“و اهل بیت الوحی”
وحی در لغت به هر گونه اعلام سریع و مخفیانه گفته می شود .
دراین فراز به یکی از مهمترین ویژگی‌های اهل بیت(ع) اشاره میکند و آن ریشه و منشاء علوم اهل بیت«علیهم السلام» است به اینکه آنها معیار تشخیص حق و باطل هستند.
در توضیح مطلب باید گفت انسان در پیمودن هرمسیری نیازمند دانش و معرفت است و معرفت از سه راه حاصل می شود.
1-تجربه:علوم تجربی از اندوخته های بسیار با ارزش بشری است اما دچار محدودیت می باشد و این محدودیت ها عبارتند از:
الف ) بسیاری از مسائل مهم بشری قابل تکرار و تجربه نیستند مثلاً آغاز دنیا چگونه بوده است.
ب) تجربه هیچ گاه یقین آور نیست چه بسا بعد از سال ها آنچه را قطعی می دانسته می فهمد غلط است یا استثناء دارد.
2-عقل: ارزشمندترین مخلوق خداوند عقل است. مبنای عقاید ما استدلالات عقلی است ولی با این حال، احکام قطعی عقل اندک است.
3- آموزه های وحیانی:خداوند متعال به عنوان خالق انسان مصلحت و مفسده و خیر و شر انسان را بهتر می دانند بنابراین انسان در تمام امور زندگی برای تشخیص حق و باطل ناچار است به دامان وحی پناه ببرد مهم ترین ویژگی اهل بیت از سایر دانشمندان آن است که علوم آنها ریشه در وحی دارد. در روایات حقیقت علم ائمه(علیه السلام) همانند علم پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) تصویر شده است.
حمران بن اعین از امام صادق «علیه السلام» پرسیدم چگونه علی(علیه السلام) شریک در علم پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) است امام صادق(علیه السلام) فرمود: خداوند هیچ دانشی را به پیامبر نیاموخت مگر آنکه به او دستور داد که آن را به علی بیاموزد.(محمدبن یعقوب کلینی، اصول کافی جلد 2، 1375، ص313)
دلیل اشتراک پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت(علیهم السلام)
وقتی رهبری امت در تمام امور دین و دنیا تفسیر و تبیین قرآن و سنت و بیان احکام و اجرای آن به عهده ائمه است طبیعتاً باید دانش لازم برای این کار هم در اختیار آنها باشد البته این اشتراک در دانش و تبلیغ به معنای همسانی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه(علیه السلام) در فضیلت نیست و جایگاه ویژه رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) محفوظ است.
در فهم عظمتِ علم اهل بیت(علیه السلام)
کلینی به سند خود از جابر بن عبدالله از امام باقر (علیه السلام) نقل می کند که فرمود اسم اعظم خدا هفتاد و سه حرف است و آصف بن برخیا وزیرحضرت سلیمان از یک حرف آن آگاه بود او با همان یک حرف زمین را درنوردید و تخت بلقیس را از شهر و دیارش به شهر سلیمان آورد تا آنکه در دسترس او قرار گرفت و نزدما هفتاد و دو حرف اسم اعظم موجود است و یک حرف را هم خدای متعال برای خود برگزیده که ویژه علم غیب اوست اراده و توانی جز اراده و قدرت خدای بزرگ نیست (محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج50، بی تا، ص176) در زیارت جامعه این فضیلت با عنوان «مهبط الوحی» یاد شده است. (جایگاه نزول وحی الهی)
فرق هبوط و نزول
در نزول جداشدن از مبدا مورد نظر است وبه استقرار آن در محل دیگر توجه نمی شود.
اما در هبوط افزون بر جدا شدن از مبدا به استقرار آن نیز توجه میشود.
بنابراین مهبط الوحی به معنای محلی است که وحی بعد از نزول از مبدا در آن محل استقرار پیدا می کند.
نکته:
1- هبوط گاهی به نحوه کیفر است مانند هبوط ابلیس و گاهی به لحاظ استخلاف مثل هبوط آدم
2- هبوط گاهی به نحوه تجافی و گاهی به نحوه تجلی است و نزول از سنخ تجلی است نه تجافی.
امتیاز اصلی پیامبران از دیگران ، نزول وحی است.” قل انما انا بشر مثلکم یوحی الی انما الهکم اله واحد"(سوره کهف آیه110)
مراد از وحی در این فقره از زیارت جامعه:
1-ممکن است وحی تشریعی باشد که فقط بر رسولان نازل می شود در این صورت خانه اهل بیت از آن جهت که اهل بیت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به منزله جان آن حضرت هستند «انفسنا و انفسکم »«(آل‌عمران/ ۶۱» محل نزول و استقرار وحی تشریعی خواهد بود چنانچه امام حسین علیه السلام در سفر به عراق در ملاقات با مرد کوفی به این قسم از وحی اشاره نموده فرمودند: به خدا قسم ای برادر کوفی اگر در مدینه با تو ملاقات می کردم جای پای جبرئیل که برای نزول وحی بر جدمان در خانه ما فرود می‌آمد به تو نشان میدادم
2-ممکن است مراد از آن اعم از وحی تشریعی و وحی تسدیدی باشد.
وحی تسدیدی:
وحی که بر ائمه نازل می شودکه برای بیان احکام عمومی شریعت نیست بلکه دستورالعملی شخصی، رهنمودهای اجتماعی، اخبار از حوادث آتی یا نزول طمانینه و سکینه و امثال آن است که موجب تسدید استواری و استحکام آنان میشود یا اخبار غیبی وامثال آن باشد که بر همه معصومان نازل میشود و اختصاصی به رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) ندارد.
نمونه هایی از اخبار غیبی:
امام صادق علیه السلام می فرماید:: هر روز اعمال بندگان خدا بر ائمه اطهار(علیه السلام) و پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) عرضه می شود.( بحار جلد ۲۳ صفحه ۳۴۱)
و فرمود: هر صبح و شام زشت و زیبای اعمال امت اسلام بر رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)عرضه می شود پس سعی کنید که از معصیت بر حذر باشید. (بحار/جلد ۲۳)
قهرا همراه عرضه اعمال بندگان خدا، اخبار گذشته وآینده جهان وتصمیم ها و نیات مردم را نیز که پیوند با اعمالشان دارد هم ارائه داده می شود.
در قرآن کریم : “قل اعملوا فسیری الله عملکم ورسوله والمومنون"( توبه /105) ای پیامبر به مردم بگو: هر چه خواستید انجام دهید ولی بدانید که خدا ورسول او ومومنان اعمال شما را می بینید.
امام صادق (علیه السلام): منظور از مومنان در این آیه ما هستیم “المومنون هم الائمه”
در روایت دیگری آمد ه است که امام صادق(علیه السلام) فرمود: چرا رسول خدا را ناراحت می کنید ؟گفتند: چگونه ناراحتش می کنیم؟ فرمود مگر نمی دانید که اعمال شما بر او عرضه می شود واگرمعصیت خدا را درآن ببیند موجب ناراحتی او می شود به آنها سفارش کرد تلاش کنید رسول اکرم (صلی الله علیه وآله)را خوشحال کنید و موجبات ناراحتی او را فراهم نکنید.(بحار/جلد2)
یکی از شیعیان به نام داود رقّی می گوید: پسرعمویی داشتم که شخصی معاند وخبیث بود ، در حال حرکت به سوی مکه بودم که متوجه شدم وضع زندگی او وخانواده اش پریشان است مقداری کمک برای او فرستادم و به سوی مقصدم حرکت کردم در مدینه به محضرامام صادق (علیه السلام)شرفیاب شدم حضرت فرمود : ای داوود: روزپنجشنبه اعمال شما را بر من عرضه کردند وقتی در میان اعمال تو صله ای را که به پسر عمویت داده بودی مشاهده کردم خوشحال شدم می دانم که این صله تو و جفای او موجب تسریع در اجل او خواهد شد.
این گونه احادیث نشان می دهدکه اهل بیت(علیه السلام) بادیدن اعمال نیک خوشحال می شوند از مجموع استفاده می شود که اخبار غیبی بر ائمه(علیه السلام) نازل می شود.
نکته:
قرآن کریم در مسیر تربیت وتزکیه قبل از هر چیز بر احیای روح حیا تکیه کرده است و ذات اقدس ابتداء دستور حیاء ودرس عفاف می دهد لذا در این سوره نازل شده بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: “الم یعلم بان الله یری"( علق/14)
آیه مبارکه سوره توبه که نظارت ورویت خدا ، رسول(صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه(علیه السلام) را مطرح می کند در صدد احیای همین روحیه حیاست انسانی که حاضر نیست در منظر بچه ای ممیز گناه کند هرگز نباید حاضر باشد درمحضر خدای متعالی و رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) وائمه اطهار علیه السلام گناه کند.
نتیجه کلام:
ناظر بودن ائمه (علیه السلام)براعمال عباد درآیه15 سوره توبه نوعی وحی واخبار غیبی است که در اختیارشان قرار می گیرد هر چند که واژه وحی در آیه نیامده است زیرا اگر چه اشراف روحی و احاطه حضوری انسان کامل نسبت به حوادث فردی و اجتماعی از صنف وحی نیست ، ولی اگر از سنخ عرضه اعمال بر آنان توسط کاتبان کرام و ملائکه مامور ضبط احوال و ثبت اعمال یا ملائکه دیگر باشد از صنف وحی خواهد بود.
سوالی در اینجا مطرح می شود ما معتقدیم ائمه معلم ملائکه هستند، در حالی که لازمه نزول وحی این است که آنان تحت تعلیم فرشتگان باشند چنانچه حدیث ” لولا انا نزداد لأنفدنا “اگر وحی بر ما نازل شود، علم او به پایان می رسد، بر این معنی دلالت دارد و عین این سوال در مورد رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز مطرح است.
از این سوال می توان اینچنین جواب داد:
نقش جبرئیل صرفا انتقال یک سلسله حقایق است مثل خبر نگاری که گزارشی را به یک تحلیگر می رساند وتحلیل گر به اموری دست می یابد که گزارشگر به آنها توجه نداشته است پس نمی شود گفت تحلیل گر شا گرد آن خبرنگار است معلم ذاتی انبیاء واولیاء ذات اقدس باری تعالی است جیرئیل وسایر فرشتگان واسطه درنزول وتعلیم هستند نه معلم حقیقی همانطور که همراهی موسی(علیه السلام) با خضر(علیه السلام) برای استفاده علوم رشدآور، به معنای برتری حضر ت خضر(علیه السلام) نیست زیرا حضرت موسی(علیه السلام) از پیامبران اولوالعزم است.
ثانیا: هر فیضی که از جانب ذات اقدس به ممکنات می رسد به وساطت ائمه اطهار(علیه السلام) که انسان های کامل هستند نازل می شود ودر این جهت فرقی بین انسان و فرشته نیست، بنابراین وحی الهی که از فیوضات پروردگار است به واسطه آن ذوات مقدس تنزل پیدا می کند و فرشته وحی از جنبه لاهوت آنان کسب فیض می کند و به جنبه دیگر آنان ( جنبه ناسوت) تحویل می دهد، پس در حقیت بخشی از آن ذوات نورانی بخش دیگر را اداره می کند وچیزی از بیرون به آنها نمی رسد بدین ترتیب نزول وحی برای آنها چیزی جز از “آنان به آنان” نیست.
