در زبان عربی برخی کلمات اگرچه معنای کلی آنها یکسان است اما با دقت در معنای آنها معلوم می شود که در نکاتی با هم تفاوت دارند.از جمله حمد وشکر که در اینجا به بیان معنای هریک می پردازیم.

حمد: ستایش. ثناگویی. ستودن. (قاموس قرآن، ج 2-1، ص 172)

«…وَّيُحِبُّونَ أَنْ يُحْمَدُواْ بِمَا لَمْ يَفْعَلُواْ…» (سوره آل عمران(3)، آیه 188.) «و دوست دارند برای کاری که نکرده اند ستوده و مدح شوند.»

در نهج البلاغه حکمت 131 درباره دنیا آمده است: «… فَذَمَّهَا رِجَالٌ غَدَاةَ النَّدَامَةِ، وَحَمِدَهَا آخَرُونَ يَوْمَ الْقِيَامَه…»؛ (دنیا را مردانی در صباح پشیمانی ذم کردند و مردان دیگری روز قیامت آنرا ستودند.)( محمد دشتی، ترجمه نهج البلاغه، چاپ هفتم، قم، بوستان 1384، حکمت 131، ص 468.)

الحمدلله تعالی، یعنی ثنا و ستایش براساس فضیلت و معرفت برای خدای تعالی است. واژه «حمد» اخص از «مدح» و از آن والاتر و از واژه «شکر» نیز فراگیرتر است. پس «مدح» در چیزی است که از انسان با اختیار سر می زند و آنچه که از «مدح» و درباره «مدح» گفته شده است این است که انسان به بخشش مال و سخاوت و علمش مدح می شود. ولی «حمد» فقط در مورد دوم یعنی نسبت به آثار علمی و معنوی است نه موارد ظاهری.پس هر حمدی، مدح است ولی هر مدحی، حمد و ثنا نیست.( ابوالقاسم حسین بن محمد بن فضل راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، تفسیر لغوی و ادبی قرآن، ترجمه و تحقیق غلامرضا خسروی حسینی، چاپ چهارم،ج اول، قم، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، 1383، ص 54-540)

شکر:

الشُکر: به یاد آوردن و تصور نعمت و اظهار آن است.

گفته شده «شکر» مقلوب از «کَشر» است. یعنی کشف و آشکار نمودن، نقطه ی مقابل شکر، کفر یعنی فراموشی نعمت و پوشیده داشتن آن است.( راغب اصفهانی، همان، ج 2، ص 343.)

شکر: ثناگویی در مقابل نعمت. شکر بر سه نوع است: شکر قلب(قلبی) و آن یادآوری نعمت است. شکر زبان (زبانی) و آن ثناگویی در مقابل نعمت است. شکر سایر جوارح و ان مکافات نعمت بقدر قدرت است. شکر فقط در مقابل نعمت و بذل است.( علی اکبر قرشی، قاموس قرآن، چاپ هشتم، ج 3و4، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1352، ص 62.)

چنانکه فرموده اند: «شاکراً لِاَنعُمِهِ اجتَباهُ وَ هَداهُ»( سوره ابراهیم، آیه 121.)

و «واشکُرُوا نِعمَهَ اللهِ» ( سوره نحل، آیه 114.)

شکر در مقابل نعمت است؛ پس هر شکری حمدی است ولی هر حمدو ثنایی شکر نیست