به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه الزهرا سلام الله علیها گرگان  کارگاه علمی « شناخت و پیشگیری از خشونت علیه زنان » در تاریخ ۲۲ تیر ماه ۱۴۰۱ در این مدرسه برگزار گردید. این کارگاه که در ۴ جلسه دو ساعته برگزار شد جناب حجت الاسلام فرج الله هدایت نیا به بیان نظرات و مطالب علمی خویش در موضوعات ارائه شده در این کارگاه پرداخت.

در ابتدای این کارگاه دکتر هدایت نیا به بحث رواداری خشونت بر همسر در قرآن پرداخته و گفت: با توجه به آیه 34 سوره مبارکه نساء که به قوامیت شـوهر، نشـوز همسـر و پیامـدهاي آن اختصـاص داردو  تلقی عموم مفسران و فقهاي عظام از واژه نشوز در این آیه، امتناع زوجه از ایفاي وظیفه زناشویی یا امتناع از ایفاي وظایف همسري است.

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه گفت: بر اساس این تفسیر، زوج اجازه دارد مراتب سه گانه مذکور در آیه ـ یعنی پنددهی، دوريگزینی و تنبیه بدنی ـ را نسبت به همسر ناشزه اعمال کند و از این راه، همسرش را به تمکین و اطاعت وادارد.

وی در ادامه نشوز در منابع تفسیری و فقهی را به معنای ارتفاع و استیلا یا خروج از اطاعت و ضرب را به معنای ضرب خفیف و غیر مدمی و خون آلود نشدن جای ضرب و شدید و طاقت فرسا نبودن آن دانست. ایشان مهمترین توجیه برای مجاز بودن زوج در استفاده از قوه قهریه و ضرب ناشزه برای استیفای حق شخصی در روابط همسری را، تقیید آن را به خفیف دانست.

حجت الاسلام هدایت نیا در ادامه به بررسی توجیهات درباره ضرب ناشزه با توجه به آیه 34 سوره نسا پرداخته و گفت: برخی در مفهوم ضرب دست برده اند و گفته اند ضرب به معنای امتناع از حمایت اقتصادی از زن و در فشار مالی قراردادن اوست  که این خلاف ظاهر قرآن است. برخی گفته اند مخاطب ضرب  حاکم شرع است زیرا تعزیر در دست حاکم است این قول هم با سیاق آیه و روایات ناسازگار است. آیت الله جوادی آملی فرموده این حکم مخصوص جوامعی است که تنبیه بدنی زن را قبیح نمی شمارند، این قول هم تفسیر قرآن به صورت تاریخ مندانه است. برخی نواندیشان نیز گفته اند این آیات منسوخ شده است این قول هم در جای خود بررسی و رد آن بیان شده است.

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی  تفسیر نشوز به امتناع از وظیفه زناشوئی و رواشماری ضرب در امور جنسی را با نظم بیانی آیه ناسازگار دانسته و گفت: اعطاي مجوز ضرب به شوهر به دلیل عدم همراهی زن با او در امـور جنسـی، منطقی به نظر نمی رسد، زیرا عدم همراهی زن با شوهر در امور جنسی فقط در بعضـی موارد، نشوز محسوب میگردد  گاهی اثبات اینکـه عـدم همراهـی زن از نـوع امتنـاع ارادي است یا اختلال جنسی یا به دلیل محذورات دیگر، دشوار است. علاوه بر این، در برخی موارد، امتناع زوجه از تمکین، مشـروع اسـت. هم چنین هجر در مضجع با تفسیر نشوز به امتناع از تمکین در امور زناشوئی همخوانی ندارد زیرا اگـر زنـی در بستر از شوهرش تمکین نکند و از وي روي برگرداند، اقدام شوهر در دوري گزینـی یا اعراض از وي، راهکار مناسب و مؤثري نیست؛ زیرا زن ناشزه نیز همین را میخواهد و چه بسا از این رفتار شوهر شادمان گردد.

وی مقصود آیـه شـریفه از نشـوز را، نافرمـانی زن از فرمـان شـوهر در حفاظت از بستر و ارتکاب فاحشه مادون‌ زنا دانست و بیان کرد: دلایل این برداشت از کلمه نشوز، نظم بیانی آیه یعنی وجود قید«حافظات للغیب» در آیه است که به قرینه مقابله نشان میدهد نشوز در زمان غیاب شوهر است. علاوه بر آن، قرار دادن این آیه در کنار آیات مشابه آن، بیانگر آن است که قرآن  در زمینه عفاف و دچار فحشاء شدن زن، سختگیرانه برخورد می کند مثلاً در مورد حضور زنان درزمان عده طلاق در خانه همسر و نیز عدم جواز گرفتن مهریه زنان، توسط مردان، استثناء«الا ان تأتین بفاحشه مبینه» را آورده است. دلیل دیگر براین معنای نشوز، روایات تفسیری در این زمینه است. وی با استناد به روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله ادامه داد : بـا ایـن عمـل، زن مسـتحق ضـرب می باشد و طبق این تفسیر، منظور از خوف نشوز، مشاهده امـارات نشـوز نیسـت، بلکـه مقصود، نشوز بالفعل است؛ نشوزي که شوهر را ترسانده و نگرانش کرده است.

استاد هدایت نیا در ادامه گفت:  با توجه به لزوم حفظ قداست خانواده و آبرو و حیثیت زوجین و با توجه بـه اینکه خیانت زن، کمتر از زناست، قرآن کریم به جـاي روش قضـایی و کیفـري، روش تربیتی درون خانوادگی را براي بازداشـتن زن از رفتـار غیراخلاقـی و واداشـتن وي بـه حفاظت از بستر توصیه کرده، شوهر را مسئول مراقبت از حریم خانواده شناخته اسـت.

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان  این جلسه از کارگاه گفت: این تفسیر با جو نزول و نظم بیانی آیـه شـریفه و روایـات نبـوي سـازگاري دارد و در گشودن گره هاي ذهنی درباره مبناي تشریع ضرب ناشزه به وسیله شوهر، مؤثراست.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی در کارگاه « تاملی  بر نظریه خانه نشینی زن در فقه اسلامی» با اشاره به بازخوانی آیات و روایات اسلامی درباره حکم خانه‌نشینی و ادله مشروعیت حضور اجتماعی زن گفت: مدافعان نظریه خانه نشینی برای اثبات نظرات خود گاهی به قرآن و بیشتر به روایات استدلال می کنند.

 وی سپس با بیان آیه و روایات مورد نظر به بررسی ادله مشروعیت حضور اجتماعی زن پرداخت و گفت: در منابع اسلامی ادله فراوانی درباره مشروعیت حضور اجتماعی زن مشاهده می شود از جمله:

 1- حضور اجتماعی زن  در قرآن کریم

2- حضور اجتماعی زن در سیره اهل بیت علیهم السلام

3- حضور اجتماعی زن در سیره مسلمین

وی سپس به نقد نظریه انتخاب خانه نشینی زن از طریق بازخوانی آراء فقهی پیرامون استحباب خانه نشینی زن پرداخت.

عضو انجمن فقه وحقوق اسلامی حوزه ،استضعاف فکری زنان ، تضییع استعدادهای زنان، مردانه شدن اداره امور زنان ، دین گریزی زنان و عسر و حرج زنان  را از جمله  پیامدهای اجتماعی نظریه استحباب خانه نشینی زن دانست.

هدایت نیا در پایان این جلسه از کارگاه بیان کرد: حکم اولی و اصلی اسلام اباحه ی حضور اجتماعی زن می باشد. این حکم ناظر به شرایط عادی است و مانند سایر احکام شرعی در شرایط ثانوی تغییر می یابد . ماندن در خانه یا حضور در جامعه فی نفسه ارزش محسوب نمی‌شود و به اقتضای جهات ثانوی هر یک از این دو به حکم دیگری تغییر می یابد.

در ادامه این کارگاه علمی استاد هدایت نیا به بیان موضوع چند همسری در قرآن ،چالش‌ها و رویکردها پرداخت و گفت تجویز، تحریم و تحدید؛ سه رویکرد مهم در این موضوع  است .

وی ابتدا به بیان نظریه های فقهی چند همسری پرداخته و آراء فقها را در این زمینه که عبارت است از : استحباب، کراهت و مباح بیان نموده و سپس به نقد و بررسی آنها پرداخت.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی در ادامه بیان کرد: از آنجایی که مشروعیت چند همسری نیاز فردی بعضی مردان و نیز گروهی از زنان مطلقه یا بیوه را تامین می کند و از طرف دیگر ممکن است حقوق همسران را در معرض خطر قرار دهد و عدالت نقض گردد شارع شرایطی را برای این موضوع قرار داده است که از اهم آن شرایط عدالت  و محدودیت تعداد می باشد.

هدایت نیا به بیان نظریه تحریم چند همسری پرداخت و گفت: رویکرد تحریم چند همسری در فقه اسلامی مدافع شناخته شده ای ندارد و سالهای اخیر بعضی از نواندیشان دینی آن را مطرح کرده‌اند. از این منظر چند همسری مردان ناقض حقوق زن شمرده می شود و به همین دلیل می کوشند ادله مشروعیت آن در قرآن کریم را به چالش بکشند.

وی در ادامه به بیان نظریه های تحدید پرداخته و ادله آن را از جمله عدم امکان عدالت ورزی ، ثانوی شماری چند همسری و موقت پنداری حکم چند همسری را بررسی نمود.

عضو انجمن فقه وحقوق اسلامی حوزه در ادامه به بیان رویکرد تحدید چند همسری پرداخت و گفت:  رویکرد سوم، مشروعیت چند همسری را می پذیرد ولی برای پیشگیری از پیامدهای آن شرایطی را لازم می شمارد.

استاد هدایت نیا در ادامه به بحث پیرامون «تجویز مشروط یا تحریم مطلق کودک همسری» پرداخته و گفت: یکی از مسائل چالش برانگیز زمان ما مسئله کودک همسری است. این مسئله میان فقها، حقوق دانان، جامعه شناسان و روانشناسان و متخصصین تعلیم و تربیت از جهت سن و جواز و منع ازدواج کودکان مورد اختلاف است.

وی در ادامه به مبنای فقهی و سیاست تقنینی «تجویز مشروط و محدود » کودک همسری پرداخته و گفت: رویکرد غالب در فقه اسلامی و قانونگذاری در جمهوری اسلامی ایران، جواز مشروط ازدواج کودکان و همچنین استمتاع محدود از کودک همسر است.

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی دلیل جواز مشروط ازدواج کودکان را ادله فقهی و مستندات قانونی در این زمینه دانسته و گفت: به لحاظ فقهی، تزویج کودکان به شرط عدم مفسده و به قولی رعایت مصلحت در کودکان و با اذن دادگاه با توجه به قانون مدنی جایز است.

استاد هدایت نیا در ادامه به بیان دلیل حق استمتاع محدود شوهر از کودک همسر در فقه اسلامی پرداخته و گفت: اگر چه دلیل نقلی خاصی بر جواز استمتاع عام از کودک همسر وجود ندارد، ولی فقهای عظام فتوی به جواز آن داده اند. دلیل آنان در جواز استمتاع عام از کودک، اصل اولی جواز و نیز ملازمه میان جواز تزویج و جواز استمتاع است. همچنین از روایات تحریم نزدیکی با کودک، جواز استمتاع عام استنباط شده است با این استدلال که اگر استمتاع عام از آنان نیز حرام باشد لازم بود به طور کلی تحریم شود، زیرا استمتاع از کودکان در گذشته مورد ابتلا بوده است.

وی در ادامه گفت: در قوانین خانواده ایران هیچ منعی برای استمتاع عام از کودک همسران دیده نمی شود، بلکه از بعضی مواد فصل هشتم باب نکاح، حق شوهر در استمتاع از همسر استنباط می گردد.

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه با بیان تحریم مطلق کودک همسری از دیدگاه بعضی از فقها گفت: از جمله مفاسد کودک همسری تضییع حقوق کودکان، کودک آزاری، ناپایداری ازدواج های کودکانه، تخریب وجهه نظام در بعد سیاسی می باشد.

استاد هدایت نیا با بیان اینکه هدف از تزویج کودکان، تأمین مشروع جنسی و حفظ عفاف می باشد، به بیان مصالح احتمالی تزویج کودکان در جوامع سنتی پرداخته و گفت: از مصلحت های توجیه کننده نزویج کودک، نیاز وی به سرپرست و تأمین مالی اوست.

وی در ادامه گفت: در زمان ما مصالحی که اشاره شد قابل فرض نیست، زیرا دولت ها و در کنار آن مراکز نگهداری از کودکان مسئولیت نگهداری و مراقبت از کودکان بی سرپرست یا بدسرپرست را برعهده دارند.

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه تحولات اجتماعی باعث تغییر در موضوعات احکام شرعی می شوند و با تغییر موضوع حکم شرعی آن نیز تغییر خواهد کرد بیان کرد: موضوع کودک همسری در زمان ما تغییر کرده است، مقصود از تغییر کودک همسری این است که تزویج کودکان در گذشته مفسده ای نداشته، بلکه مصالحی نیز ان را اقتضاء می کرده ولی تحولات اجتماعی در زمان ما این وضعیت را دگرگون کرده است.