محمد هادی معرفت(۱۳۰۹-۱۳۸۵ش) از عالمان شیعه و محققان علوم قرآنی است. در کربلا متولد شد و خاندانش از نوادگان شیخ عبدالعالی میسی صاحب‌ رسالة‌ ميسيّه‌ بودند. تحصیلات حوزوی را در حوزه‎های علمیه کربلا، نجف و قم گذراند و سپس در کنار فقه و اصول، توان خود را در تفسیر و علوم قرآن گذارد.

دوران‌ تحصيل‌:
آية‌الله‌ معرفت‌، تحصيلات‌ خود را در مكتب‌ خانه‌هاي‌ آن‌ روزگار آغاز كرد و حتي‌ كتاب‌ جامع‌ المقدمات‌ را هم‌ در آن‌ مكتب‌ خانه‌ها فرا گرفت‌. پس‌ از آن‌ وارد حوزه‌ علميه‌ كربلا شد و با تلاش‌ فراوان‌ به‌ فراگيري‌ دروس‌   سطح‌ پرداخت‌. بخشي‌ از دروس‌ سطح‌ را نزد پدر و بخش‌ ديگري‌ را نزد استادان‌ حوزه‌ علميه‌ كربلا فرا گرفت‌. پس‌ از آن‌ به‌ درس‌ خارج‌ فقه‌ و اصول‌ رفت‌ و يك‌ دوره‌ خارج‌ اصول‌ و بخشي‌ از خارج‌ فقه‌ را در همان‌ حوزه‌ مبارك‌ به‌ پايان‌ رساند.

سپس‌ براي‌ بهره‌مندي‌ از محضرآية‌الله‌ العظمي‌ خويي‌(ره‌) و ديگر استادان‌ حوزه‌ علميه‌ نجف‌، وارد اين‌ شهر شد. در آنجا نيز از محضر علماي‌ فرزانه‌، بهره‌هاي‌ فراوان‌ برد. پس‌ از آن‌ وارد حوزه‌ علميه‌ قم‌ شد و پس‌ از چندي‌ شركت‌ در درس‌ مرحوم‌ ميرزاهاشمي‌ آملي‌، تدريس‌ رسمي‌ خود را آغاز كرد.

آية‌الله‌ معرفت‌ در طول‌ سالهاي‌ تحصيل‌، همواره‌ از تدريس‌ كتب‌ و دروس‌ حوزوي‌ بازنماند؛ حتي‌ به‌ تدريس‌ دروسي‌ كه‌ امروزه‌ در حوزه‌ها متداول‌ نيست‌ ـ مانند رياضيات‌ ـ مي‌پرداخت‌ و همراه‌ با تحصيل‌ و تدريس‌، به‌ پژوهش‌ در گستره‌هاي‌ گوناگون‌ علمي‌ و ديني‌ مي‌پرداخت‌. در اين‌ راه‌، از هيچ‌ تلاشي‌ دريغ‌ نمي‌ورزيد؛ به‌ گونه‌اي‌ كه‌ به‌ گفته‌ خود گاه‌ تا سحر براي‌ حل‌ مسأله‌اي‌ بيدار مي‌ماند و به‌ تأمل‌ و كاوش‌ در كتب‌ مختلف‌ مي‌پرداخت‌.

فعاليتهاي‌ علمي‌ و فرهنگي‌:
آية‌الله‌ محمدهادي‌ معرفت‌ در طول‌ عمر خود خدمات‌ علمي‌ و فرهنگي‌ بسياري‌ را به‌ جامعة‌ شيعي‌ ارزاني‌ داشته‌ است‌. او در كربلا با گروهي‌ از فضلا با سرپرستي‌ حجة‌الاسلام‌ والمسلمين‌ آقاي‌ شهرستاني‌، مجله‌اي‌ را به‌ نام‌ «اجوبة‌المسائل‌ الدينيه‌» منتشر ساختند كه‌ در آن‌ به‌ شبهات‌ گوناگوني‌ كه‌ در گستره‌هاي‌ مختلف‌ ديني‌ مطرح‌ مي‌شد، پاسخ‌ داده‌ مي‌شد.

وي‌ در طول‌ ساليان‌ تحصيل‌ و پس‌ از آن‌، همواره‌ به‌ تدريس‌ علوم‌ ديني‌ در حوزه‌هاي‌ علميه‌ كربلا، نجف‌ و قم‌ اشتغال‌ داشته‌ است‌ و از اين‌ رهگذر، شاگردان‌ فرهيخته‌ همچون حجت الاسلام عبد الکریم بهجت پور و حجت الاسلام مهدی رستم نژاد وبزرگانی دیگر را تربيت‌ كرده‌ اند. بخشي‌ از اين‌ تدريسها، تدريس‌ علوم‌ قرآني‌ بوده‌ است‌ كه‌ با توجه‌ به‌ نيازهاي‌ عالم‌ اسلام‌ و كمبودهاي‌ موجود در حوزه‌هاي‌ علميه‌، آثار و بركات‌ فراواني‌ را به‌ همراه‌ داشته‌ است‌؛ به‌ گونه‌اي‌ كه‌ مي‌توان‌ آية‌الله‌ معرفت‌ را احياگر دروس‌ علوم‌ قرآني‌، در عصر اخير در حوزه‌هاي‌ علميه‌ دانست‌. ایشان دارای شخصیتی مبتکر در حوزه مطالعات قرآنی و تفسیری و نیز صاحبنظر در اندیشه‎های دینی بود.

حجت‌الاسلام ایازی نظریه‎پرداز حوزه تفسیری قرآن درباره آیت الله معرفت چنین می گوید:” تفاوت کار ایشان در علوم قرآن این است که اولاً آثارایشان اجتهادی و مبتنی بر نقد و بررسی است. ثانیاًمسئله جامعیت ایشان است. آیت‌اللّه معرفت در زمینه اصول، فقه، معارف، تفسیر و حدیث کار کرده بودند، اما اینکه یک قرآن‌پژوه بتواند از همه این حوزه‌ها استفاده کند ویژه ایشان بود.”

آية‌الله‌ معرفت‌ در طول‌ عمر با بركت‌ خود كتابها و مقالات‌ فراواني‌ را منتشر ساخته‌ است‌ كه‌ برخي‌ از آنها به‌ شرح‌ زير است‌:
1ـ ولايت‌ فقيه‌؛
2ـ فرضيه‌ بازگشت‌ روح‌؛
3ـ مصونيت‌ قرآن‌ از تحريف که در دفاع از حریم قرآن و حراست از كرامت آن نوشته شده ایشان علت نوشتن این کتاب را چنین بیان می دارد: یكی از نویسندگان در دیار پاكستان به نام«احسان الهی ظهیر» كتابهایی علیه مكتب تشیع و در رابطه با مسأله تحریف نوشت و شیعه را متهم ساخت كه قائل به تحریف می باشند. لذا برای دفع این تهمت و حراست از كیان مقدس قرآن دامن همت بر كمر زده و در مدت شش ماه  این كتاب را نگاشتم.
4ـ تناسب‌ آيات‌؛
5ـ حديث‌ «لاتعاد»                                                                                                                               6- آموزش‌ علوم‌ قرآن‌؛
7ـ تاريخ‌ قرآن‌؛
8ـ التفسير و المفسرون‌؛
9ـ التهميد، في‌ علوم‌ القرآن‌؛این کتاب در 10 جلد در موضوعات مختلف علوم قرآنی مانندتاریخ قرآن قراءتهای هفتگانه،نسخ، محکم ومتشابه،اعجاز قرآن و…گردآوری شده است.
10ـ شبهات‌ وردود؛
11ـ. آخرین تألیف ارزشمند و گرانمایه آیت الله معرفت;، «التفسیر الأثری الجامع» است. این تفسیر با همکاری دو گروه ده نفری از سال ۱۳۷۹ آغاز گردیده و تا پایان قرآن کریم فیش برداری شده است، اما فقط تا انتهای سوره بقره به قلم ایشان نگارش یافته و به زیور طبع آراسته گردیده است. ویژگی و اهمیّت خاص این اثر«جمع و تنسیق روایات تفسیری فریقین» است
آیت الله معرفت انگیزه و هدف خویش از تألیف این کتاب را این گونه بیان می‌کند:
»روایات تفسیری، جملگی به صورت خام در کتاب ها عرضه شده است و کاری که فقها بر روی روایات فقهی انجام می‌دهند، بر روی روایات تفسیری انجام نگرفته و لذا سلیم و سقیم به هم آمیخته است. برای جداسازی و تعیین سرنوشت نخبه تفاسیر روایی با همت دوستان فاضل خویش به این کار خطیر اقدام نمودم«.  

آية‌الله‌ معرفت‌، غروب جمعه 29 دي ماه 1385 در سن 76 سالگي دعوت حق را لبيك گفت.

 مبانی و روش تفسیر آیت‌الله معرفت
ایشان به طور کلی روش های تفسیری را به دو بخش اثری و اجتهادی تقسیم می کنند ، وی هم لفظ قرآن و هم معنای آن را وحیانی می داند ، قائل به امکان فهم قرآن وجو از تفسیر است ، به وجود بطن در قرآن کریم معتقد است و آن را بر خاسته از مدلول های التزامی کلام ، از نوع لزوم غیر بیّن می داند ، معتقد به عدم تحریف قرآن بوده و برای سیاق نقش مهمی در دستیابی به مدالیل الفاظ و رسیدن به مراد واقعی کلام قائل است ، ظاهر قرآن را حجت می داند ، معتقد به حجیت قول پیامبر (ص) و اهل بیت(ع) در تفسیر بوده ، همچنین قول صحابه و تابعین را با وجود شرایطی معتبر می داند. آیت الله معرفت از روایات در تفسیر، بیشترین بهره را برده است اما اولین روشی که از آن استفاده نموده روش قرآن به قرآن است ، وی متقن ترین منبع برای تبیین و تفسیر قرآن را ، خود قرآن می داند ولی بارزترین روشی که در تفسیر آیات به کار می گیرد روش روایی است ، اما در کنار این روش از روش تفسیر اجتهادی که آن را متکی بر درایت و عقل می داند ، نیز استفاده نموده ، از جمله در نقد و بررسی روایات.

گرایش‌هایی نیز در تفسیر وی به چشم می خورد از جمله اینکه ایشان مباحث متعدد فقهی و کلامی را پیش کشیده ، توضیح می‌دهد. وی تفسیر عرفانی را در نهایت ، پذیرفته و آن را از باب تداعی معانی می داند و گاهی نیز به تفسیر عرفانی آیات اشاره می نماید ، از لغت و ادبیات عرب نیز استفاده نموده، با نگرشی اعتدالی به تفسیر علمی از آن نیز بهره می گیرد ، همچنین مباحث تربیتی و اخلاقی را مطرح نموده از علوم قرآن و آراء سایر مفسران نیز استفاده می کند ، وی علاوه بر اسلوب ترتیبی که اسلوب غالب این تفسیر است ، گاهی به تفسیر موضوعی نیز می پردازد ، ایشان در بهره گیری از روایات ، آنها را بدون چون و چرا نمی پذیرد بلکه آنها را دارای آفاتی دانسته و مورد نقد و بررسی قرار می دهد و در این راه از مبانی نقدی چون عرضه روایات بر قرآن ، عرضه بر سنت قطعیه ، عرضه بر عقل و عرضه بر قطعیّات علمی و تاریخی و نیز از نقد سندی استفاده می کند. در نهایت می توان گفت که روش کلی ایشان در تفسیر، روایی- اجتهادی است.

منابع:

1- طاهره رجایی، روش آیت الله معرفت درالتفسیر الأثری الجامع، پژوهشهای قرآنی-پاییز و زمستان 1388-شماره59-60
2- الهام جعفرمنش، بررسی مبانی و روش تفسیر آیت‌الله معرفت در التفسير الاثري الجامع،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده علوم قرآنی قم،1388
   3- سایت خبرگزاری بین اللمللی قرآن                                              http://www.iqna.ir/fa/news

                   
4- سایت حفظ و نشر آثار آیت الله معرفت                                                    http://www.maerefat.com

5- سایت ویکی شیعه                                                                                    http://fa.wikishia.net/view                                                                                       

6- پایگاه اطلاع رسانی جامعه مدرسین                                         http://www.jameehmodarresin.org