کدام یک از منابع برای استفاده در هنگام نگارش علمی معتبرتر است؟

می‌دانیم که مرحلۀ مهم پیش از نگارش، انتخاب منابع خوب و معتبر برای مطالعه، سپس استفاده و استناد به آن‌ها است. پس اگر شخصی از منابع بی‌کیفیت در تولید اثری استفاده کند، قطعاً بر جوانب مختلف اثر پژوهشی وی تأثیرگذار است و باعث ورود اطلاعات بی‌کیفیت به چرخۀ تولید علم ‌می‌شود.

برای غربال منابع و مقالات سه راه وجود دارد

1-اعتبارسنجی منابع پژوهش بر اساس منبع انتشار آن‌ها

برای مطالعه و نگارش ممکن است از منابع مختلفی مانند کتاب، مقاله، پایان‌نامه، طرح پژوهشی، وب‌سایت، جزوه و بروشور و دیگر منابع استفاده کنیم. هنگام استفاده از هرکدام از این منابع می‌توانیم به مواردی که در ادامه می‌آید توجه کنیم.

کتاب‌ها. هنگامی که قصد استفاده از کتابی را دارید به نام ناشر و اعتبار آن توجه کنید و تا جایی که می‌توانید در مورد آن ناشر، از طریق اشخاص آگاه یا با جستجو در اینترنت اطلاعات کسب کنید. درست است که زمانی که کتابی چاپ می‌شود احتمالاً از فیلترهای مختلف گذشته و سپس چاپ شده اما به هرحال وجود ناشران نامعتبر و سودجویانی را که تنها با انگیزۀ کسب درآمد اقدام به انتشار می‌کنند، نباید فراموش کرد.مخصوصاً اگر هنگام مطالعه و استفاده از اثر به موارد مشکوکی برخورد کنیم، این بررسی بسیار کمک‌کننده است. اگر کتاب فاقد اطلاعات لازم است و به عنوان مثال نام و لوگوی ناشر مشخص نیست، بهتر است با احتیاط و دقت بیشتری از کتاب استفاده کنیم.

وب‌سایت. این دسته از منابع در کنار اهمیتی که در پژوهش دارند، نیازمند دقت و بررسی دقیق‌تری هستند. از آن‌جا که انتشار محتوا در محیط وب آسان است و هر اطلاعاتی می‌تواند با هر کیفیتی و توسط هر شخصی، منتشر شود، پس لازم است به نکاتی از جمله نشانی و دامنه سایت، صاحب و سازمان تولیدکنندۀ آن توجه داشته باشیم.  سایت‌های دانشگاهی در سراسر دنیا با دامنه‌های مشخصی از جمله .org، .ac.ir، .ac.uk و مشابه این‌ها مشخص هستند و معمولاً دارای اطلاعات مناسب و موثقی هستند. از سوی دیگر وبسایت کتابخانه‌ها، وزارتخانه‌ها، سازمان‌های علمی بین‌المللی و … منابع پژوهشی معتبری به شمار می‌روند.

پایان‌نامه‌ها و طرح‌های پژوهشی. این نوع منابع معمولاً از معتبرترین انواع منابع به شمار می‌روند. اگر برای استفاده از این منابع، به محلی غیر از دانشکده‌ها و کتابخانه‌های تخصصی، مثلاً وبسایت‌ها مراجعه می‌کنیم، به ویژه در مورد پایان‌نامه‌های داخلی، باید دقت بیشتری به‌ خرج داد چرا که متاسفانه معمولاً سودجویان از علاقه و اعتماد پژوهشگران به این نوع منابع برای کسب منافع شخصی استفاده می‌کنند؛ پس باید در چنین مواردی، نام دانشگاه، نام اساتید، نام دانشجو، عنوان و چکیده پایان‌نامه را در وبسایت‌های دانشگاهی جستجو کنیم تا مطمئن شویم این منبع واقعاً وجود دارد و اسیر اطلاعات ساختگی و جعلی نشویم. در صورت لزوم می‌توانیم با دانشجو یا اساتید راهنما به صورت ایمیلی ارتباط برقرار کنیم.

 مقالات. در بسیاری از حوزه‌های علمی، مقالات از منابع معتبر و پراستناد و حتی مهم‌ترین منبع به شمار می‌روند.       - آسان‌ترین راه برای شناسایی اعتبار یک مقاله، پرس‌و‌جو از افراد آگاه مانند اساتید و پژوهشگران در مورد مجله‌ای  است که مقالۀ مورد نظر ما در آن منتشر شده است. برای دانشجویان که در ارتباط مستقیم با اساتید هستند، پرسش از اساتید راه بسیار خوبی است. گاهی با یک سؤال از اساتید، راجع به مجلات می‌توان به اطلاعات خوبی در مورد اعتبار آن مجله رسید که نتیجۀ سال‌ها کار پژوهشی است.

- به این اطلاعات در مجلۀ مورد نظر توجه کنیم: آرشیو یا قدمت مجله، منابع نمایه‌کننده مجله و ضریب تأثیر آن. با مراجعه به وب‌سایت مجلات، معمولاً فهرستی از پایگاه‌هایی که به نمایۀ آن مجله می‌پردازند، در دسترس است. این اطلاعات یا در توضیحات صفحۀ اول مجله وجود دارد یا در بخش دربارۀ ما (about)، یا در بخشی جداگانه با عنوان (abstractingandindexing) مثلاً همانطور که می‌دانید مهمترین نمایه‌های بین‌المللی ISIwebofscience    و Scopus هستند.

- همچنین می‌توانیم برای بررسی بیشترِ مجلۀ مقالۀ مورد نظرمان، فهرست مجلات معتبر را از وب‌سایت وزارتخانه‌های مربوطه مرور کنیم

- در نهایت، برای بررسی اعتبار علمی مجلۀ مقالاتی که می‌خواهیم استفاده کنیم بهتر است به شاخص‌هایی که برای هر مجله تعریف شده است، توجه کنیم. با این کار هم از اعتبار مجلات مورد نظر آگاه می‌شویم و هم برای انتخاب مجله برای انتشار مقالات خودمان، در آینده مفید است.

بنابراین به طور خلاصه سه گام اصلی، برای بررسی اعتبار مجلات پیش روست:

1- نشریه و بررسی اطلاعات موجود در وب‌سایت  نشریه؛

2 - مراجعه به فهرست نشریات نامعتبر و جعلی در سایت وزارتخانه‌های مربوطه و مشاهدۀ نام مجلات مورد در آن‌ها

3 - مراجعه به وب‌سایت‌هایی که اطلاعات کتابشناختی و علم‌سنجی لازم از یک نشریه را در اختیار قرار می‌دهند

شایان ذکر این که اطمینان از کیفیت مجلاتی که مقالات را منتشر کرده‌اند، تضمین‌کنندۀ صددرصد کیفیت مقالات منتشرشده در آن نیست. متأسفانه گاهی روابط شخصی و سازمانی منجر به انتشار مقالات فاقد کیفیت لازم حتی در  نشریات معتبر می‌شود. پس لازم است محتوای اثر  را هم با دقت بررسی کنید. انشاءالله در برشور بعدی به بررسی محتوای اثر خواهیم پرداخت.

تلخیص مقاله زهره عباسیان، (1396)  اعتبارسنجی منابع پژوهش بر اساس منبع و محمل انتشار آن‌ها.