” به گزارش معاونت پژوهش موسسه آموزش عالی حوزوی الزهرا (س) گرگان نشست هم اندیشی با موضوع « نقش تعارضات گفتار و رفتار مبلغین در دینداری جامعه» در تاریخ1401/8/22 در این مدرسه برگزار گردید.
در این هم اندیشی ابتدا مریم علیجانی از مبلغین این موسسه به عنوان دبیر جلسه به بیان توضیحاتی در این موضوع پرداخت و سپس چند تن از طلاب به ایراد نظرات خود در این موضوع پرداختند. سپس دبیر جلسه به جمع بندی مطالب و نظرات طلاب در این موضوع به این شرح پرداخت:
لزوم هماهنگی و تطابق بین گفتار و اعمال انسان، مورد تأکید عقل و شرع می باشد. مردان وزنان راستگو (به تعبیر قرآن صادقین وصادقات) کسانی هستند که بین گفتار و عمل شان هماهنگی وجود دارد. اما امروزه رشد رو به افزایش دوگانگی گفتار و رفتار، آفت بسیار بزرگ و خطر عظیمی است که جامعه اسلامی و انقلابی ما را تهدید می کند.
با توجه به این که جامعه ما یک جامعه اسلامی است اما مشاهده می شود طلاب و مبلغین در زندگی فردی و اجتماعی خود علی رغم این ادعا درگفتار و نوشتار، خلاف این ادعا را عمل می کنند و از مهم ترین آسیب های فرهنگ عمومی که البته نخبگان جامعه را نیز در گیر کرده است، تضاد گفتار و رفتار می باشد که مطالبی را در حیطه عقاید، اخلاق، سیاست و… به عنوان دیدگاه ها ومعتقدات خویش (رفتاری، نوشتاری و.. ) بیان می کنند ولی در عمل به آن پایبند نیستند و یا حتی خلاف آن را مرتکب می شوند. خداوند متعال در قران در سوره صف این سوال را به صراحت مطرح ومومنان را به همین دلیل توبیخ فرموده است : « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ * كَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ …..» اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد چرا چيزى مى‏ گوييد كه انجام نمى‏ دهيد. نزد خدا سخت ناپسند است كه چيزى را بگوييد و انجام ندهيد …..»
حدیثی از امام صادق (عليه السلام) در همین زمینه وارد شده است که می فرماید: مردم را به غیر زبان خود به سوی حق دعوت کنید، تا از شما تقوی و تلاش و کوشش، نماز و کارهای خیر راببینند. همانا این اعمال دعوت کننده به سوی خیر هستند.
در واقع امام (علیه السلام) به یک نکته تربیتی اشاره می کند و آن این که: اگر اقدام های عملی افراد در معرض دید دیگران باشد آنان را جذب کرده، انگیزه و زمینه تحقق همان افعال را در آنان فراهم می سازد.
امام علی (علیه السلام) در سخن صریحی در این زمینه می فرماید: کسی که خود را امام و رهبر مردم ساخته باید پیش از آن که به تعلیم دیگران بپردازد به تعلیم خویش اقدام نماید، و پیش از آن که با گفتار تربیت نماید با رفتار و کردار خویش تربیت نماید. در این حدیث امام علی (علیه السلام) بر سیره عملی در تربیت تاکید دارد و به دو ویژگی مهمی که مربی و مبلغ باید داشته باشد تاکید می کند: این که مربی باید قبل از هر امر دیگری، به کسب صلاحیت علمی و اخلاقی لازم بپردازد و نیز این که عمل و رفتار او بر سخن و گفتارش مقدم بوده و فعل و قولش هماهنگ و موید یک دیگر باشد.
در آیه 44 سوره مبارکه بقره خداوند متعال می فرماید:
أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ‏ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُون
آيا مردم را به نيكى فرمان مى‏دهيد و خود را [در ارتباط با نيكى‏] فراموش مى‏كنيد؟ در حالى كه كتاب [تورات را كه با شدت به نيكى دعوتتان كرده‏] مى‏خوانيد. آيا [به وضع زيان‏بار و خطرناك خود] نمى‏انديشيد؟
لازمه‏ى خردورزى و تفكر آن است كه انسان خود به آنچه مى‏گويد عمل كند؛ و گفتار بدون عمل نتيجه‏ى بى‏خردى است و شرع به این مطلب تاکید دارد.
در روایات به این امر مهم تاکید شده است:
امام صادق عليه السلام: موعظه‏ى عالم بى‏عمل، چون باران بر روى سنگ است كه در دلها نفوذ نمى‏كند.
-امام على (علیه السلام ) در این رابطه مى‏فرمايد: « اى مردم به خدا سوگند شما را به هيچ طاعتى تشويق نمى‏كنم مگر قبلا خودم آن را انجام مى‏دهم و از هيچ كار خلافى باز نمى‏دارم مگر اينكه پيش از شما از آن دورى جسته‏ ام»
بنابراین آمران به معروف، بايد خود عامل به معروف باشند.و اگر مقدّمات فراموشى را خودمان فراهم كرده باشيم، معذور نيستيم. عذر فراموشكارى پذيرفته است كه بى‏تقصير باشد. .
عوامل فردی مغایرت گفتار با رفتار عبارتند از: ضعف ایمان(عدم خداباوری و معادباوری)، تعصب نژادی و مذهبی، انگیزه های روانی ، دنیادوستی و هوی پرستی، نفاق و روحیه منافقانه، بخل، استکبار و غرور، لجاجت ،حسادت ، بهانه جویی، ضعف اراده .
عوامل اجتماعی عبارتند از: عوامل خانوادگی، فرهنگی، سیاسی و تاریخی و عوامل اقتصادی
محرومیت،عدم صداقت والدین، نابرابری و فرق گذاشتن بین فرزندان، تعارضات رفتاری افراد، تناقضات رفتاری والدین، عدم وفای به وعده از جمله عوامل خانوادگی است. در عوامل فرهنگی، رفتار معلمان و اساتید، نقش رسانه ها و فضای مجازی ، منش روحانیون و زمامداران نظام اسلامی بسیار موثراست. عوامل سیاسی و تاریخی این مساله: گسترش اباحه‌گری، ترویج مرجئه گری ، شیعیان غُلات می باشد و در عامل اقتصادی فقر و فاصله طبقاتی بسیار موثر می باشد.
و مهم ترین آثار فردی مغایرت گفتار با رفتار: دچار شدن به خشم و غضب الهی، کم شدن اعتماد به نفس و ایجاد سرخوردگی ، عدم آرامش و امنیت اخلاقی، بی اعتبار شدن شخصیت اجتماعی، ایجاد یاس و ناامیدی و مهم ترین آثار اجتماعی آن شعاری نمودن ایمان، آموزش رفتار منافقانه و ریاکارانه، شیوع بی‌اعتمادی و تزلزل در افراد، گسترش روحیه تجمل طلبی و بی ارزش شدن زهد و ساده زیستی.و….. می توان اشاره نمود.
مهم ترین مساله تاثیر گزار در این موضوع منش مبلغین و زمامداران نظام اسلامی می باشد زیرا که مبلغین نقش تربیتی ویزه ای برای افراد جامعه دارند
سخن گفتن و دیگران را به کار خیر دعوت کردن امر بسیار با ارزشی است که مورد تاکید بسیار در قرآن کریم و روایات اسلامی می باشد.اما همین امر باارزش و پسندیده زمانی موثر است که گوینده و مبلغ به آنچه می‌گوید خود عمل نماید و حتی پیش از گفتن، به آن عامل باشد.
در فرآیند انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر اگر مخاطب بین دل و زبان گوینده ناهماهنگی ببیند طبیعتاً نیز از قول او تاثیری نمی گیرد.
از طرف دیگر می توان گفت مبلغین به عنوان الگو، نقش مهمی در این عرصه دارند به طوری که هرچه قدرت نفوذ الگوها بیشتر و زمینة پذیرش آماده‌تر باشد، نمونه‌برداری کامل‌تر صورت می‌گیرد.
از پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) روايت شده است كه فرمود:
دو گروه از امّت من باشند كه چون صالح شوند، امّتم صالح شود، و چون فاسد شوند، امّتم فاسد شود. گفتند: اى رسول خدا، آنان چه كسانى‌اند؟ فرمود:] فقيهان و زمامداران.
قرآن کریم می‌فرماید: ﴿ وَإِذَاأ َرَدْنَاأَن نُّهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُواْ فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیرًا: و هنگامى که بخواهیم شهر و دیارى را هلاک کنیم، نخست اوامر خود را براى مترفین آنجا، بیان مى‏داریم، سپس هنگامى که به مخالفت برخاستند و استحقاق مجازات یافتند، آنها را به شدّت درهم مى‏کوبیم﴾ با توجّه به این آیة شریفه، قدرت نفوذ الگوها و بزرگان کاملا مشخص است، به ‌گونه‌ای که وقتی آنان دچار فساد می‌شوند، زیردستانشان از آنان تقلید و الگوبرداری می‌کنند و تباه می‌شوند. به همین دلیل است که نقش الگوها، حسّاس‌ترین نقش تربیتی است، تا جایی که الگوهای صالح، مردم را به اصلاح می‌رسانند و الگوهای فاسد مردم را به فساد می‌کشانند
اگر مجریان و مسؤولان حکومت، مردمانی صالح و متعهد باشند، از باب «النّاس علی دین مُلُوکِهِم» مردم به تدریج اصلاح می شوند، ولی چنانچه آنان در تربیت و مراقبت از نفس خود سستی کنند و به دنیاگرایی روی آورند، آرام آرام جامعه نیز لباس صلاح را از تن بیرون کرده و رو به تباهی خواهد گذاشت. آنگاه نصیحت ناصحان بی اثر می ماند و صالحان امت تضعیف و منزوی می گردند و افراد ناشایست و تهی از ارزش های انسانی میدان دار خواهند شد.
امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در این مورد می فرمایند: پس رعیت اصلاح نمی شوند، جز آنکه زمامداران اصلاح گردند».
این موضوع در حکومت های دینی که متولیان، زمامداران آن اهل دین می باشند، از اهمیت و حساسیت بیشتری برخوردار است. چرا که صلاح و فساد جوامع به شدت متأثر از عملکرد اینان می باشد. می توان گفت: اگر يكى بودن حرف و عمل واجب است، بر زمامداران و مديران واجب‌تر است، زيرا ناديده انگاشتن آن به معناى ستيزه با خدا و گسستن پيوند قلب‌ها و زوال توانايى ادارۀ درست امور است.
رفتار و گفتار عالمان و فقها در مردم و جامعه اثر فراوان دارد. اگر عالمی صالح باشد، جامعه را به صلاح و رستگاری می کشاند، و چنانچه عالمی فاسد باشد، جامعه را به فساد می کشاند. قرآن در بیان تأثیر عالمان با اشاره به هدایت پذیری نصارا می فرماید:
«ذَلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَ رُهْبَانًا وَأ َنَّهُمْ لاَ یسْتَکْبِرُونَ؛ این هدایت پذیری آنان به جهت آن است که در میان ایشان کشیشان و رهبانان عالی هستند که استکبار نمی ورزند.
امام علی (علیه السلام) در این باره می فرماید: لغزش عالِم همچون شکستن کشتی است، غرق می شود و دیگران را هم با خودش غرق می کند»
عملکرد تمام کسانی که به عنوان متولیان دین شناخته می شوند، درنوع سلوک دینی و دینداری و مردمان نقش و تأثیری اساسی دارد، اساساً انسان بیش از آنکه از قول وسخن وتبلیغ متولیان دین تأثیر بپذیرد،از رفتار و سلوک و عملکرد آنان متأثر می شود، و به همین سبب عملکرد متولیان دین، به ویژه عالمان دین در تقویت جایگاه دین یا تضعیف آن در میان مردمان بسیار مهم است و صلاح و فساد آنان با توجه به مراتب و حوزه عملشان جامعه را نیز در بر می گیرد
همانا عالمی که به غیر علم خود عمل کند، چونان جاهل سرگردانی است که از بیماری نادانی شفا نخواهد گرفت، بلکه حجّت بر او قوی تر و حسرت و اندوه بر او استوارتر و در پیشگاه خدا سزاوارتر به نکوهش است».
بنابر آنچه گفته شد مسئولیت عالمان و متولیان دین، بسیار خطیر است، چرا که رفتار و کردار آنان الگو و سرمشقی برای سایر افراد جامعه می باشد و اگر با هم تناقض داشته باشد اجتماع را دچار خسران نموده و طغیان افراد بسیاری را شامل می شود.