کتاب تحریر نهج البلاغه ?آیت الله جوادی آملی با عنوان ، شرح و تبیین فقرات خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های نهج البلاغه است که معظم له این سلسله مباحث را از سال ۱۳۷۱ در خطبه‌های نماز جمعه شهر مقدّس قم آغاز نمودند و اکنون نیز پس از قریب به سه دهه همچنان در روزهای پنجشنبه در درس‌ اخلاق، ادامه دارد.

این شرح ترتیبی نهج البلاغه از همان ابتدا مورد توجه جامعه علمی و نخبگانی و همچنین بخش های فرهیخته عمومی قرار گرفت و اکنون، انتظار جامعه حوزوی و دانشگاهی و همچنین عموم علاقه مندان به کسب معارف اهل بیت(علیهم السلام) در خصوص تدوین و انتشار این مباحث در قالب مجموعه مجلدات به قلم حضرت استاد، برآورده گردیده است که پیش بینی می شود این اثر گرانسنگ حدود? ۲۲ مجلد باشد. که تاکنون ?دو جلد آن منتشر گردید.

جلد نخست از این مجموعه فاخر، دربردارنده شرح و تحریر خطبه‌های? ۱ تا ۱۵ و جلد دوم از  خطبه? ۱۶ تا ۳۲ نهج البلاغه می باشد.  جلد یک و دو این اثر در کتابخانه موجود است.

 

 

محقق: زهرا شاهبازی، اشتغال به تحصیل سطح3، رشته تفسیر و علوم قرآنی

 

ویژگی های علامه جوادی آملی

1.اخلاق و ادب اجتماعی

آیت الله جوادی آملی در همه ابعاد اخلاقی و معنوی یک جامعیت دارند. همان طور که ایشان در ادب فردی و روابط میان فردی سرآمد هستند، در روابط اجتماعی و انسانی نیز فرهیخته و متخلق هستند و اخلاق فردی و اجتماعی در وجود ایشان جمع است.

مدیر حوزه های علمیه می گوید : استادان بسیاری داریم که اخلاق معنوی و فردی آنان ممتاز است اما از نظر اخلاق اجتماعی احیاناً کاستی هایی دارند؛ اما آیت الله جوادی آملی این چنین نبودند و نیستند.( سایت shafaqna.com، ۱۷/۱۱/۱۳۹۷)

2-ابهت و شکوه شخصیت :

آیت الله اعرافی درباره ی ابهت و شکوه شخصیت استاد می گویند : آیت الله جوادی آملی در کلاس درس به آرامی پاسخ سوال شاگردان را می دادند. این مهربانی همراه با ابهت و شکوه شخصیت است. نگاه تمدنی و بین المللی، قلم جذاب، خطبه و خطابه شیرین و جذاب کم پیدا می شود، اما استاد سرآمد همه این موارد هستند.

سیدرضا صالحی امیری هم می گوید : اولین ویژگی که از ایشان در ذهن دارم این است که آیت الله جوادی آملی شخصیتی هویت آفرین هستند. وقتی از هویت صحبت می کنیم یعنی ارزش های بنیانی که بنای یک جامعه و نظام و نهاد از آن نهادینه می شود.( سایت shafaqna.com، ۱۷/۱۱/۱۳۹۷)

3-انسجام آفرین :

یکی دیگر از ویژگی های آیت الله جوادی آملی انسجام بخشی و انسجام آفرینی است.

سیدرضا صالحی امیری می گوید : ما در جامعه ای هستیم که با نحله ها و نگرش های متفاوتی مواجه هستیم، در این جامعه پر تنش ، ما نیازمند شخصیت های اجماع ساز و اجماع آفرین هستیم، بی شک آیت الله جوادی آملی یک شخصیت اجماع ساز و انسجام آفرین است و می تواند به عنوان محور وحدت و انسجام ملی، دینی و معرفتی جامعه باشد. آیت الله جوادی آملی می تواند در عبور از پیچ و خم های بزرگی که ملت گرفتار می شوند به عنوان اجماع آفرین وارد صحنه شوند و از این منظر شخصیت ایشان، انسجام بخش است.( سایت shafaqna.com، ۱۷/۱۱/۱۳۹۷)

*فعالیت های علمی :

آيت‌ الله عبدالله جوادي‌ آملي‌، در طول‌ عمر شريف‌ خود، خدمات‌ علمي‌ بسیاری را به‌ انجام‌ رسانده‌ است‌. ایشان‌ از همان سال هاي‌ نخستين‌ که مشغول به تدریس شدند ، در تربیت طلاب نیز می کوشیدند و تاكنون‌، شاگردان‌ بسيار مفيدي‌ را به‌ عالم‌ اسلام‌ تقديم‌ داشته‌ اند‌. استاد، همواره‌ بر تهذيب‌ نفس‌ در كنار تحصيل‌ تاکید می کرده و همواره‌ شاگردان‌ خود را به‌ اخلاص‌ در تبليغ‌ معارف‌ وحياني‌ و انس‌ همراه‌ با قرآن‌ و روايات‌ سفارش‌ مي‌نموده‌ است(سایت jameehmodarresin.org‌، ۱۶/۹/۱۳۹۸)‌. از جمله شاگردان استاد :

۱-محمدمهدی شب‌زنده‌دار  ۲- سید محمدرضا مدرسی یزدی     ۳- غلامرضا فیاضی                     ۴- عبدالحسین خسروپناه    ۵- حمید پارسانیا      ۶- مهدی هادوی تهرانی  ( سایت Wikipedia.org، ۷ نوامبر۲۰۲۰) و شاگردن بسیا

یکی دیگر از فعالیت های علمی آیت الله جوادی آملی ، دیدارهای علمی ایشان می باشد که در سال‌های اخیر در ایران، (برونو لاتور) نظریه‌پرداز و فیلسوف فرانسوی، دانشجویان دانشگاه هارتفورد آمریکا، رئیس دانشگاه مونستر، (عمران نزار حسین) فیلسوف توباگویی، (شیخ الهلالی) مفتی کل استرالیا، (امیل کنستانتینسکو) رئیس‌جمهور سابق رومانی، (مونسینیور آندره آتا) رئیس سازمان زیارت و گردشگری واتیکان، استادان و اعضای مرکز اسلامی هامبورگ، (عبدالعزیز ساچادینا) استاد مطالعات مذهبی دانشگاه ویرجینیا، (مارتی آهتیساری) رئیس‌جمهور سابق فنلاند، رئیس و استادان دانشگاه ژنو، استادان و دانشجویان دانشگاه دویسبورگ و (کریستین مولر) معاون سابق وزارت امور خارجه آلمان به دیدار جوادی آملی رفته‌اند.( سایت Wikipedia.org، ۷ نوامبر۲۰۲۰)

و یکی دیگر از فعالیت های علمی استاد ، تألیف کتب می باشد که تاكنون‌ كتاب هاي‌ بسياري‌ را در زمينه‌هاي‌ گوناگون‌، از جمله‌ تفسير، فلسفه‌، كلام‌، فقه‌ و اصول‌ نگاشته‌ است‌ كه‌ به‌ برخي‌ از آنها اشاره‌ مي‌شود:

۱-اصول فقه :

تحریر الاصول

2- تفسیر:

 تفسیر ترتیبی قرآن - تفسیر تسنیم (تاکنون 54 جلد منتشر شده) - تفسیر موضوعی قرآن - قرآن در قرآن - توحید در قرآن - وحی و نبوت در قرآن - معاد در قرآن (۲ جلد) - سیره پیامبران در قرآن (۲ جلد) - سیره رسول اکرم در قرآن (۲ جلد) - مبادی اخلاق در قرآن - مراحل اخلاق در قرآن - فطرت در قرآن - معرفت‌شناسی در قرآن - صورت و سیرت انسان در قرآن - حیات حقیقی انسان در قرآن - هدایت در قرآن - جامعه در قرآن - ادب توحیدی انبیاء در قرآن - تفسیر انسان به انسان .

3- عترت و عرفان :

ادب فنای مقربان (شرح زیارت جامعه کبیره) (۱۰ جلد): در حدیث و عرفان - عصاره خلقت - حماسه و عرفان: در عرفان ولایی - الحماسه و العرفان - گنجور عشق - مراثی اهل بیت - عید ولایت - حکمت علوی - ولایت علوی - تجلی ولایت در آیه تطهیر - قرآن در کلام امام علی (علیه السلام) - وحدت جوامع در نهج البلاغه - علی (علیه السلام) مظهر اسمای حسنای الهی: در عرفان ولایی -  دنیاشناسی و دنیاگرایی در نهج البلاغه - شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی - ظهور ولایت در صحنه غدیر - حیات عارفانه امام علی (علیه السلام): در عرفان ولایی - حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه - شمیم ولایت - ولایت در قرآن - نسیم اندیشه - امام مهدی موجود موعود: در عرفان ولایی.

4- فلسفه :

رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه ۳۲ جلد تا کنون) - فلسفه صدرا - فلسفه حقوق بشر - تبیین براهین اثبات خدا - علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و الفلسفة الالهیة - فلسفه زیارت - حق و تکلیف در اسلام - منزلت عقل در هندسه معرفت دینی - شمس الوحی تبریزی (سیره علمی علامه طباطبایی)

5- کلام جدید :

انتظار بشر از دین - نسبت دین و دنیا (بررسی و نقد نظریه سکولاریسم) - دین‌شناسی - شریعت در آیینه معرفت .

6- کلام قدیم :

ولایت فقیه (ولایت فقاهت و عدالت) .

7- فقه :

توضیح المسائل به همراه استفتائات - کتاب الخمس – استفتائات - کتاب الحج (۴ جلد) - الوحی و النبوه .

8- حقوق اجتماعی :

سروش هدایت (۵ جلد) - سرچشمه اندیشه (۶ جلد) - بنیان مرصوص امام خمینی - نسیم اندیشه (۲ جلد) - اسلام و محیط زیست - منبع الفکر .

9- معارف :

صهبای حج - جرعه‌ای از صهبای حج - رازهای نماز - قرآن حکیم از منظر امام رضا - حکمت عبادات- قرآن حکیم از منظر امام رضا (علیه السلام) - زن در آیینه جمال و جلال - نزاهت قرآن از تحریف - حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه .

10- عرفانی :

توحید ربوبی - توحید عبادی - زن در اسلام

۱1- حدیث :

مفاتیح‌الحیات: در حدیث و اخلاق رفتاری.( سایت Wikipedia.org، ۷ نوامبر۲۰۲۰)

*اندیشه ها :

آیت الله جوادی آملی یک سامانه معرفتی به نام عقلانیت وحیانی را به عنوان بزرگترین میراث، تقدیم جامعه دینی و اسلامی ما کرده است که اگر این عقلانیت وحیانی به جامعه بیاید و جامعه از این نوع عقلانیت برخوردار شود ، قطعاً تعالی فرهنگی با او خواهد بود.( سایت shafaqna.com، ۱۷/۱۱/۱۳۹۷)

به باور برخی شاگردان استاد، محور اندیشه‌های ایشان، حکمت متعالیه است. ازاین‌رو به هماهنگی عقل و عرفان و قرآن اعتقاد دارد و معارف آنها را با هم ناسازگار نمی‌بیند. از دیدگاه وی عقل در مقابل دین نیست؛ چراغ دین است و می‌توان از آن برای فهم آموزه‌های اعتقادی و اخلاقی و قوانین فقهی و حقوقی دین بهره برد.( سایت wikishia.net ،۴ نوامبر۲۰۲۰)

۱-علم دینی :

استاد جوادی آملی به علم دینی باور دارد. در اندیشه وی، مراد از عقل، تنها عقل نظری نیست؛ بلکه «عقل تجربی» را نیز شامل می‌شود و بنابراین علوم تجربیِ طبیعی و انسانی را نیز دربرمی‌گیرد. او می‌گوید: علم به‌خودی‌خود با دین تعارض ندارد. علوم تجربی جهان طبیعت را به ما نشان می‌دهد و به جهت آن که جهان مخلوق خدا است، این علوم، فعل خدا را به ما می‌نمایاند. بنابراین این علوم را باید دینی دانست. او از این استدلال نتیجه می‌گیرد که علم اگر واقعا علم باشد، نمی‌تواند غیردینی و الحادی باشد.( سایت wikishia.net ،۴ نوامبر۲۰۲۰)

۲- اندیشه سیاسی :

آیت الله جوادی آملی از معتقدان به نظریه «ولایت فقیه» است. او در کتاب «ولایت فقیه، ولایتِ فقاهت و عدالت» سه گونه دلیل «عقلی محض»، «مرکب از عقل و نقل (روایت)» و «نقلی محض» برای اثبات ولایت فقیه مطرح کرده است.

دلیل مرکب از عقل و نقل او این است که از سویی اسلام، احکام اجتماعی و سیاسی‌ای چون حج، جهاد، حدود و تعزیرات و قوانین مالی چون اَنفال و خمس دارد که اجرای آنها در دوره غیبت معصوم، تنها با مدیریت فقیه جامع‌الشرایط امکان‌پذیر است. از سوی دیگر عقل حکم می‌کند که خداوند در دوره غیبت معصوم، جامعه مسلمانان را بی‌سرپرست رها نکند. بنابراین در این دوره فقیهان جامع‌الشرایط به عنوان جانشیان معصوم، رهبری جامعه را برعهده دارند.( سایت wikishia.net ،۴ نوامبر۲۰۲۰)

۳- فتواهای خاص :

در توضیح المسائل آیت الله جوادی آملی، برخلاف دیگر کتاب‌های توضیح المسائل، احکام موضوعاتی چون فرقه‌ها، انتخابات، تذهیب قرآن، حقوق تألیف و نشر، واگذاری حق وام‌گیری، پرداخت دِین باتوجه به تورّم، تشریح، تغییر جنسیت، عزاداری، امدادرسانی در حوادث و احکام اهل کتاب هم سخن به میان آمده است. جایزبودن تقلید زنان از مجتهد اعلم زن، جایزبودن تغییر جنسیت و معتبربودن حق چاپ، ترجمه، نشر و تولید نرم‌افزار ازجمله فتواهای متفاوت ایشان می باشد.( سایت wikishia.net ،۴ نوامبر۲۰۲۰)

۴- انتقاد از بانکداری و ربا :

استاد جوادی آملی به عنوان یکی از بزرگترین منتقدان سیستم بانکداری در ایران شناخته می‌شود. و بارها به موضوع ربوی بودن برخی فعالیت‌ها در بانک‌ها تحت عنوان بانکداری اسلامی اعتراض کرده‌است. وی در انتقادهای خود می گوید : «بانک‌های ربوی خون مردم را می‌مکند.»( سایت Wikipedia.org، ۷ نوامبر۲۰۲۰)

۵- قرآن و انسان :

آیت الله جوادی آملی معتقدند : « انسان تام و قرآن پیوندی اصیل و ذاتی دارند و انقطاعشان ناشی از کثرت در بستر عالم طبیعت است. دیدگاه ایشان چهار محور دارد: 1) قرآن، حقیقت ذومراتبی است که در قوس نزول، جامع همه مراتب عالم، یعنی مرتبه الهی، عقلی، مثالی، کتبی و لفظی شده است؛ 2) انسان تام و انسان کامل، همه مراتب عالم را در خود جمع کرده اند؛ اولی، بالقوه و دومی، بالفعل؛ 3) خداوند قرآن را به انسان تعلیم داده است و چون این تعلیم، مقدم بر خلقت آدمی است، تعلیمی تکوینی است، نه آموزشی تدریس گونه؛ 4) یگانه افتراق انسان و قرآن در وجود طبیعی آن هاست. قرآن صورتی کتبی و انسان صورت حیوان ناطق دارد تا قابلیت حرکت و تغییر تکاملی یا تنزلی داشته باشد. قرآن برای انسان، ذاتی و مانند صورت برای ماده است؛ پس باوجودِ تفاوت در ظهور وجودی در عالم طبیعت، در قوس صعود و در مرتبه مثالی و عقلی، صورت انسان با صورت قرآن متحد می شود.»(سایت ensani.ir، بهار و تابستان ۱۳۹۵، شماره۲)

 

6- علم دینی و دانشگاه اسلامی :

آیت الله جوادی آملی نظرشان این است که : «اساس دانشگاه را دانش تشکیل می دهد، در نتیجه دانشگاه، زمانی اسلامی می شود که دانش اسلامی باشد، و ما علم دینی داشته باشیم، اما اینکه علم دینی در عالم وجود دارد را چه کسی باید جواب بدهد؟ مساله هستی شناسانه را باید از علمی که موضوع آن هستی شناسی است سوال کرد و در میان همه علوم، فلسفه تنها علمی است که توان پاسخ به این سوال را دارد که آیا علم دینی داریم یا نه؟! چرا که فلسفه از هست و نیست صحبت می کند و سایر علوم از باید و نباید. اگر فلسفه کجراهه نرفت و الحادی نشد و به سوی الهی شدن پیش رفت و خدا و وحی و دین را ثابت کرد، اول خود را الهی و زنده کرده است و ثانیا به همه علوم دیگر رنگ الهی و دینی خواهد زد. فهم این مطلب دو برکت دارد، فلسفه را زنده می‌کند و فلسفه الهی می‌شود و دیگر اینکه همه علوم را دینی می‌کند.

هر علمی موضوعی دارد؛ اگر موضوع علمی، فعل انسان باشد این علم می تواند دینی یا غیر دینی باشد اما اگر موضوع علمی، فعل خدا باشد آن علم قطعا دینی خواهد بود. لذا اگر کسی در دانشگاه درباره زمین، جرم، نور و غیره که فعل خداست بحث کرد بحث او دینی خواهد بود. در این نگرش همانطور که حوزه های علمیه متولی تفسیر قول خداست، دانشگاه نیز متولی تفسیر فعل خدا خواهد بود و به همین ترتیب ما اساسا علم غیر دینی نخواهیم داشت. حال که فلسفه فتوا داد که علم دینی داریم، عقل و نقل دو چراغ هستند که ما را به آن مفهوم می‌رسانند و عقل چراغی است که گاهی به دست حکیم و گاهی به دست فقیه است.»( سایت javadi.esra.ir، ۱۱ نوامبر ۲۰۲۰)