استاد راهنما: حجت الإسلام و المسلمین جناب آقای مجتبی ارشاد

پژوهشگر: صدیقه بهرامی                 

چکیده

این مطالعه با هدف بررسی ادلّه موافقین و مخالفین مرجعیّت زنان در مسئله زن تلاش کرده است تا با استناد به منابع و مباحث تقلید و مرجعیّت با تکیه بر فقه امامیه ادلّه موافقین و مخالفین را بیان کند. روش به کار رفته در تحقیق اسنادی و کتابخانه­ای است و سعی شده تا چندی از ادلّه نقلی و عقلی را ارائه دهد. از مهمترین یافته­های این مطالعه آن است که مرجعیت زن در مسائل زنان به عنوان یک منصب اجتماعی و اجرایی اصالتا منع و نفی را در بر ندارد. از میان عموم ادله مخالفین تصدی مرجعیت زن برای مسائل زنان تنها اجماع، مورد ارجاع است که به دلیل مدرکی بودن نمی تواند در دعوی اعتبار ذکوریت معتبر باشد و نمی تواند مرجعیت زن را نفی کند. در مقابل، ادله موافقین تصدی مرجعیت زن به ویژه عقل ثابت می کند که با شناخت هویت انسانی زن و به پشتوانه ریشه فقاهت، اجتهاد و عدالت در امر مرجعت زن به صورت عام و برای مسائل زنان به صورت خاص،  ذکورت و انوثیت راه ندارد.

کلید واژه: ادلّه موافقین، ادله مخالفین، مرجعیّت زن، مسأله زنان، تقلید

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای سعید شهواری

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای مجتبی ارشاد

پژوهشگر: نصیبه محمدیان

در دين اسلام احقاق حق مظلوم و اجراي عدل و داد در تمام زمينه هاي زندگي فردي و اجتماعي از اهميت ويژ ه اي برخوردار است. به طوري كه هدف ارسال انبيا و نزول كتابهاي آسماني برپايي قسط و داد است. مقاصه يك نوع احقاق حق است،به نفع طلبكاري كه مديون يا غاصب از پرداخت حق او خودداري مي كند که به طلبكار اجازه مي دهد از اموال بدهكار به ميزان حقش بدون رضايت او برداردو بدهكار را هم بري الذمه مي كند. آيات متعددي از قرآن و روايات صحيح و صريح در كنار دلايل عقلي و اجماع فقها بر آن دلالت مي كنند، محدود رواياتي كه به ظاهر به منع از تقاص دلالت مي كند مربوط به شرايط خاص مثل سوگند منكر، ودعي بودن مال و مال شريك و.. يابر كراهت حمل مي شود.و براي جلوگيري از سوء استفاده هاي احتمالي مقاصه آداب ، شرايط و محدوديت ها و ويژگيهايي دارد كه درك و اجراي درست آن صاحب حق را به حقش رسانده به نظم و انتظام جامعه نيز ضرري نمي رساند.

كليد واژه : مقاصه(تقاص)، تهاتر؛ مماطله، فقه، حقوق موضوعه.

استاد راهنما: حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای دکتر مجتبی ارشاد

استاد مشاور:حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای دکتر سعید شهواری

پژوهشگر: صدیقه نادری

قضاء تركيبي است از اعمال ولايت شرعي در طريق حكم بين مردم براي رفع خصومات. هدف اصلي از قضاوت اسلامي، گسترش عدل، احقاق حق و رفع تجاوز است و به تعبير روايات احياء و تزكيه ارض است. قضاوت بالاصالة و ذاتاً حق خداوند است و اصل اوّلي نفوذ حكم و حكومت الله است و هيچكس بر ديگري تسلط و حق حكم ندارد مگر به اذن پروردگار متعال. نفوذ حكم و حكومت انبياء و اوصياء با اذن حق تعالي و از مواهب اوست چنانكه قضات جامع الشرايط نيز نفوذ حكمشان با فرمان و اذن انبياء و اوصياء است. زيرا قضاوت به نحوي ولايت بر جان، مال و عِرض افراد است؛ هدف از تحقیق پیش رو بررسی دیدگاه اهل تشیع و اهل تسنن درباره قاضی و قضاوت و در نهایت مقایسه نظریات آنان نسبت به یکدیگر است. در مورد شرایط قاضی برداشت های متفاوتی وجود دارد. اکثر فقهای شیعه برآنند که قاضی بایستی متصف به اوصاف مفتی (فتوا دهنده) باشد. در مقابل غالب حقوق دانان اهل سنت شرایط شاهد (بینه) را از ویژگی های لازم برای تصدی قضاء دانسته اند و در حقیقت مقام دادرسی را با شهادت مقایسه نموده اند.

  واژگان کلیدی: قضاوت(دادرسی)، قاضی(دادرس)، اجتهاد قاضی، قضاوت زنان، قاضی تحکیم، بلوغ، عقل.

استاد راهنما:حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای مسشتاری راد

استاد مشاور:حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای خادم الذاکرین

پژوهشگر:نفیسه سادات حسینی

یکی از مهمترین مسائل و موضوعات زندگی جمعی و متمدن بشر، مساله مجسمه سازی و نقاشی است. مجسمه سازی، تندیس گری یا پیکر تراشی، هنرشکل دهی یا ریخت(شکل) دادن به اشیاء است، مجسمه، شیئی است که از گل یا گچ یا سنگ یا فلز و یا چوب که شبیه موجود جاندار و یا بی جان است ساخته می شود. و تصویر نیز همان، نقاشی صورت اشیاء یا اشخاص برتخته یا دیوار یا مانند آن دو به وسیله قلم یا قلم مو یا یه وسیله ابزار نقاشی است.

 از آن جایی که این مسأله از امور مورد ابتلا در زمان های مختلف از جمله عصر حاضر است. رسیدگی به آن از اهمیت خاصی برخوردار است. این مساله آن قدر اهمیت دارد که در آیاتی از قرآن کریم و سنت معصومین «علیه السلام» و هم چنین در بسیاری از کتب فقهی به آن پرداخته شده است.

در این تحقیق سعی شده است به بیان حکم شرعی ساخت مجسمه و کشیدن نقاشی از منظر فقیهان پیشین و معاصر و دانستن حکم شرعی خرید و فروش و نگهداری مجسمه و نقاشی پرداخته شود.

آنچه که با بررسی و دقت نظر در آیات و روایات و مطالعه در کتب فقهی فقیهان پیشین و معاصر به دست آمد این است که نقاشی و ساختن مجسمه ی چیزهای فاقد روح مانند درختان، میوه ها، کوه ها، رودخانه، باغ و نظایر آن اشکال ندارد. محل بحث، تصویر برجسته و غیر برجسته جانداران است. نکته ای که حائز اهمیت است این است  که نقاشی و مجسمه سازی که مورد نهی واقع شده است در خصوص هیاکل عبادت و بت پرستی در دوران جاهلیت و هم چنین اظهار همانندی و خود را شریک خدا دانستن است، موارد نامبرده لطمه ای به حکم فقهی جواز مجسمه سازی و نقاشی جانداران نمی زند.

کلید واژه: مجسمه سازی، تصویر، نقاشی، تمثال، مبانی فقهی

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای مجتبی ارشاد

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای سعید شهواری

پژوهشگر: مهدیه محمدی

خودكشي يكي از جدي ترين آسيب هاي اجتماعي است كه مي توان آن را از جلوه هاي خدشه به نظم عمومي دانست از ديدگاه ها و نگرش هاي مختلفي از جمله روانشناسي جامعه شناسي مورد بررسی قرار گرفته است و.. اديان آسماني نيز نسبت به اين پديده شوم، همواره موضع گرفته اند و تدابيري را در جوامع لحاظ داشته اند كه دلالت بر نابهنجار بودن مسئله دارد، به خصوص دين اسلام كه صراحتاً اين عمل را در زمره گناهان كبيره قرار داده است و مرتكب آن را مستوجب عقاب اخروي مي داند و حرمت شرعي خودكشي با استناد به آيات و روايات به اثبات رسيده است. از آنجا كه قوانين موجود در كشور ما بر پايه فقه اسلامي استوار گرديده است، در اين پايان نامه با بررسي قوانين كيفری، هيچ ماده قانوني براي مجازات خودكشي كننده يافت نگرديد و فقط قانون مدني به ابطال وصيت خودكشي كننده اشعار داشته است. خودكشي متأثر از عوامل متعددي از جمله عقيدتي، فرهنگي، اجتماعي، سياسي می باشد. از آنجايي كه هميشه پيشگيري بهتر از درمان است و در موضوع بحث ما، شايد بتوان گفت درمان فايده اي ندارد لذا با بررسی آیات و روایات به این نتیجه می رسیم که برای پیشگیری از خودکشی باید افرادی که مسئولیت آموزش و تربیت منابع انسانی را به عهده دارند، اعم از خانواده ها، مهدها، دانشگاهها و حوزه ها و … با نگاه خاصی به مسئله خودکشی توجه کنند و در تربیت افراد اصول و قواعد اسلامی را مورد لحاظ قرار دهند تا بتوانند افراد جامعه را با شخصیت سازی سالم، به مسیر تکاملی رهنمون گردانند و این امر خود می طلبد که روح و وران انسان ها را در جوامع نادیده نگیریم.

واژگان كليدي: خودكشي، فقه ،حقوق، پيشگيري ، پيشگيري ديني.

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین  آقای محمد رضا جباران

استاد مشاور:حجت الاسلام و المسلمین  آقای محمد مهدی نادری قمی

پژوهشگر: منصوره علی محمدی

یکی از مهمترین مسائل و موضوعات زندگی جمعی و متمدّن بشر، مسألۀ ارتباط بین دولتها است، این مسأله آنقدر اهمیت دارد که در آیات متعدّدی از قرآن کریم، و همچنین منابع دیگر اسلام، همانند سنّت معصومین علیهم السلام به آن پرداخته شده است. دولت اسلامی با توجه به اهداف متعالی اسلام، و همچنین نیازها و ضرورتهای زندگی در عصر کنونی، باید در ابعاد مختلفِ فرهنگی، اقتصادی و به ویژه سیاسی با سایر ملّتها و دولتها بر اساس معیارهای اسلام در ارتباط باشد.

 از جملۀ ارتباطاتی که چگونگی آن در فقه اسلامی، قابل تبیین بوده و از سوی فقهای اسلامی نیز به آن پرداخته شده است، روابط با دولتهای غیراسلامی است. روابط سیاسی دولت اسلامی با دولتهای غیراسلامی شامل شناسایی انواع رفتارهای دوَل غیراسلامی نیز می گردد، و روابطی که با آنها برقرار می گردد، بستگی به نوع رفتار آنها با مسلمین و دولت اسلامی دارد.

 ابزاری که در فقه اسلامی به طور عمده برای این موضوع راهگشاست، عبارت از پیمانهای معیّن همانند، پیمان ذمّه، صلح، هدنه و… است، همچنین اصول و قواعد فقه اسلامی که شکل عام تری دارند در این جهت مورد استفاده قرار می گیرند، همانند اصل صلح، وفای به عهد، نفی سبیل، مصلحت وجهاد. البته روابطی چون صلح و جهاد در اسلام اهمیت فراوان داشته و با توجه به اینکه هم تأثیرات مفید و هم اثرات سخت و طاقت فرسایی بر زندگی بشر دارند، برای تشخیص مکان صحیحِ اجرای آنها، شرایط و ضوابطی در فقه اسلامی معرّفی شده است، همانند جنگ و صلح ضابطه مند، رعایت اصول اخلاقی در حین جهاد، و رعایت مصلحت اسلام و مسلمین. 

در رابطه با نوع روابط سیاسی دولت اسلامی با دولتهای غیراسلامی، برخی از فقها «اصل جهاد»، برخی «اصل صلح»، و برخی نیز «اصل مصلحت» را اصل نخستین دانسته اند، ولی در این پژوهش با بررسی استدلالاتی که در این زمینه موجود است، همانند دلایلی از آیات قران کریم، سنّت معصومین علیهم السلام، عقل، تشخیص و درک مصلحت از سوی رهبر جامعۀ اسلامی و لازم الاتّباع بودن فرمان وی از سوی مسلمین، رویکرد مصلحت در جنگ و صلح، اصل اولیه در این روابط «اصل مصلحت» معرّفی می گردد.

واژگان کلیدی: فقه، سیاست، دولت اسلامی، دولت غیراسلامی، اصل.

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای مجتبی ارشاد

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای محمود ابوترابی

پژوهشگر: زهرا مهاجر خراسانی

حريم خصوصي را مي توان قلمرويي از زندگي هرفرد دانست كه انتظار دارد، ديگران بدون رضايتش به آن قلمرو وارد نشوند. فطري بودن حريم خصوصي، حمايت حريم خصوصي از آزادي و شرافت و حيثيت انساني از مباني حريم خصوصي مي باشد. حریم خصوصی حیطه اطلاعات، ارتباطات، جسم و مکان و … افراد را در بر می گیرد. جهت كنترل حريم خصوصي، دو وظيفه ي عمده بر عهده ي نظام هاي حكومتي و دولت ها قرار دارد: حيطه ي اول مربوط به فعاليت هاي آموزشي است و حيطه ي دوم آن به برخورد قانوني اختصاص دارد و مراد از آن تصويب قوانيني باز دارنده جهت برخورد با حرمت شكنان مي باشد. يكي از مصاديق حريم خصوصي مسكن مي باشد، مسكن جايي است كه موجب آرامش و سكون انسان مي شود، روايات زيادي در مورد ساخت مسكن وارد شده است که در آنها حيطه هاي مختلف جسماني، رواني، اخلاقي و… ساکنین خانه مد نظر قرار داده شده است. به حريم خصوصي مسكن در فقه و قانون به طور جزئي و مختصر اشاره شده است و در بحث شكسته شدن حريم منازل از طريق آپارتمان سازي به ويژه در مناطق ويلايي نشين، اکثر فقهاي قديم و جديد بر اين باورند كه نفس ساختن ساختمان، نفي حريم خصوصي همسايگان به شمار نمي رود و حتي باز كردن پنجره به سمت حياط همسايه در صورتي كه حريم داشته باشد، نقض حريم خصوصي همسايه به شمار نمي رود، بلكه آن چه غير مجاز مي باشد، تطّلع و جستجو كردن از موارد مخفي همسايگان است، این موارد تنها امكان تطّلع را در پي دارد نه خود تطّلع را و امكان تطّلع و تطّلع حكمي جدا از هم دارند. همين مبحث در بحث هاي حقوقي نيز داخل شده است.زماني كه حريم خصوصي فرد با مصلحت جامعه در تقابل باشد حريم خصوصي شكسته مي شود و جواز شكستن حريم خصوصي از جنبه ي حقوقي صادر مي گردد.

كليد واژه: حريم، حريم خصوصي، مسكن، فقه و حقوق

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای زین العابدین نجفی

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای حسین طاهری

پژوهشگر: مریم محمودی

هدف اين پايان نامه بررسی اذان اقامه از دیدگاه فقه تشیع و اهل سنت است. شروع نماز با اذان و اقامه است ؛ اذان از شعائر بزرگ اسلامي و مورد اتفاق تمامي مسلمانان است. متأسفانه اين شعار عظيم و اسلامي كه هر روز بارها بر سر مأذنه ها در زمان پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله وسلم) اعلام مي شد بعد از رحلت آن حضرت، به جهت حوادث تلخي كه در صدر اسلام اتفاق افتاد، مورد اختلاف و تحريف قرار گرفت؛ حوادثي مثل ممانعت از نوشتن و نشر احاديث نبوي، تلاش بني اميه براي تضعيف شعائر دين و مخالفت با اهل بيت (عليهم السلام)، اجتهاد برخي خلفا در مقابل نصوص دين وحذف «حي علي خيرالعمل »واضافه كردن «الصلاة خيرمن النوم» .اين حوادث سبب شدتا اذان كه مي بايد شعار اسلام وسبب عزت ووحدت وعظمت مسلمانان باشد از مسائل اختلافي ميان آنان قرار گيرد ؛ یکی از مباحث اختلافی، کیفیت تشريع اذان واقامه است، اماميه معتقد به وحياني بودن آن است ، اما اهل سنت منشأ آن را غيروحياني وخواب يكي از صحابه مي دانند ؛ از موارد اختلافي ديگر، تعداد كلمات اذان واقامه است كه اماميه معتقد است اذان هيجده كلمه واقامه هفده كلمه است، ولي بين گروههاي اهل سنت در اين مورد اختلاف نظر وجود دارد وبر يك عقيده متفق نيستند ؛ همچنين اماميه شهادت ثالثه را جزء اذان وحياني نمي داند وبنابر فتواي علماي شيعه گفتن آن به قصد جزئيت نوعي بدعت است . از ديدگاه علماي شيعه وسني هر یک از اذان واقامه داراي احكام مخصوص به خود است.

کلید واژه: اذان، اقامه، فقه امامیه، فقه اهل سنت

استاد راهنما:حجت الاسلام والمسلمین سید  علي هاشمي

 استاد مشاور: حجت الاسلام والمسلمین محمود ابوترابي

پژوهشگر: سمیه كليجي كردكلايي

جهاد در راه خدا از اركان اسلام است. مكتبي كه خدا در آن، همگان را بنده خويش و عزيز در برابر يكديگر خوانده و براي دفع هر گونه سلطه‌جويي مستكبرين، باب جهاد را گشوده است. برای تحقق دفاع که مسلمانان در هر شرایط، مکلف به آنند، عنايت به ابزار و روش‌هاي دفاعي متناسب با هر عصري، ضروري مي‌نماید. لذا دفاع در برابر متجاوز در شرايط نبود امكانات نظامی مناسب، شكل خاصي به خود مي‌گيرد و آن عمليات استشهادي است كه در آن فرد به كشتن ديگران اقدام مي‌كند در‌ حالي‌ كه به كشته شدن خود قطع و يقين دارد.این تحقیق با بررسی متون فقهي و دینی در پی پاسخ به این سوال است که مباني فقهي عمليات استشهادي چه مي‌باشد؟ پ‍ژوهش فرارو به روش توصیفی-تبیینی انجام شده است و با مطالعه و بررسی کتب و پژوهش‌های مختلف این نتیجه حاصل شد كه اقدامات شهادت ‌طلبانه كه در هنگام يورش دشمن و خطر نابودي اسلام و استيلاء متجاوزين بر سرزمين‌هاي اسلامي انجام مي‌شود، در غالب جهاد دفاعي في‌‌سبيل‌الله و در ظرف انحصار طريق، قابل طرح مي‌باشد. لذا مباني جواز آن، اطلاق ادله جهاد مانند آيات و روايات، فطرت و عقل  خصوصاً ارجحيت دفاع بر حفظ جان می‌باشد. همچنين برخي قواعد در باب جهاد مانند جواز دفاع در برابر دشمن از هر طريق و تترس، بر قوت جواز عمليات استشهادي مي‌افزايد. اقدامات شهادت‌طلبانه در شرايط خاصي مانند قصد اعتلای دين، ضربه زدن به دشمن و تنها با كافران حربي قابل اجرا است. برخی به سبب شباهت ظاهري عمليات شهادت‌طلبانه با انتحار با آن مخالفت نموده و براي حرمت آن به آيات، روايات، عقل و قاعده لاضرر استناد كرده‌اند. البته با بررسي ادله‌ اين گروه آشکار گردید، شهادت‌طلبی براي خدا به معناي خودكشي نمي‌باشد و نسبت به دلایل مطرح، خروج موضوعی دارد. زيرا از لحاظ قصد، هدف و آثار تفاوت اساسي دارند.

واژگان کلیدی:فقه، عمليات استشهادي، شهادت، انتحار، عمليات انتحاري

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای محمد ابوترابی

استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای علی اصغر فضیلت

پژوهشگر:فاطمه رضایی

 اجتهاد در مذاهب اسلامي از اهميت بسياري برخوردار است. نوع نگرش به اين موضوع در طول تاريخ عامل شكل گيري مذاهب مختلف فقهي اسلامي شده است.اگرچه اجتهاد وسيله پويايي فقه است اما دو ديدگاه اساسي درمورد اجتهاد به طور خاص در مذاهب شيعه و اهل سنت ، موجب به وجود آمدن دو رويكرد متفاوت در عرصه استنباط احكام شده است؛ رويكردي كه مبتني بر اجتهاد در مسائل مستحدثه بر پايه ادله قطعي از كتاب و سنت مي باشد، و رويكرد ديگر مبتني بر استنباط اين احكام بر پايه ادله ظني بوده و اجتهاد به رأي و قياس را مبنايي براي اين كار قرار داده است. زمینه ها و ریشه های گوناگون در پدیدار شدن اجتهادات فقهي خلفا در صدر اسلام كه از نوع رويكرد دوم بوده است نقش داشته است. زمينه هايي چون عدم پذيرش حقيقت اسلام و رسالت رسول اكرم(صلي الله عليه و آله)، عدم تعبد به صفات نيك اخلاقي و فرامين اسلام و از سويي وجود ريشه هاي پنهاني كفر و روحيه تمرد و عصيان. اجتهاد خلفا در صدر اسلام عامل شكل گيري مباني فقهي خاصي در مذاهب اربعه اهل سنت شده است كه با نگاهي دقيق به اين مباني ، ريشه هاي آن در اعمال نظر شخصي و اجتهاد به رأي مشهود است، چيزي كه به وضوح آن را در فتاواي فقهي امامان مذاهب اربعه اهل سنت مي توان يافت. با وجود آنكه علماي اهل سنت در صدد توجيه موارد اجتهادي خلفا بر آمده اند، برخي از ايشان به انتقاد از شيوه اجتهادي خلفاي سه گانه پرداخته اند ، كه در اين راستا همسو با اعتقادات ائمه معصومين ( عليهم السلام) و علماي شيعه قرار گرفته اند.

كليد واژه: اجتهاد، اجتهاد به رأي، قياس، خلفا، مذاهب اربعه.