محققين: عاطفه حسن نژاد، اشتغال به تحصیل سطح3

 

از جمله شخصیت های بارز معاصر در حیطه قرآن پژوهی علامه معرفت می باشد که آثار برجای مانده از این عالم شیعی پاسخگوی بسیاری از مسائل علوم قرآنی بوده است. ایشان از محدود علمایی بودند که آرای قرآنی و تفسیریشان در سطح جهان مورد توجه و تدریس و بحث است. کتاب های ایشان در عرصه بین المللی دارای اهمیت به سزایی است به گونه ای که علامه معرفت علاقه مند بود همه فعالیت های حوزه در سطح بین المللی و گسترده به سرانجام برسد .

علامه معرفت ، افزون بر اصل کارآمدی احادیث معصومان (ع) ، در تفسیر و دلایل آن ، اینکه در چه نوع موضوعاتی تفسیر با بحث ارتباط دارد یا چه حدیثی ، حدیث تفسیری محسوب است ، احادیث چه بخشی از آیات را تفسیر کرده اند ، حاملان روایات تفسیری چه کسانی هستند و از همه مهمتر اینکه راه نقد و پالایش حدیث تفسیری چیست ، وجوه متعددی است که در این حوزه از آثار آن بزرگوار قابل برداشت است .

ویژگی آیت الله معرفت

یکی از ویژگی های آیت الله معرفت جامعیت ایشان است که افزون بر مباحث فقهی و اصولی به مباحث قرآنی و علوم قرانی نیز پرداختند . طبق گفته خودشان در میان علوم اسلامی بیشتر علاقه شان به فقه و قران بوده است ، از این رو ، آثارشان در این دو زمینه است ؛ گرچه از دروس فلسفه  و حکمت متعالیه هم بهره برده اند . البته خودشان می گویند و اینجانب رشته علوم قرآنی را برگزیدم و پایه تحقیقاتم در این رشته گردید . ایشان علت روی آوردن به رشته علوم قرآنی را این گونه بیان می کند : انگیزه پرداختن به مسائل قرآنی در کنار فقه و اصول آن بود که هنگام مراجعات و مطالعه برای آمادگی تدریس تفسیر ، به حقیقت تلخی برخورد نمودم و آن فقدان بحث زنده پیرامون مسائل قرآنی ، در کتابخانه فعلی تشیع بود . این برخورد تلخ از آنجا به وجود آمد که برای تهیه مقاله ای پیرامونمساله «ترجمه قرآن» به کتابخانه اختصاصی قرآن مراجعه می نمودم و در این زمینه کتاب های زیاد که برخی در دو مجله و نیز رساله ها و مقالات بسیار از مصر و غیره در اختیار بود که دانشمندان معاصر آن دیار نوشته بودند ولی در حوزه نجف جز یک برگ اعلامیه حضرت آیت الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء چیز دیگری نیافتم و این امر ، گران نمود و موجب تحقیق در علوم قرآنی شد.( http//quran.isca.ac.ir)

ویژگی های شخصیتی

در تحلیل شخصیت مرحوم آیه الله معرفت باید گفت که ایشان ویژگی های برجسته داشتند که در مجموع ایشان را از حالت فرد بودن خارج کرد و به یک جریان قران پژوهی در ایران و خاورمیانه تبدیل کرد بلکه امروز ایشان

یک جریان در سطح جهان اسلام و سطح بین المللی است . در اینجا به برخی از این ویژگی ها اشاره می کنیم :

1- تلاش و کوشش خستگی نا پذیر

ایشان یک پارچه تلاش و کوشش بود . هر وقت ما برای درس خارج یا جلسات علمی به منزل ایشان مشرف می شدیم ، ایشان معمولا از پشت میز مطالعه و نوشتن بلند می شد و در جلسه شرکت می کرد و پس از جلسه دوباره پشت میز مطالعه می رفت . ایشان در سن هفتاد سالگی گاهی دوازده ساعت کار علمی انجام می داد . من حدود سی جلد از کتاب های ایشان را شناسایی کرده ام که مقداری از آنها منتشر نشده و برخی در حال انتشار است . بیش از صد مقاله تخصصی از ایشان منتشرر شده که در این مقاله ها معمولا نظریات نوینی مطرح شده است . او در گروه ها و مراکز مختلف علمی با فروتنی کامل شرکت می کرد مانند : مرکز جهانی علوم اسلامی ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه (گروه قرآن پژوهی) دانشگاه رضوی مشهد ، تربیت مدرس قم و شوراهای مختلفی که در سطح مراکز علمی وجود داشت .

2- پایه گذار علوم قرآن

مرحوم آیت الله معرفت ، احیاگر ، بلکه پایه گذار علوم قران در شیعه بود . مفسران شیعه و اهل قران در گذشته علوم قرآن را در مقدمه تفسیر می آوردند .

3- نظریه پردازی های نوین

مرحوم آیت الله معرفت در حوزه های فقه و تفسیر دارای چندین نظریه نو است . نظریه های نو ایشان در مباحث تفسیر و علوم قرآن به قدری مهم است که به نظر من در آینده نزدیک انقلابی در مباحث تفسیری ایجاد خواهد کرد . البته هنوز دیدگاه های ایشان به صورت کامل  در کتاب های تفسیری و علوم قرآنی ما سریان پیدا نکرده است . مهمترین نظریه پردازی های ایشان عبارت اند از :

1- نظریه بطن قرآن 2- نظریه نسخ تمهیدی 3- نظریه تداعی معانی در تفسیر عرفانی 4- دیدگاه خاص در مورد صحابه پیامبر (ص) 5- دیدگاه خاص در نگارش تطبیقی تفسیر 6- نظریه نسب وصفی و انتخاب شخصی در ولایت فقیه

4- شجاعت علمی

حضرت ایت الله معرفت مصداق آیه شریفه «الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه ولا یخشون احدا الا الله» (احزاب / 39) بود یعنی وقتی که به یک دیدگاه می رسید ، در عین پایبندی کامل به کتاب و سنت ، چیزی جلو ابراز عقیده اش را نمی گرفت . ایشان چه در بحث های فقهی و اجتهاد و چه در مقام تفسیر و مسائل علوم قرانی نقل خود را با شجاعت بیان می کرد .

5- تلاش برای ایجاد وحدت

کوشش مرحوم آیت الله معرفت در همه کتاب هایش این بود که وحدت مسلمانان از بین نرود . گویا این کلام مرحوم آیت الله العظمی بروجردی (ره) در ذهن ایشان بود که ایه « واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا» (آل عمران / 103) یک اصل حاکم بر کلام اسلامی است و باید بر تمام شئون جامعه اسلامی حاکم باشد . ولذا در تمام نوشته هایش مواظب بود که از بیان و قلمش برای جنگ افروزی و آتش افروزی در جوامع اسلامی سوء استفاده نشود، چنان که امام خمینی (ره) نیز بر وحدت مسلمانان تاکید می کرد .

6- توجه به مسائل و شبهات روز

آیت الله معرفت غیرت دینی داشت . اگر جایی به شیعه و اهل بیت (ع) حمله ای می شد مردانه وارد میدان می شد و جواب می داد . به مسائل فرهنگی روز کاملا توجه داشت و جواب آنها را با قرآن می داد .

7- نگاه فراگیری و جهانی

گستره دید آیت الله معرفت در یک محدوده جغرافیایی یا یک محدوده زمانی نمی گنجید . ایشان مرد آینده بود ، لذا در آینده دیدگاه های او روشن خواهد شد . ایشان مصالح کل امت اسلام را در نظر می گرفت ، نه فرد و منطقه خاصی را . در حقیقت ایشان فرا زمان و فرا مکان بود ، هر کسی با قران انس بگیرد همین خصوصیت را پیدا می کند چون قران این گونه است .( [1] . سایت حفظ و نشر آثار علامه آیت الله محمد هادی معرفت در کلام بزرگان و فضلا www.maedefat.com )

آثار علمی آیت الله معرفت

آثار قرآنی

1- التمهید فی علوم القرآن

2- صیانه القرآن من التعریف

ایشان با رد نظریه برخی از دانشمندان اهل سنت مبنی بر «نسخ التلاوه» و تاویل روایات ضعیف موجود در منابع روایی اهل سنت که مفاد آن ها به حذف برخی سوره ها یا آیات قرآن اشاره دارد، راه حل مناسب را ابطال روایات مزبور و دست کشیدن از روایات مجهول دانسته است .( علی ، نصیری ، معرفت قرآنی ، ج 1 ، ص 187)

3- شبهات و ردود حول القرآن

4- تفسیر الاثری جامع

5- تفسیر و مفسران

آثار فقهی

1- تمهید القواعد : رساله ای در قضای فوائت (نماز های فوت شده)به نام «تمهید القواعد» که بعضا تقریر درس حضرت استاد آیه الله خویی(ره) است که نخستین نوشته فقهی و استدلالی ایشان است که با اسلوب و شیوه تازه مسائل فقهی را بررسی کرده است .

2- حدیث لاتعاد

3- ولایه الفقیه – ابعاد ها و حدود ها

4- مالکیه الارض

5- مسائل فی القضاء

6- جامعه مدنی که مجموعه مقالات ایشان است .

آیه الله معرفت در کلام بزرگان

آیت الله سبحانی

آیه الله معرفت در علوم قرآنی محققی راستین بود که انصافا خلاء علوم قرآنی در تشیع را پر کرد و امروز کتاب المقید هر کجا برود افتخار آیت الله معرفت و حوزه علمیه و شیعه است ؛ زیرا کتابی سرشار از تحقیق و خالی از تنش است .

آیت الله استادی

آیت الله معرفت عمری با قرآن مانوس بود و به قرآن خدمت کرد و زندگی اش می تواند برای اهل علم به ویژه طلاب جوان از جهات مختلف آموزنده باشد .

آیت الله مکارم شیرازی

آن مرحوم عالمی بزرگ از علمای شیعه بود و تحقیقات قرآنی متعددی ارائه دادند که در بعضی از آن زمینه ها خلاء وجود داشت و برخی دیگر نیز تکمیل کارهای دیگران بود .

آیت الله آصفی

می دیدم که آیت الله معرفت چه وقتی که بر استاد اشکال دارد یا از استاد دفاع می کند سنجیده و مرتب و روی اصول بحث علمی حرف می زند .