استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین  آقای محمد رضا جباران

استاد مشاور:حجت الاسلام و المسلمین  آقای محمد مهدی نادری قمی

پژوهشگر: منصوره علی محمدی

یکی از مهمترین مسائل و موضوعات زندگی جمعی و متمدّن بشر، مسألۀ ارتباط بین دولتها است، این مسأله آنقدر اهمیت دارد که در آیات متعدّدی از قرآن کریم، و همچنین منابع دیگر اسلام، همانند سنّت معصومین علیهم السلام به آن پرداخته شده است. دولت اسلامی با توجه به اهداف متعالی اسلام، و همچنین نیازها و ضرورتهای زندگی در عصر کنونی، باید در ابعاد مختلفِ فرهنگی، اقتصادی و به ویژه سیاسی با سایر ملّتها و دولتها بر اساس معیارهای اسلام در ارتباط باشد.

 از جملۀ ارتباطاتی که چگونگی آن در فقه اسلامی، قابل تبیین بوده و از سوی فقهای اسلامی نیز به آن پرداخته شده است، روابط با دولتهای غیراسلامی است. روابط سیاسی دولت اسلامی با دولتهای غیراسلامی شامل شناسایی انواع رفتارهای دوَل غیراسلامی نیز می گردد، و روابطی که با آنها برقرار می گردد، بستگی به نوع رفتار آنها با مسلمین و دولت اسلامی دارد.

 ابزاری که در فقه اسلامی به طور عمده برای این موضوع راهگشاست، عبارت از پیمانهای معیّن همانند، پیمان ذمّه، صلح، هدنه و… است، همچنین اصول و قواعد فقه اسلامی که شکل عام تری دارند در این جهت مورد استفاده قرار می گیرند، همانند اصل صلح، وفای به عهد، نفی سبیل، مصلحت وجهاد. البته روابطی چون صلح و جهاد در اسلام اهمیت فراوان داشته و با توجه به اینکه هم تأثیرات مفید و هم اثرات سخت و طاقت فرسایی بر زندگی بشر دارند، برای تشخیص مکان صحیحِ اجرای آنها، شرایط و ضوابطی در فقه اسلامی معرّفی شده است، همانند جنگ و صلح ضابطه مند، رعایت اصول اخلاقی در حین جهاد، و رعایت مصلحت اسلام و مسلمین. 

در رابطه با نوع روابط سیاسی دولت اسلامی با دولتهای غیراسلامی، برخی از فقها «اصل جهاد»، برخی «اصل صلح»، و برخی نیز «اصل مصلحت» را اصل نخستین دانسته اند، ولی در این پژوهش با بررسی استدلالاتی که در این زمینه موجود است، همانند دلایلی از آیات قران کریم، سنّت معصومین علیهم السلام، عقل، تشخیص و درک مصلحت از سوی رهبر جامعۀ اسلامی و لازم الاتّباع بودن فرمان وی از سوی مسلمین، رویکرد مصلحت در جنگ و صلح، اصل اولیه در این روابط «اصل مصلحت» معرّفی می گردد.

واژگان کلیدی: فقه، سیاست، دولت اسلامی، دولت غیراسلامی، اصل.