استاد راهنما:حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای علی اصغر فضیلت

استاد مشاور:حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای محمد مهاجر مازندرانی

پژوهشگر: معصومه لکزایی

هدف از انجام این پژوهش بررسی جایگاه و نقش زنان در عصر انبیاء با تکیه بر آیات و روایات می باشد. این پژوهش از نوع توصیفی – تحلیلی است و داده ها با استفاده از ابزار فیش جمع آوری شده و در تحلیل داده ها از روش تحلیل محتوا استفاده شده است.

زن در ادیان توحیدی و غیرآن و در ملل های مختلف به صورتهای مختلفی مورد ارزش گذاری قرار گرفته است. مجموع رفتارهای صورت گرفته با زن در جوامع دیگر بسیار تاسف انگیز می باشد، اما با ظهور اسلام زن از منزلت و جایگاه والایی برخوردار شد. زنان در تمام عرصه های تاریخ دوشادوش مردان بوده اند و در کنار هر یک از انبیاء زنی به چشم می خورد که بسیاری از آن ها نقش مثبتی در تداوم مسیر تبلیغ ادیان آسمانی داشته اند و تعداد معدودی ازآنان همچون زن نوح و لوط با ایفای نقش منفی، مانع تحقق اهداف ملکوتی پیامبران شده اند. در این پژوهش سعی گردیده با بیان چالش هایی که زن در طول تاریخ متحمل شده است، جایگاه و ارزش و اهمیت نقش زن در تربیت اجتماع، نسل و خانواده مورد بحث و بررسی قرار گیرد و با نگاهی روایی و قرآنی به بیان نقش زنان در عصر انبیاء پرداخته شود تا با ارائه معرفی الگوهای مورد ستایش و مورد نکوهش و شناساندن آنها در همانندسازی زنان جامعه کنونی ما تاثیر گذار باشد.

کلید واژه: زن، انبیاء، آیات، روایات

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین  آقای محمد رضا جباران

استاد مشاور:حجت الاسلام و المسلمین  آقای محمد مهدی نادری قمی

پژوهشگر: منصوره علی محمدی

یکی از مهمترین مسائل و موضوعات زندگی جمعی و متمدّن بشر، مسألۀ ارتباط بین دولتها است، این مسأله آنقدر اهمیت دارد که در آیات متعدّدی از قرآن کریم، و همچنین منابع دیگر اسلام، همانند سنّت معصومین علیهم السلام به آن پرداخته شده است. دولت اسلامی با توجه به اهداف متعالی اسلام، و همچنین نیازها و ضرورتهای زندگی در عصر کنونی، باید در ابعاد مختلفِ فرهنگی، اقتصادی و به ویژه سیاسی با سایر ملّتها و دولتها بر اساس معیارهای اسلام در ارتباط باشد.

 از جملۀ ارتباطاتی که چگونگی آن در فقه اسلامی، قابل تبیین بوده و از سوی فقهای اسلامی نیز به آن پرداخته شده است، روابط با دولتهای غیراسلامی است. روابط سیاسی دولت اسلامی با دولتهای غیراسلامی شامل شناسایی انواع رفتارهای دوَل غیراسلامی نیز می گردد، و روابطی که با آنها برقرار می گردد، بستگی به نوع رفتار آنها با مسلمین و دولت اسلامی دارد.

 ابزاری که در فقه اسلامی به طور عمده برای این موضوع راهگشاست، عبارت از پیمانهای معیّن همانند، پیمان ذمّه، صلح، هدنه و… است، همچنین اصول و قواعد فقه اسلامی که شکل عام تری دارند در این جهت مورد استفاده قرار می گیرند، همانند اصل صلح، وفای به عهد، نفی سبیل، مصلحت وجهاد. البته روابطی چون صلح و جهاد در اسلام اهمیت فراوان داشته و با توجه به اینکه هم تأثیرات مفید و هم اثرات سخت و طاقت فرسایی بر زندگی بشر دارند، برای تشخیص مکان صحیحِ اجرای آنها، شرایط و ضوابطی در فقه اسلامی معرّفی شده است، همانند جنگ و صلح ضابطه مند، رعایت اصول اخلاقی در حین جهاد، و رعایت مصلحت اسلام و مسلمین. 

در رابطه با نوع روابط سیاسی دولت اسلامی با دولتهای غیراسلامی، برخی از فقها «اصل جهاد»، برخی «اصل صلح»، و برخی نیز «اصل مصلحت» را اصل نخستین دانسته اند، ولی در این پژوهش با بررسی استدلالاتی که در این زمینه موجود است، همانند دلایلی از آیات قران کریم، سنّت معصومین علیهم السلام، عقل، تشخیص و درک مصلحت از سوی رهبر جامعۀ اسلامی و لازم الاتّباع بودن فرمان وی از سوی مسلمین، رویکرد مصلحت در جنگ و صلح، اصل اولیه در این روابط «اصل مصلحت» معرّفی می گردد.

واژگان کلیدی: فقه، سیاست، دولت اسلامی، دولت غیراسلامی، اصل.

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین سید صمصام الدین قوامی

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای سید رضا مودب

پژوهشگر: اعظم جدیدی میاندشتی

يكي از مسائل بسيار مهم در جامعة اسلامي وجود افراد فقير در جامعه است. در اسلام فقر امري مذموم است. با توجه به اين كه همة انسان‌ها قادر نيستند كه مايحتاج خود را تأمين كنند خداوند بر اغنیاء واجب کرده است كه به ناداران كمك كنند و نظام حمايت‌گري دارايان از ناداران شكل گرفته است که اگر اين نظام در جامعه پياده شود چهرة فقر از جامعه رخت بر مي‌بندد. با توجه به اهميت اين موضوع در اين پژوهش به مباني، فلسفه، مصاديق، شيوه هاي حمايتگري در قرآن و سنت پرداخته شد. روش پژوهش توصيفي تحليلي است كه قرآن و احاديث با كليدواژه‌هاي مربوط به حمايت‌گري جستجو شد و داده هایی که مربوط به اين حوزه بود استخراج و سپس داده‌ها تحليل با روش تحلیل محتوا شد.  با بررسی و دقت نظر در آیات و روایات این نتیجه به دست آمد که فلسفة حمايت‌گري دو چيز است: خلافت انسان از خداوند و تزكية انسان. چون انسان جانشين خداوند در زمين است و خداوند هم واجد صفات جمال و جلال است پس انسان براي شبيه شدن به خداوند بايد به ديگران كمك كند. علاوه بر آن بهترين راه دل‌كندن از دنيا، بخشيدن است. اسلام در اموال دارایان حقی در قالب های مختلف مانند خمس و زکات و صدقه و وقف بریا نیازمندان قرار داده است. حمایت گری در بعد مادی و غیر مادی دارد. اسلام تمام كساني كه به نوعي نیاز غیر مادی مانند نیاز علمي، ديني و عاطفي دارند را نيز مورد حمايت‌گري مي‌داند. بر عالم واجب است زكات علمش را بپردازد و براي حمايت‌گري ديني امربه معروف و نهي‌ از منكر را واجب فرموده است. حمايت‌گري بايد خالصانه براي خدا، بدون منت و با بهترين چيزها باشد. در اين حمايت‌گري بايد مراتب قرابت و خویشاوندی را نيز در نظر داشت.

كلمات كليدي: حمايت‌گري، خمس، صدقه، زكات، الزامات حمایتگری، حکمت حمایتگری، قواعد حمایتگری

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای مجتبی ارشاد

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای محمود ابوترابی

پژوهشگر: زهرا مهاجر خراسانی

حريم خصوصي را مي توان قلمرويي از زندگي هرفرد دانست كه انتظار دارد، ديگران بدون رضايتش به آن قلمرو وارد نشوند. فطري بودن حريم خصوصي، حمايت حريم خصوصي از آزادي و شرافت و حيثيت انساني از مباني حريم خصوصي مي باشد. حریم خصوصی حیطه اطلاعات، ارتباطات، جسم و مکان و … افراد را در بر می گیرد. جهت كنترل حريم خصوصي، دو وظيفه ي عمده بر عهده ي نظام هاي حكومتي و دولت ها قرار دارد: حيطه ي اول مربوط به فعاليت هاي آموزشي است و حيطه ي دوم آن به برخورد قانوني اختصاص دارد و مراد از آن تصويب قوانيني باز دارنده جهت برخورد با حرمت شكنان مي باشد. يكي از مصاديق حريم خصوصي مسكن مي باشد، مسكن جايي است كه موجب آرامش و سكون انسان مي شود، روايات زيادي در مورد ساخت مسكن وارد شده است که در آنها حيطه هاي مختلف جسماني، رواني، اخلاقي و… ساکنین خانه مد نظر قرار داده شده است. به حريم خصوصي مسكن در فقه و قانون به طور جزئي و مختصر اشاره شده است و در بحث شكسته شدن حريم منازل از طريق آپارتمان سازي به ويژه در مناطق ويلايي نشين، اکثر فقهاي قديم و جديد بر اين باورند كه نفس ساختن ساختمان، نفي حريم خصوصي همسايگان به شمار نمي رود و حتي باز كردن پنجره به سمت حياط همسايه در صورتي كه حريم داشته باشد، نقض حريم خصوصي همسايه به شمار نمي رود، بلكه آن چه غير مجاز مي باشد، تطّلع و جستجو كردن از موارد مخفي همسايگان است، این موارد تنها امكان تطّلع را در پي دارد نه خود تطّلع را و امكان تطّلع و تطّلع حكمي جدا از هم دارند. همين مبحث در بحث هاي حقوقي نيز داخل شده است.زماني كه حريم خصوصي فرد با مصلحت جامعه در تقابل باشد حريم خصوصي شكسته مي شود و جواز شكستن حريم خصوصي از جنبه ي حقوقي صادر مي گردد.

كليد واژه: حريم، حريم خصوصي، مسكن، فقه و حقوق

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای مجتبی ارشاد

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای غلامرضا گلچین راد

پژوهشگر: سمیه چکا

رفتار اقتصادي را مي‏توان مجموعه سلوک‏و‏‏‏ روشي دانست که براي نتظيم امور معاش و تنظيم مخارج خانواده انجام مي‏شود.خانواده اصيل‏ترين و بنيادي‏ترين واحد اجتماع است‏‏ که سرنوشت هر يک از اعضاي آن، طوري به هم گره خورده که‏مي‏توانند در شادي و غم، ناخوشي و سلامتي و….ديگر اعضاء خانواده تأثيرگذار باشند. هدفمندي و همکاري خانواده در ابعاد مختلف عاطفي، اخلاقي، فرهنگي و اقتصادي و…پايداري و آرامش و امنيت آنان را تضمين کرده، و در بخشي وسيع‏تر‏بر جامعه نيز اثر مي‏گذارد. ‏‏از آن جايي که، زنان نيمي از اجتماع انساني را تشکيل مي‏دهند، و اوّلين آموزگاران زبان، فرهنگ، ادب، تربيت و تعالي نوع بشر هستند، مي‏‏توانند بر سرنوشت خانواده و حتي جامعه بسيار مؤثر واقع شوند و اينکه بسياري از رفتارهاي آنها علاوه بر وراثت از طريق اعمال، کردار به نسل‏هاي بعدي انتقال مي‏يابد. و مي‏تواند زمينه ساز رشد و ترقي و يا اسراف و از دست دادن سرمايه‏ها شود. زنان به عنوان يكي از پايه‏هاي مهم زندگي زناشويي و تشكيل خانواده و مربّيان نسل آينده بشريّت، در تمام عرصه‏ها اعم از اقتصادي، فرهنگي، سياسي،مذهبي و ….. نقش موثر و مهمّي را به عهده دارند. يكي از مهم‏ترين شاخه‏هاي عرصه ی اقتصادي، چرخه اقتصاد خانواده است كه اثر گذاري زيادي در اقتصاد جامعه دارد. در اين ميان زنان نقش مهمّي را ايفا مي‏كنند. نقش زنان را به طور كلي از دو جنبه مي‏توان بررسي كرد. اوّل: فعالتيهاي اقتصادي زنان و انتقال و كسب در آمد در جهت رونق بخشيدن به مسائل مالي خانواده با تامين هزينه دوّم: مديريت مصرف خانوار و بر قراري توازن صحيح بين مصرف و در آمد خانواده. آنچه كه در اين تحقيق به آن پرداخته مي‏شود آسيب شناسي رفتار زن از جهت مديريّت و موانع و مشكلات آن مي باشد.

از مهمترین دستاوردهای این تحقیق این است که بیشترین آسیب های رفتار اقتصادی زنان عبارت است از اسراف، رفاه زدگی، مدگرائی، تجمل گرائی افراطی که بر اساس عواملی چون ضعف شخصیت، غفلت و عدم تفکر، ضعف ایمان، لذت گرائی و هواپرستی، فرهنگ اجتماعی غلط و الگوهای نادرست رفتاری بوجود می آید و پیامدهای ناگوار مادی مانند از دست دادن سرمایه های مادی، زوال نعمت، کم برکتی، فقر و نیازمندی در جامعه، تضییع بیت المال، بدهکاری و ورشکستگی و … را به دنبال دارد و از نظر روحی موجب سلب آرامش روانی می گردد.

توجه به پیامدهای مصرف ناصحیح و رعایت اصول و سیاست های مصرف درست در کاهش آْسیب های رفتار اقتصادی زنان موثر است. در نهایت حکومت و دولتمردان جامعه از طریق تعدیل ثروت و اجرای عدالت و جلوگیری از درآمدهای نامشروع، مصرفی نکردن بازارهای کشور، توازن بین ادرات و صادرات، توجه به امر فرهنگ سازی و آموزش، در کاهش آسیب های اجتماعی می تواند موثر باشد.

کليدواژه: آسيب شناسي، اقتصاد،رفتار اقتصادي، زنان، خانواده

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای زین العابدین نجفی

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای حسین طاهری

پژوهشگر: مریم محمودی

هدف اين پايان نامه بررسی اذان اقامه از دیدگاه فقه تشیع و اهل سنت است. شروع نماز با اذان و اقامه است ؛ اذان از شعائر بزرگ اسلامي و مورد اتفاق تمامي مسلمانان است. متأسفانه اين شعار عظيم و اسلامي كه هر روز بارها بر سر مأذنه ها در زمان پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله وسلم) اعلام مي شد بعد از رحلت آن حضرت، به جهت حوادث تلخي كه در صدر اسلام اتفاق افتاد، مورد اختلاف و تحريف قرار گرفت؛ حوادثي مثل ممانعت از نوشتن و نشر احاديث نبوي، تلاش بني اميه براي تضعيف شعائر دين و مخالفت با اهل بيت (عليهم السلام)، اجتهاد برخي خلفا در مقابل نصوص دين وحذف «حي علي خيرالعمل »واضافه كردن «الصلاة خيرمن النوم» .اين حوادث سبب شدتا اذان كه مي بايد شعار اسلام وسبب عزت ووحدت وعظمت مسلمانان باشد از مسائل اختلافي ميان آنان قرار گيرد ؛ یکی از مباحث اختلافی، کیفیت تشريع اذان واقامه است، اماميه معتقد به وحياني بودن آن است ، اما اهل سنت منشأ آن را غيروحياني وخواب يكي از صحابه مي دانند ؛ از موارد اختلافي ديگر، تعداد كلمات اذان واقامه است كه اماميه معتقد است اذان هيجده كلمه واقامه هفده كلمه است، ولي بين گروههاي اهل سنت در اين مورد اختلاف نظر وجود دارد وبر يك عقيده متفق نيستند ؛ همچنين اماميه شهادت ثالثه را جزء اذان وحياني نمي داند وبنابر فتواي علماي شيعه گفتن آن به قصد جزئيت نوعي بدعت است . از ديدگاه علماي شيعه وسني هر یک از اذان واقامه داراي احكام مخصوص به خود است.

کلید واژه: اذان، اقامه، فقه امامیه، فقه اهل سنت

استاد راهنما: حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای ابوالقاسم صلواتی

استادمشاور: حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای علی اکبر محمدی مهر

پژوهشگر: نرگس سادات شریف حسینی

اعتقاد به این که روز رستاخیر وجود دارد و در آن روز که حساب است دادگاه عدل الهی با گواهان و شاهدان بر پا خواهند شد و اعمال بندگان بررسی و به حسابها رسیدگی خواهد شد، از اصول اعتقادی اسلام است.

آیات فراوانی در قرآن وجود دارد که به برپایی روز قیامت و نحوه‏ی حساب‏رسی اعمال انسانها و هم‏چنین به کیفیت گواهی شاهدان در روز رستاخیز اشاره نموده است. انسان در برابر اعمالی که انجام می‏دهد مسئول است ودر دادگاه عدل الهی با همان اعمال حاضر می‏شود که این دادگاه هم در آخرت و هم در دنیا است. از بحثهای مهمی که درباره ی قیامت مطرح می شود بحث کیفیت حسابرسی انسان است. خداوند عادل است و لازمه عدل الهی این است که هرکس را با توجه به اعمال خاصش مورد حسابرسی قرار می دهد. یکی از مواقف قیامت موقوف شهادت می باشد. در آیات و روایات قرآن کریم به این بحث اشاره شده است که رسولان و اوصیاء الهی با ویژگی هایی که دارند با تحمل شهادت در دنیا به اذن پروردگار بر اعمال انسان در قیامت گواهی خواهند داد. علم آنان گسترده و دانش و آگاهی آنان وسیع است. تمام کتابهایی که از آسمان به پیامبران نازل شده تمام علوم و آثار انبیاء نزد پیغمبر (صلی الله علیه وآله) و نزد ائمه (علیهم السلام) می‏باشد. وآنان هستند متصرف در همه مخلوقات به اذن پروردگار و همه برای خاطر آنان خلق شده اند.

در این تحقیق به نحوه گواهی افراد و کسانی که شرایط گواهی دادن را دارند پرداخته شد و به این نتیجه رسیدیم که شرایط افراد برای گواهی دادن چیست، کیفیت آن چگونه است و همچنین درباره ی حساب کیفیت حسابرسی به طور کلی بحث شد. (باید بیان شود)

واژگان کلیدی:قیامت، گواهی، رسولان، اوصیاء، شهود، اعمال، انسان.

استاد راهنما:حجت الاسلام والمسلمین سید  علي هاشمي

 استاد مشاور: حجت الاسلام والمسلمین محمود ابوترابي

پژوهشگر: سمیه كليجي كردكلايي

جهاد در راه خدا از اركان اسلام است. مكتبي كه خدا در آن، همگان را بنده خويش و عزيز در برابر يكديگر خوانده و براي دفع هر گونه سلطه‌جويي مستكبرين، باب جهاد را گشوده است. برای تحقق دفاع که مسلمانان در هر شرایط، مکلف به آنند، عنايت به ابزار و روش‌هاي دفاعي متناسب با هر عصري، ضروري مي‌نماید. لذا دفاع در برابر متجاوز در شرايط نبود امكانات نظامی مناسب، شكل خاصي به خود مي‌گيرد و آن عمليات استشهادي است كه در آن فرد به كشتن ديگران اقدام مي‌كند در‌ حالي‌ كه به كشته شدن خود قطع و يقين دارد.این تحقیق با بررسی متون فقهي و دینی در پی پاسخ به این سوال است که مباني فقهي عمليات استشهادي چه مي‌باشد؟ پ‍ژوهش فرارو به روش توصیفی-تبیینی انجام شده است و با مطالعه و بررسی کتب و پژوهش‌های مختلف این نتیجه حاصل شد كه اقدامات شهادت ‌طلبانه كه در هنگام يورش دشمن و خطر نابودي اسلام و استيلاء متجاوزين بر سرزمين‌هاي اسلامي انجام مي‌شود، در غالب جهاد دفاعي في‌‌سبيل‌الله و در ظرف انحصار طريق، قابل طرح مي‌باشد. لذا مباني جواز آن، اطلاق ادله جهاد مانند آيات و روايات، فطرت و عقل  خصوصاً ارجحيت دفاع بر حفظ جان می‌باشد. همچنين برخي قواعد در باب جهاد مانند جواز دفاع در برابر دشمن از هر طريق و تترس، بر قوت جواز عمليات استشهادي مي‌افزايد. اقدامات شهادت‌طلبانه در شرايط خاصي مانند قصد اعتلای دين، ضربه زدن به دشمن و تنها با كافران حربي قابل اجرا است. برخی به سبب شباهت ظاهري عمليات شهادت‌طلبانه با انتحار با آن مخالفت نموده و براي حرمت آن به آيات، روايات، عقل و قاعده لاضرر استناد كرده‌اند. البته با بررسي ادله‌ اين گروه آشکار گردید، شهادت‌طلبی براي خدا به معناي خودكشي نمي‌باشد و نسبت به دلایل مطرح، خروج موضوعی دارد. زيرا از لحاظ قصد، هدف و آثار تفاوت اساسي دارند.

واژگان کلیدی:فقه، عمليات استشهادي، شهادت، انتحار، عمليات انتحاري

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای سید معصوم حسینی

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای محمود ابوترابی

پژوهشگر: سمیه عبدی

بنا به عقيده برخي از انديشمندان، در تحليل جايگاه خانواده، مادر نقش اول را در تربيت و رشد و بالندگي فرزند دارد؛ چرا كه بيشتر سالهاي عمر وي در كنار مادر سپري مي گردد. با توجه به اينكه هر نسل و دوره از عمر آدمي، تعليم و تربيت خاصي را مي­طلبد، در اين رساله، به طور اختصاصي به بررسي نقش مادران در تربيت نوجوان از ديدگاه علم، سنت و قرآن به روش اسنادي پرداخته شده است. يافته هاي اين پژوهش با تتبع در آيات الهي و تفاسير مربوطه و كلام مربيان و اولياء الهي (معصومين (عليهم السلام)) و با استناد به صاحبنظران علوم تربيتي و روان شناسي بيانگر آن است كه: 1- بيشترين مشكلات تربيتي را مادران در دوران نوجواني و بلوغ فرزندانشان تجربه مي كنند. مشكلاتي از قبيل ارتباطات نادرست با همسالان و غيرهمجنس، اعتياد، بزهكاري، سرقت و …؛ 2- ميزان آگاهي و شناخت مادران از شيوه هاي صحيح برقراري ارتباط با نوجوانان و چگونگي تربيت آنان بسيار اهميت دارد؛ 3- مادران زماني در اين امر موفق خواهند شد كه به جوانب و ابعاد مختلف تربيتي اعم از اخلاقي، عقلاني، اجتماعي، مذهبي، جنسي و سياسي توجه نمايند؛ 4- استفاده صحيح از اصول مختلف پذيرش و احترام به نوجوان، الگوپذيري، محبت، تقوي، عدالت و … و نيز ياري جستن از خدا و الگوبرداري از پيشوايان ديني در اين امر مؤثر مي باشد. 5- استفاده از برخي شيوه هاي تربيتي نادرست مانند تنبيه و خشونت، تبعيض و مقايسه نادرست و … راههاي برقراري ارتباط با فرزند و به دنبال آن تربيت صحيح را مسدود خواهد كرد.

واژگان كليدي: تربيت، مادر، نوجواني ، علم، سنت، قرآن

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای محمد ابوترابی

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای علی اصغر فضیلت

پژوهشگر:فاطمه رضایی

 اجتهاد در مذاهب اسلامي از اهميت بسياري برخوردار است. نوع نگرش به اين موضوع در طول تاريخ عامل شكل گيري مذاهب مختلف فقهي اسلامي شده است.اگرچه اجتهاد وسيله پويايي فقه است اما دو ديدگاه اساسي درمورد اجتهاد به طور خاص در مذاهب شيعه و اهل سنت ، موجب به وجود آمدن دو رويكرد متفاوت در عرصه استنباط احكام شده است؛ رويكردي كه مبتني بر اجتهاد در مسائل مستحدثه بر پايه ادله قطعي از كتاب و سنت مي باشد، و رويكرد ديگر مبتني بر استنباط اين احكام بر پايه ادله ظني بوده و اجتهاد به رأي و قياس را مبنايي براي اين كار قرار داده است. زمینه ها و ریشه های گوناگون در پدیدار شدن اجتهادات فقهي خلفا در صدر اسلام كه از نوع رويكرد دوم بوده است نقش داشته است. زمينه هايي چون عدم پذيرش حقيقت اسلام و رسالت رسول اكرم(صلي الله عليه و آله)، عدم تعبد به صفات نيك اخلاقي و فرامين اسلام و از سويي وجود ريشه هاي پنهاني كفر و روحيه تمرد و عصيان. اجتهاد خلفا در صدر اسلام عامل شكل گيري مباني فقهي خاصي در مذاهب اربعه اهل سنت شده است كه با نگاهي دقيق به اين مباني ، ريشه هاي آن در اعمال نظر شخصي و اجتهاد به رأي مشهود است، چيزي كه به وضوح آن را در فتاواي فقهي امامان مذاهب اربعه اهل سنت مي توان يافت. با وجود آنكه علماي اهل سنت در صدد توجيه موارد اجتهادي خلفا بر آمده اند، برخي از ايشان به انتقاد از شيوه اجتهادي خلفاي سه گانه پرداخته اند ، كه در اين راستا همسو با اعتقادات ائمه معصومين ( عليهم السلام) و علماي شيعه قرار گرفته اند.

كليد واژه: اجتهاد، اجتهاد به رأي، قياس، خلفا، مذاهب اربعه.