عجز یعنی ناتوانی و اعجاز به معنای ناتوان ساختن یا ناتوان یافتن.

معجزه در اصطلاح امری است برخلاف جریان عادی نظام هستی که با دعوت به مبارزه همراه باشد اما کسی نتواند با آن رویارویی کند و خداوند آن را به دست پیامبرانش جاری می سازد تا نشانه ی درستیِ رسالتش باشد.1  
از میان معجزات و امور خارق العاده ای که از پیامبر اسلام(ص) صادر شده قرآن برترین سند زنده حقانیت اوست. قرآن کتابی است فوق افکار بشر، کسی تاکنون نتوانسته کتابی همانند آن بیاورد، زیرا قرآن معجزه ای است گویا، جاودانی، جهانی و روحانی. قرآن دارای انواع اعجاز است. علامه جوادی آملی می فرماید: «قرآن کریم از همه جهات اعجاز است چه از نظر فصاحت و بلاغت چه از نظر انسجام و هماهنگی آیات، چه از جهت معارف و محتوای حقوقی، سیاسی و … چه از حیث آورنده آن که درس نخوانده است»2.. در این تحقیق برآنیم به بیان اعجاز بیانی قرآن بپردازیم. زیرا قرآن متشکل شده از کلمات و عبارات. پس در مرحله اول برای فهم بهتر معارف و معانی قرآن باید از مرحله الفاظ و عبارات و نوع بیان قرآن شروع کنیم.

اعجاز بیانی قرآن

اعجاز بیانی بیشتر به جنبه های لفظی و عبارات بکار رفته و ظرایف و نکات بلاغی توجه دارد و از معروفترین وجوه اعجازی قرآن است که در تمام آیه ها و سوره ها و سطر سطر قرآن قابل مشاهده است وانواعی دارد:

1-    اعجاز بیانی در فصاحت: فصاحت به معنای آشکار و روشن می باشد و در اصطلاح کلامی است فصیح و روان که از حسن و زیبایی برخوردار باشد و کلام فصیح عبارتی است که واژگان آن علاوه بر فصاحت، هماهنگی و تناسب کامل با یکدیگر داشته باشند.

2-    اعجاز بیانی در بلاغت: بلاغت در لغت به معنی وصول، رسیدن و انتهاست و در اصطلاح عبارت است از کلام فصیحی که مطابق بامقتضی حال باشد3.

3-    از دیگر موارد اعجاز بیانی قرآن انتخاب واژگان بکار رفته در جمله ها و عبارتهای قرآنی است که کاملاً حساب شده می باشد به گونه ای که اگر کلمه ای را از جای خود برداشته، بخواهیم واژه دیگری را جایگزین آن کنیم که تمامی ویژگی های موضع کلمه اصل را ایفا کند یافت نخواهد شد زیرا گزینش واژه های قرآنی به گونه ای است که:

الف. تناسب آوای حروف کلمات هم ردیف آن رعایت گردیده و آخرین حرف از هر کلمه پیشین با نخستین حرف از کلمه ی پسین هم آوا و هماهنگ شده تا تلاوت قرآن روان و آسان صورت گیرد.

ب. تناسب معنوی کلمات با یکدیگر رعایت شده تا از لحاظ مفهومی نیز بافت مشخص بوجود آید فصاحت کلمات هم رعایت شده در مجموع هر یک از واژه ها در جایگاه ویژه خود به گونه ای قرار گرفته که قابل تغییر نخواهد بود. ابن عطیه در این باره می گوید: «وَ کتابُ اللهِ سُبحانهُ لو انتَزعَت مِنهُ لَفظُهُ ثُمَّ اُدیریَها لِسانُ العَربِ علی أن یوجَدَ لَها نظیرٌ فی مَوضِعَها الخاصَّ لَم یَوجَد البتَّه». (هرگاه واژه ای از قرآن را از جای خود برداشته و تمامی زبان عرب برای یافتن واژه ای مناسب تر جست و جو کنند، بی گمان یافت نخواهد شد).4

4-    مورد چهارم از ابعاد اعجاز بیانی نظم و آهنگ درونی قرآن است.

یکی از جنبه های اعجاز بیانی قرآن نظم آهنگ واژگانی است. این جنبه چنان زیبا و شکوهمند است که اعراب را ناچار ساخت تا از همان روز نخست اقرار کنند که کلام قرآن از توانایی بشر خارج ولی می تواند اذهان را به خود جلب کند. نظام بدیع و شیوه ای صرفی آن است در این نظام، حرکات و سکنات واژگان به شکلی آرایش شده که به هنگام شنیدن، آوایی دلنشین به گوش می رسد؛ آوایی که شوری در دلها می اندازد. مانند سوره ی نجم می خوانیم: «والنَّجمِ إِذا هَوَی* ماضَلًّ صاحِبُکُم وَ ماغوی* وَ ماینطِقُ عَن الهَوی». این فاصله ها تقریباً نظمی مساوی دارند اما نه بر اساس نظام عروض عرب.  قافیه نیز در آن رعایت شده است و این هردو به علاوه ویژگی دیگری است که مانند وزن و قافیه ظاهر نیست و از هم سازی حروف واژگان و هماهنگی کلمات در درون جمله ها یک ریتم موسیقیایی پدید آمده است.5

5-    مورد پنجم از ابعاد بیانی قرآن، وحدت موضوعی است. وجود تناسب معنوی میان آیات هر سوره هرچند این آیات یک جا نازل نشده و به صورات پراکنده و با فاصله های زیاد با هم نازل شده باشند از ابعاد اعجاز قرآن است. زیرا این پراکندگی در نزول باید در چهره مجموع آیات هر سوره به خوبی هویدا باشد در صورتی که با دقتی که دانشمندان به ویژه در عصر اخیر در محتوای سراسر هر سوره انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که هر سوره هدف یا اهداف خاصی را دنبال می کند که جامع میان آیات است و امروزه به نام وحدت موضوعی در هر سوره خوانده می شود.6

همه ی این مطالب نشانگر این موضوع است که کلام قرآن از توانایی بشر خارج است و تنها می تواند سخن خداوند باشد.

پی نوشت

1.      معرفت، محمدهادي، التمهيد في علوم القرآن، ج 4، ص17

2.      جوادی آملی، عبدالله، قرآن در قرآن، 1390، ص 134

3.      بنایی،اعجازبیانی قرآن کریم،سایت  Bavar.irbaran

4.      معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن،ج5، ص21

5.      اسکندرلو، محمد جواد،اعجاز قرآن و مصونیت از تحریف، ص 103 و 104

6.      حیدری،محمد جواد ،نظم موسیقیایی قرآن، دانشنامه موضوعی قرآن کریم پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن،