عنوان ضرورت شکرگزاری از منظر عقل با تاکید بر آیات و روایات است. با هدف شناخت ضرورت عقلی شکر و دلايل عقليِ قرآني و روایی بر ضرورت شكرگزاري تنظيم شده است. در اين مجموعه به دلایل عقلی ضرورت شکرگزاری و دلایل عقلی شکر در آیات و روایات اشاره شده است. لذا با استفاده از کتب تفسيري، روايي، منطقی و همچنين از طريق روش کتابخانه اي سعي شد تا به اين مهم دست پيدا کنم.

در اين تحقيق از کتب روايي چون نهج البلاغه و اصول کافی و کتب تفسيري چون تسنیم، المیزان، مجمع البيان و کتب ديگر استفاده شده است.

نتايجي که مي توان از اين تحقيق گرفت، اين است که شکرگزاری امری فطري است و فقط مخصوص مسلمانان نیست. حق شناسی، مرز تفکیک انسان از حیوان است؛ و در حيواناتي هم كه هوش پيشرفته دارند، به نوعی شکرگزاری ديده مي‏شود.

ریشه شکرگزاری حسن و قبح عقلی است. شکر خداوند، جزو دستورهای عام است که امتثال آن بر همه واجب است؛ و برای لزوم خداشناسي هم از وجوب شكر استفاده مي‏شود.

شکرگزاری از مستقلات عقلی است. این عقل است که حکم می کند که شکر، عملی خوب و ناسپاسی رفتاری بد می باشد. همچنین ضرورت عقلی شکرگزاری یا به اعتبار آثار دنیوی یا به اعتبار آثار اخروی می باشد، که در برخی آیات قرآن به آنها اشاره شده است.

فریضه بودن شکر را عقل برهانی می فهمد، زیرا از نظر عقل، شکر منعم و کسی که به ما نعمت داده، لازم است و دلیل نقلی نیز آن را تایید می کند.  

کلید واژه: ضرورت، شکر، شكرگزاري، عقل، آیات، روایات

شرط تأثير شفاعت از نظر علامه طباطبایی

پژوهشگر: ربابه لطفی 

بر اساس تحليل نظرات علامه طباطبايي، شفاعت تنها درباره اصحاب يمين صورت مي‌پذيرد. خداي متعال هنگام توصيف فرشتگان، ضمن تعظيم و بزرگداشت مقام ايشان درباره شفاعتي كه از سوي فرشتگان درباره برخي‌ها صورت مي‌پذيرد می فرماید: «آنها تنها درباره كسي كه مورد رضايت باشد شفاعت مي‌نمايند»[1].

علامه طباطبايي معتقد است «از آنجايي كه «ارتضاء» در آيه ياد شده مقيد به هيچ قيدي نشده و خداوند معلوم نساخته است كه اين افراد چه اعمالي دارند و نشانه‌هاي آنها را ذكر نكرده است پس مي‌توان گفت مراد از «مرتضي» بودن آنها آن است كه خداي متعال دين آنها را پذيرفته باشد و ايشان دين مورد پسند خدا را داشته باشند. به عبارت ديگر، خدا دين آنها را پسنديده است و كاري به اعمال آنها ندارد»[2].

بر اساس اين آيه شفاعت بر محور رضايت حق است و «مرتضي» بودن يا از نظر دين و معتقدات فرد است و يا بر حسب اعمال و رفتار او. اما اگر كسي اعمالش مورد رضايت حق باشد ديگر نيازي به شفاعت مصطلح كه رافع عذاب جهنم است ندارد، زيرا تنها حسنات و اعمال خير مرتضاي حق هستند. از اين رو «مرتضي» در آيه ياد شده هرگز نمي‌تواند در باب اعمال باشد. اگر فردي از اصحاب يمين دين خداپسند داشته باشد، گرچه گاهي مرتكب كبائر شده است وليكن به جهت خداپسند بودن دين او، احياناً مورد شفاعت قرار مي‌گيرد[3].

اما آيا همه اصحاب يمين مشمول شفاعت مي‌شوند؟ علامه طباطبايي در اين باره اظهار مي‌دارد كه «اصحاب يمين كساني‌اند كه از شفاعت بهره‌مند مي‌شوند. آنهايي كه از نظر دين و اعتقادات مرضي خدا هستند، خواه اعمالشان نيز مورد پسند خدا باشد و يا نه، اگر اصحاب يمين مرتكب گناه صغيره شده باشند، بدون نياز به شفاعت خدا آنها را مي‌آمرزد ولي اگر برخي از اصحاب يمين گناه كبيره كرده باشند و اين گناهان قبل از قيامت با توبه و حسنات ديگر از بين نرفته باشد شفاعت آن گناهان را مرتفع مي‌نمايد»[4].

لذا مي‌توان گفت «در صورتي كه اصحاب يمين تا روز قيامت هنوز در گروي اعمال خود باشند در قيامت دير يا زود مشمول شفاعت مي‌شوند. به نظر برخي از بزرگان تمام كساني كه به خدا ايمان داشته و با رسول اكرم(صلي الله عليه و آله) و اهل‌بيت: او دشمني نداشته باشند مشمول شفاعت مي‌شوند. البته برخي افراد به خاطر سوابق نيكشان زودتر از اين رحمت الهي بهره‌مند مي‌شوند و برخي ديرتر. ولي سرانجام دريچه رحمت الهي بر آنان گشوده مي‌شود»[5].

[1] . سوره انبیاء، آیات 28-26
[2] . محمد حسین طباطبایی ، ج1، همان، صص258 و 259
[3] . عبدالله، جوادي آملي، همان، صص257 و 258.
[4] . محمد حسین طباطبایی، همان،  ص258-257.
[5] .جعفر،  سبحانی، شفاعت در قلمرو عقل، قرآن و حدیث، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1354، ص397.

تاریخچه ربا

پژوهشگر: فاطمه سادات قادریان

ربا از قدیم الایام در جوامع بشری وجود داشته و کسی نمی تواند منکر آن باشد؛ زیرا در لوحه های گلی سومریان به جا مانده از چهار هزار سال پیش مشهود است، که قرض دادن آنها به این صورت بوده که افراد طلا و نقره و دیگر انواع کالاها را قرض می گرفتند و در مقابل، سودی با تعیین نرخ بهره آن به وام دهنده می پرداختند. در سرزمین بابل هم ثروتمندان و مالکان اموال، به افراد نیازمند وام می دادند، حتی کاهنان طلا و نقره را به صورت ربوی در اختیار مردم می گذاشتند. واین قانون آنچنان عادی و رایج بوده که قانون هم از ربا خوران حمایت می کرد و اگر بدهکاری توان باز پرداخت را نمی داشت فرزندش طبق قانون به عنوان گروگان از او گرفته می شد.در چین نیز هزاران سال قبل وام با نرخ سود و منفعت کمتر به دهقانان داده می شد.( ابراهیمی 1372ص72).

پس می توان بیان داشت در همه اعصار بحث قرض دادن و ربا خواری حتی در جوامع اروپایی و اسلامی و عصر جاهلیت مسلمانان وجود داشته است، اما روش های آن با هم فرق داشته، همان طور که اکنون وجود دارد و کسی منکر آن نیست.

تأثير شفاعت از نظر ملاصدرا

پژوهشگر: ربابه لطفی

«از نظر صدرالمتألهين دنيا محل اكتساب است و در آن هم علل ذاتي و هم علل اتفاقي تأثير دارند. از اين رو محتمل است كه در دنيا شيئي خاص غايت ذاتي داشته باشد وليكن موانعي او را از رسيدن به غايت باز دارند. دنيا دار تزاحم علل است و لذا امكان دارد تغييراتي در دنيا صورت گيرد؛ مثلاً انسان شقي به سعادت برسد يا فردي مؤمن با اهمال خويش شقي شود. اما در آخرت باب اكتساب و تحصيل كمالات به كلي مسدود است. هر كس محدوده‌اي دارد كه خود نمي‌تواند آن را تغيير دهد.

بدين ترتيب شفاعت تنها از آن جهت كه عاملي است از سوي حق تعالي (به عنوان علت فاعلي يا غايي) براي نجات گناهكار، مي‌تواند در آخرت تأثيري داشته باشد. البته در اين صورت بايد منحصراً شفيع را خدا دانست، زيرا اين شفاعت از خدا به عنوان علت فاعلي يا غايي شروع مي‌شود و گرچه در اين ميان تتميم ظرفيت‌ها بر عهده شفيع (يكي از اولياي الهي) گذاشته شده ولي خود او نيز تحت فرمان الهي و به امر او دست‌اندركار است. به عبارت ديگر، در شفاعت، خدا به جهاتي اراده مي‌كند گناهكار خاصي را بيامرزد و براي اين كار يكي از اولياي خود را به عنوان شفيع وسيله مغفرت قرار مي‌دهد. در واقع خدا آن ولي را به كار مي‌گيرد و از اين رو خود مؤثر است نه متأثر. در حالي كه در شفاعت باطل و نادرست، گناهكار با تمسك به شفيع او را برمي‌انگيزاند و آن شفيع از ناحيه مجرم به كار گرفته مي‌شود و پس از آن، خدا از آن شفيع تأثير مي‌پذيرد. حال آنكه در شفاعت خداي متعال تحت تأثير هيچ فردي قرار نمي‌گيرد و به اين ترتيب علم و اراده او نيز تغيير نمي‌يابد. خداوند از ابتداي خلقت مي‌داند اين فرد گناهي مي‌كند و به جهت آن گناه مستحق عذاب خواهد بود و پس از مدت زماني به جهاتي مورد لطف قرار مي گيرد و خدا يكي از اولياي خود را براي نجات او از آتش به كار مي‌گيرد. در اين ميان، البته بنده گناهكار چون نمي‌داند قطعاً مورد شفاعت قرار مي‌گيرد يا نه در حالتي بين خوف و رجاء به سر مي برد تا آنكه احياناً در موقف شفاعت، آمرزش الهي شامل حال او گردد.»[1]

با چنين تصويري از شفاعت از همه آياتي كه شفاعت را تنها در صورت اذن الهي مؤثر و نافع مي‌شمارد معناي ديگري مي‌توان استنباط كرد. به ويژه آيه «قُلْ لِلَّهِ الشَّفاعَةُ جَمِيعاً»[2] . كه در كمال صراحت همه شفاعت‌ها را از خدا و متعلق به خدا مي‌داند.

«بدون ترديد چنين معنايي از شفاعت هيچ‌گونه منافات و تعارضي با توحيد ذاتي و افعالي و حتي توحيد در عبادت نخواهد داشت، زيرا انسان به خوبي مي‌داند كه رحمت و فيض خاصي كه از ناحيه شفيع به او مي‌رسد پرتوي از رحمت خداست و اساساً خود آن ولي نيز از سوي حق تعالي منبعث شده است.

با چنين تحليلي مؤمن هنگام توسل به اولياي الهي و شفاعت‌خواهي لازم است به اين نكات توجه نمايد:

يك ـ به كسي توسل كند كه خداوند او را به عنوان وسيله نجات معرفي كرده است.

دو ـ هنگام شفاعت‌خواهي عنايت داشته باشد كه او به خاطر اذن خداي متعال و فرمان او، به آن ولي به عنوان شفيع متوسل شده است.

سه ـ حتي هنگامي كه از شفيع شفاعت مي‌خواهد توجه اصيل او بايد به خود خداي متعال وبالتبع متوجه شفيع باشد.

يادآور مي‌شويم كه هيچ يك از توجهات بالا در مورد تصوير نادرست وجود ندارد و از اين رو مي‌توان گفت برخي از توسلات و شفاعت‌خواهي‌هاي رايج ميان مردم با نوع درست آن فاصله زيادي داشته و با توحيد عبادي و افعالي در تعارض است.

با تغيير اساسي در تصوير شفاعت چنين توسلات و شفاعت‌خواهي‌هايي معناي ديگري پيدا مي‌كند، زيرا در شفاعت صحيح سر و كار ما با خود شفيع نيست. شفيع مأمور است قابليت‌هاي فرد خاصي را كه خدا معيّن مي‌كند تتميم نمايد. مگر آنكه كسي بگويد اين وسايط نسبت به ما نزديكترند و مي‌توانند نيازهاي ما را به خدا برسانند و از طرف او واسطه رفع چنين احتياجاتي باشند. البته اين فرض نيز در شفاعت صحيح امكان‌پذير نيست. در هر حال جا دارد با توجه به معناي صحيح شفاعت و نقش شفيع، معنا و مفهوم ديگري براي اين نوع توسلات و شفاعت‌خواهي‌ها جست‌وجو شود.»[3]

[1] . مطهري، مرتضي، عدل الهي، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1357ش ، صص282 و 283
[2] . سوره زمر، آیه 44
[3] . همان