محققین: جمعی از طلاب موسسه آموزش عالی الزهرا(س) گرگان

ویژگی های اخلاقی و جلوه های رفتاری

1. زهد و تقوا

شیخ طوسی از عالمان وارسته شیعه و سرآمد هم روزگاران خود بود او توانست با پرهیزگاری و پاک سازی نفس به قله های بلند علم و حکمت دست یابد.

او در پرهیزگاری زبانزد عام و خاص بود و عالمانِ پس از او همه از آراستگی وی به فضایل اخلاقی یاد کرده اند. علامه حلی درباره وی می گوید: «خاص و عام از فضل و نبوغ علمی او بهره می بردند و همه او را به تسلط بر علوم اسلامی و آراستگی به اخلاق نیکو ، ستوده اند. حضرت امام خمینی (ره) درباره ایشان می فرمایند: «شیخ طوسی در سن 52 سالگی درس می رفته است در صورتی که در سن بیست و سی، بعضی از این کتابها را نوشته است کتابهای تهذیب را گویا در همین سن و سال به رشته تحریر درآورده است و در 52 سالگی در حوزه درس سید مرتضی حاضر می شده که به آن مقام رسیده است».

فرزانه وارسته شهید مرتضی مطهری از شیخ طوسی به عنوان روح اسلامی یاد می کند و درباره او می فرماید: «شیخ بزرگ یکی از بزرگترین ستارگان جهان اسلام است. شیخ طوسی نمونه کاملی است از تجلی روح اسلامی در کالبد ایرانی. از زندگی امثال ایشان می توان کاملا پی برد که معنویت اسلام تا چه اندازه در اعماق روح مردم این مرز و بوم نفوذ کرده است».

2. کوشش در دانش اندوزی

آثار و نوشته های شیخ در رشته های گوناگون بیانگر تلاش فراوان اوست هرچند از بد حادثه بخش بزرگی از آثار قلمی ایشان طعمه آتش شده ولی آنچه از او به یادگار مانده است کتابهای فراوانی را شامل می شود. خواجه نصیرالدین طوسی درباره وی گفته است:«محمد بن حسن طوسی شبها بیدار می ماند و سرگرم مطالعه می شد کتابهایی چند نزد خود می نهاد هنگامی که از مطالعه یک کتاب خسته می شد به مطالعه نوع دیگر می پرداخت ظرف آبی پیش خود می نهاد تا بدان وسیله خواب را از چشمان خود دور کند. چون وقت سحر می شد و بر اثر مطالعه مشکلاتش حل می گردید می گفت: کجا فرزندان پادشاهان این لذت را درک می کنند؟»

شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره پشتکار و کوشش شیخ طوسی می نویسد: «هر یک از آن دانشمندان، وجود گرامی خویش را در یک زمینه به رنج می افکنند و در موضوع خاصی مانند فقه، حدیث یا دعا تلاش می کردند ولی شیخ الطائفه درِ هر علمی را کوبید و راه هر دانشی را پویید. ایشان به تنهایی دست به کاری زد که دیگر عالمان از عهده آن بر نیامده بودند. »

صفحات: 1 · 2

یکی از مهم ترین و اصلی ترین  نیازهای انسان حل مجهولات است که  این امر در گرو مطالعه کتاب و کتابخوانی است.  

تا سالیان اخیر  مطالعه با خواندن کتاب‌های کاغذی معنا پیدا می‌کرد؛ اما در سال ۱۹۷۱ میلادی، جنبشی تحت عنوان پروژه گوتنبرگ با هدف تبدیل کتاب‌های کاغذی به کتاب‌های الکترونیکی پایه‌گذاری شد. که با رواج ابزارهای  الکترونیکی مطالعه شکل جدیدی یافته است تا جایی که اکنون مشاهده می کنیم بیشتر افراد برای مطالعه از وسایل دیجیتالی استفاده می کنند .و  تا حد قابل‌توجهی فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی کاغذی  را دستخوش تغییراتی کرد. اما سوالی که در اینجا مطرح می شود آیا کتاب دیجیتال بخوانیم یا کاغذی؟… 

بروشور«کتاب کاغذی یا دیجیتال »

بروشور معرفی کتابخانه سطح سه و چهار موسسه آموزش عالی الزهرا(س) گرگان

با توجه به شیوع ویروس کرونا و تغییر ناگهانی و غیرقابل انتظار شیوه آموزش حضوری به آموزش مجازی، در جریان آموزشی طلاب، راهکارهایی برای ایجاد ارتباط طلاب با اساتید فراهم گردید و بلافاصله با تشکیل گروههایی در بستر اینترنت و در پیام رسان های داخلی آموزش مجازی آغاز گردید و با وجود کرونا، آموزش تعطیل نشد. حال این دغدغه به وجود آمد که آیا آموزش های مجازی با وجود محاسن و معایبی که دارد می تواند همپای آموزش حضوری در ارتقاء سطح علمی طلاب و سایر دانش پژوهان موثر باشد یا خیر؟

ارائه دهنده:خانم قوشانی

آنچه به عنوان مزیت آموزش مجازی میتوان نام برد، صرف هزینه کمتر برای طلاب است، مخصوصا طلابی که بعد مسافت داشتند و علاوه بر آن صرفه جوئی در وقت برای طلاب بوجود آمد و آنان بجای هزینه کردن زمان برای رفت و آمد، از آن برای آموزش، یادگیری و اساتید برای تدریس استفاده کردند.

کاهش استرس و فشار روانی در آموزش های مجازی اتفاق افتاد. همچنین مشارکت و تعاملات اساتید با طلاب افزایش یافت، به جهت اینکه اساتید همیشه در دسترس بوده و می توانند در کمک به طلاب نقش بسزائی  داشته باشند. از جمله مزایای دیگر آموزش مجازی می توان به این مسئله اشاره کرد که در این نوع آموزش ها تولید محتوای بومی و محلی اتفاق افتاد یعنی اساتید توانستند با ابتکار خود برای بالا بردن سطح درس و سطح علمی طلاب از راهکارهای جدید استفاده کنند، بیان مطالب ضروری در این آموزش ها و خودداری از بیان مطالب حاشیه ای از دیگر مزایای آموزش مجازی می باشد.در این نوع از آموزش، محدودیت زمان و مکان برداشته شد و طلاب در هر زمان و مکانی می توانند این آموزش را فرا گیرند. برای شاغلین و افراد پرمشغله این آموزش، آموزش مناسبی است که آنان توانستند هم به شغل خود برسند و هم درس خود را به موقع آموخته یا تدریس کنند. با وجود این آموزش غیبت ها کم شد. آموزش ها در آموزش مجازی به صورت اصولی انجام شد. امکان ایجاد زیبائیهای سمعی و بصری بیشتری بخاطر انعطاف پذیربودن و سیار بودن در اختیار اساتید قرار گرفت. همچنین با این نوع آموزش تراکم جمعیت، مسافرت و خطرهای ناشی از آن کاهش یافت.  علاوه بر آن این امکان برای خانواده ها مخصوصا برای طلابی که بعد مسافت داشتند ایجاد شد که در کنار هم و نزدیک هم باشند و از حضور یکدیگر استفاده کنند. افزایش همکاری بین طلاب مخصوصا در جهت رفع مشکلات آموزشی بوجود آمد، صرفه جوئی در مصرف کاغذ و سایر اقلام آموزشی در آموزش مجازی اتفاق افتاد. امکان استفاده محتوا برای چندین بار و به مدت طولانی و مرور آسان آن از مزیت های قابل توجهی است که در آموزش مجازی. به چشم می خورد. به دلیل ظرفیت بالای پذیرش در یادگیری الکترونیک، طلاب توانستند با ظرفیت بیشتری در کلاس های مجازی حضور داشته باشند. از دیگر مزایای این نوع آموزش استفاده از استادان مجرب در حوزه های جغرافیایی گسترده تر و تعداد طلبه بیشتر می باشد. در این نوع آموزش افزایش سرعت آموزش و کیفیت ارائه دروس به دلیل نظارتی که وجود دارد اتفاق افتاد.

منتقد:خانم هاشمی

از جمله مشکلات موجود در آموزش مجازی میتوان به مشکل اتصال و خطاهای ارسالی سیستم اشاره کرد. با توجه به اینکه در سراسر کشور 500 حوزه علمیه خواهران و 57000 هزار طلبه در حال تحصیل داریم سیستم آموزش مجازی حوزه های علمیه، به روزرسانی نشده است. اکثر طلاب امکانات آموزشی مورد نیاز از جمله گوشی اندروید نداشتند. پایین بودن سرور ایتا و گپ وضعف سرعت اینترنت را می توان از جمله مشکلات موجود در این زمینه دانست. ندادن کد فعال سازی برای طلاب در زمینه پیام رسان های داخلی، عدم توانائی بعضی طلاب در پرداخت هزینه اینترنت از دیگر مشکلات موجود در آموزش مجازی است. در پیام. سانها، ارتباط طلاب و اساتید خیلی ضعیف مشاهده می شد، به دلیل اینکه این نرم افزارها فقط برای گفتگو و پیامرسانی طراحی شده بود و قابلیت تدریس در حد کیفیت آنلاین را نداشت.

از جمله مواردی که احساس نیاز می شد، استفاده از شبکه اجتماعی خاص بود که در حوزه های علمیه این امر اتفاق نیفتاد.

تمرکز لازم و کافی در حین برگزاری کلاس به دلیل قطعی اینترنت وجود نداشت. عدم آشنائی بعضی از اساتید با کیفیت استفاده از فضای مجازی و ضعف مرکز مدیریت در آموزش این اساتید از جمله مشکلات موجود در این زمینه بود.

ارزیابی مطلوب از طرف استاد در فضای مجازی با وجود مشکلات عرض شده انجام نمی شد. عدم انجام امتحانات ارزشیابی که مشخص کند عمق آموزش طلبه در چه حدی بوده است از طرف مرکز مدیریت انجام نگرفت.

 از جمله مهمترین اهداف آموزشی به خصوص در حوزه های علمیه، آموزش همراه با پرورش، علم همراه با عمل است که این مهم در سایه ارتباط حضوری شاگرد با استاد و الگوگیری شاگرد از استاد تامین می شود که متاسفانه آموزش های حضوری فاقد این امر است.

خانم قوشانی

اشکالات مطرح شده از طرف منتقد را می توانیم به چند دسته تقسیم کنیم. اشکالاتی که می توانیم آن را بهبود بخشیم و مرتفع کنیم، اشکالاتی که به طور کامل رفع می شوند و سایر اشکالاتی که قابل قبول هم می تواند باشد. از جمله اشکالاتی که می توانیم آن را بهبود بخشیم مسئله ارزیابی ضعیفی بود که منتقد مطرح کردند که خود استاد می تواند روش هایی را برای ارزیابی و ارتباط بیشتر با طلاب انتخاب کند. مشکل قطع و وصل اینترنت و فضای مجازی و پیام رسان ها و…می تواند با توجه ویژه مسئولین رفع شود. اختصاص شبکه اجتماعی خاص به آموزش مجازی طلاب، با رفع نقائص آن ایده بسیار خوبی می باشد. مشکل نداشتن هزینه اینترنت طلاب نیز با کمک همدلانه وجایگزین کردن بسته های اینترنت به جای کمک های معیشتی قابل حل می باشد. مشکل نداشتن تلفن همراه قابل قبول است اما باید در نظر داشت که تعداد کمی از طلاب با این مشکل روبرو بودند.

در کل در شرایط فعلی، شرایط خاصی بوده که با یک بیماری نسبتا ناگهانی مواجه شدیم و کلاس های درس تعطیل شد و ناچار به برگزاری کلاس های مجازی شدیم. واقفیم که هم به لحاظ عقلی و هم به لحاظ شرعی مامور به دفع ضرر می باشیم که این امر با برگزاری آموزش مجازی قابل انجام است و اگر بخواهیم مقایسه کنیم بین این که قرار باشد آموزشی جایگزین آموزش حضوری نشود و این که آموزش مجازی با مزایای خوب و یک سری مشکلاتی وجود داشته باشد، وجود آموزش مجازی بهتر از نبود هیچ نوع آموزشی است. بنابراین آموزش مجازی با وجود این مشکلات میتواند همپای آموزش حضوری در ارتقاءسطح علمی طلاب و سایر دانش آموختگان مؤثر باشد.

خلاصه نظر منتقد

آموزش مجازی با وجود این مشکلات نمیتواند همپای آموزش حضوری در ارتقاءسطح علمی طلاب وسایر دانش آموختگان مؤثر باشد.

داور:

مواردی که به عنوان محاسن و معایب آموزش مجازی مطرح شد هر کدام می تواند نسبی باشد و به نسبت افراد و شرایط مختلف متفاوت شود و بعضی از موارد هم پاسخ هایی دارد که در این مجال فرصت پاسخ نیست. آموزش های مجازی و آنلاین یکی از آموزش هایی است که با توجه به رونق اینترنت افزایش نفوذ آن بین مردم و علاقه دانش پذیران به آموزش مجازی در سال های اخیر به عنوان یکی از کاربردهای مهم فناوری جدید اطلاعات و ارتباطات در جهان مطرح شده و با توجه به  نکات مطرح شده و شرایط موجود و ناگزیر بودن از تغییر شیوه حضوری به غیر حضوری، پاسخ مطلقی در انتخاب بهترین روش آموزشی وجود ندارد و هر فردی با توجه به شرایط بیرونی و ویژگیهای درونی خود و با در نظر گرفتن معایب و مزایای هر روش می تواند بهترین روش را انتخاب کند.

 دانشنامه امام علی(علیه السلام)

از آن‌جا که طرح کلان دانشنامه‌نگاری دینی در سال منسوب به امام علی(علیه السلام) آغاز شد، دانشنامه امام علی (علیه السلام) به ‏عنوان گام اول این پروژه از ابتدای سال ۱۳۷۹ تا اواخر سال ۱۳۸۱ در کمتر از بیست ماه طراحی، نگارش و به چاپ رسید.

دانشنامه امام علی(علیه السلام) دائره المعارفی است موضوعی در زمینه شخصیت، سیره و اندیشه‌های امیرالمؤمنین(علیه السلام) و پدیده­ های معاصر و پس از عصر آن حضرت که پیوندی وثیق با شخصیت و مکتب آن بزرگوار دارد که در شش هزار صفحه و دوازده جلد سامان یافته است.(1) این دانشنامه دایرة المعارفی است موضوعی به زبان فارسی که در سال ۱۳۸۰ شمسی توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و زیر نظر علی اکبر رشاد منتشر شده است.(2)

این اثر شامل یکصد و سی مدخل اصلی و حدود سه هزار مدخل فرعی است که با همکاری بیش از دویست تن از دانشوران و استادان حوزه و دانشگاه تألیف شده است. همچنین دانشنامه امام علی(علیه السلام) برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، برترین پژوهش دینی کشور ، کتاب سال حوزه و کتاب سال ولایت می باشد.

ویژگی های دانشنامه امام علی (علیه السلام)

دانشنامه امام علی(علیه السلام)، دانشنامه‌ای غیرالفبایی و موضوعی است که نویسندگان آن سعی کرده‌اند با استفاده از برخی نظریات معاصر و استناد به منابع دست اول، ابعاد و زوایای مختلف شخصیت امام علی(علیه السلام) را بررسی کنند. این دانشنامه ساختارمند است و موضوعات مطرح شده در مقالات آن، همسو هستند و از گفته‌ها و روایات علی(علیه السلام) در تحقیق مقالات، استفاده شده است. ویژگی دیگر این دانشنامه، یک‌دستی در قواعد علمی پژوهش و نگارش است و از زبان غیرعلمی و شعارپردازی در آن، پرهیز شده است. استفاده از نویسندگان متخصص در هر موضوع، از دیگر ویژگی‌های این دانشنامه است.

در این دانشنامه، میانگین حجم مقالات ۵۰ صفحه است و برای استفاده از گفته‌های امیرالمؤمنین(علیه السلام)، تنها به نهج‌البلاغه اکتفا نشده است.(3)

ساختار علمی دانشنامه امام علی(علیه السلام)

ساختار علمی دانشنامه امام علی(علیه السلام) در ده زمینه کلان به سامان شده است. هریک از محورهای کلان نیز به فراخور تنوع و میزان مقالات به شاخه های تخصصی تر تقسیم شده و در یک یا چند مجلد عرضه شده است. علاوه بر دوازده جلد اصلی، یک مجلد نیز با عنوان « درآمد» حاوی مقدمه اصلی اثر، فهارس تفصیلی، نمایه های موضوعی، چکیده مقالات، شناختنامه قلمزنان و همکاران و … فراهم شده است.

ساختار موضوعی دانشنامه امام علی(علیه السلام)

ساختار موضوعی و فهرست مدخلهای اصلی به صورت زیر است:

     جلد اول: حکمت و معرفت؛

جلد دوم: مبدأ و معاد ؛

 جلد سوم: نبوت و امامت؛

 جلد چهارم: اخلاق و سلوک؛

جلد پنجم: حقوق؛

جلد ششم: سیاست؛

جلد هفتم: اقتصاد؛

جلد هشتم: تاریخ؛

جلد نهم: تاریخ؛

جلد دهم: سیره؛

جلد یازدهم: سیره؛

جلد دوازدهم: مرجعشناسی. (4)

جلد یکم تا سوم دانشنامه امام علی، ویژه مباحث‌ اندیشه‌ای و عقیدتی است و در آن از حکمت و معرفت‌ و کلام و الهیات سخن می‌رود در این مباحث کوشیده‌ شده است تا آموزه‌ای علوی تجزیه ‌و تحلیل شود و با رویکرد فقهی به روایات امام علی نگریسته شود.

 جلد چهارم دانشنامه از آن اخلاق و سلوک است و در آن شماری از مباحث اخلاق بررسی‌شده است. جلد پنجم، مباحث حقوقی در سیره و آموزه‌های‌ آن حضرت است. آنچه در این عرصه شایان عبرت‌آموزی، است همگونی سیره حضرت با آموزه‌های بلند اوست. هر چه امام در باب حقوق مردم بر زبان آورده، در عرصه عمل نیز محقق ساخت. در این جلد فقه‌ امام علی، حقوق بشر و حقوق زن، جایگاه بیعت در حکومت و حقوق متقابل مردم و حکومت، جرم‌شناسی‌ و چگونگی پیشگیری از آن و حقوق مجرمان، آیین‌ دادرسی در سیره و آموزه‌های آن امام تبیین شده است.

 ششمین جلد ذیل عنوان سیاست آمده است هم سیاست‌ امام و هم سیاست در نگاه آن حضرت تبیین شده است.

 جلد هفتم ابعاد گوناگون اقتصاد و معیشت، از آموزه‌ها و سنت آن حضرت استخراج ‌شده است برخی از مقالات‌ این جلد کلان محور و برخی مورد محور هستند.

جلد هشتم و نهم درباره زندگی و جلد دهم و یازدهم‌ ویژه سیره آن حضرت است. مقالات این مجلدات، به‌ اقتضای موضوع که پیشینه پژوهشی دارد، بلند است. آنچه ذیل عنوان تاریخ و سیره آمده است، سی مقاله‌ تحقیقی و در حدود دو هزار صفحه شامل کارنامه‌ زندگی امیرالمؤمنین، دوستان و دشمنان و سیره و فضایل آن حضرت می‌باشد.

دوازدهمین جلد از دانشنامه ذیل عنوان فرعی‌ مرجع‌شناسی به آهنگ پژوهش درباره مهم‌ترین منابع‌ که ویژه امیرالمؤمنین است، فراهم آمده است. این‌ جلد، کتابشناسی نیست، بلکه کتاب‌های گزینش‌شده مرجع است. (5)

 برخی از نویسندگان این مجموعه عبارتند از حضرات اساتید و دانشوران: عبدا… جوادی آملی، سیدمرتضی عسگری، سیدجعفر شهیدی، رضا استادی، سیدجعفر مرتضی عاملی، رضا داوری، سیدجعفر سیّدان، علی ربانی گلپایگانی، سیدمحمدرضا مدرسی، محمدهادی معرفت، محمد سروش، رسول جعفریان، سیدمصطفی محقق داماد، علی دوانی، محمدعلی سادات، مهدی مهریزی، محمدعلی جاودان و ….

دو دوره از این کتاب گرانقدر در کتابخانه سطح دو الزهرا(س) گرگان موجود می باشد.

منابع

1.www.mehrnews.com/new

2. dictionary.abadis.ir/fatofa

3.  http://fa.wikishia.net/

4. . http://iict.ac.ir/daneshemamali

5. http://abp.isca.ac.ir/encyclopedias

 خلاصه کتاب حکمت عبادات حضرت آیت الله جوادی آملی از ص ۱۴۳، ۱۶۲

علی بن موسی (سلام‌الله‌علیه) از پدران گرامشان از علی (علیه‌السلام) نقل فرموده که روزی رسول خدا خطبه‌ای ایراد کرده فرمودند: «أیّها الناس قد أقبل إلیکم شهر الله»[۱] ماه خدا به شما روی کرد. چون در این ماه «صوم الله» مطرح است، و روزه مال خداست و این ماه، ماه روزه است، ماه مبارک رمضان را «شهرالله» می‌نامند. چنان که ماه رجب «شهر ولایت» و ماه شعبان «شهر نبوّت و رسالت» است. از این رو در دعاهای ماه رجب از خداوند متعال توفیق عبادت در ماه مبارک رمضان را مسئلت می‌شود تا زمینهٴ آن از ماه رجب مهیّا و فراهم شود و تا انسان مقدماتی را طی نکند، نمی‌تواند به عظمت ماه مبارک رمضان راه یابد.
در روایتی فرموده‌اند: نگویید رمضان آمد، رمضان رفت، بگویید: ماه رمضان آمد و ماه رمضان رفت؛ زیرا رمضان اسمی از اسمای مبارک خدای سبحان است .[۲] شهر رمضان در حقیقت «شهرالله» است. اگر انسان در شهرالله، به لقاء الله نرسد، به باطن روزه نرسیده، بلکه روزه‌ای در سطح طبیعت گرفته است، پاداشی هم که به او می‌رسد جر همان سطح خواهد بود.
فرمود: ماه خدا همراه با برکت، رحمت و مغفرت به شما روی کرده است: «بالبرَکَة والرّحمة والمغفرة» مواظب باشید به استقبالش بروید و آماده باشید تا آن را درست درک کنید.
«برکت» خیر مستدام و ماندنی است. گودالهایی که در بیابان آب در آن جمع می‌شود و می‌ماند، «برکه» می‌گویند. این ماه همراه با برکت و رحمت و مغفرت است. رحمت و مغفرت تنها آمرزش از گناهان نیست؛ آن درجات عالیه را هم خدای سبحان رحمت می‌نامد. البته رحمت خاصه مخصوص مؤمنان است: ﴿إِنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَرِیبٌ مِنَ المُحْسِنِینَ﴾[۳] . تحصیل این نوع رحمت، در ماه مبارک رمضان آسان است.
در ادامه فرمود: «شهرٌ هو عند الله أفضل الشهور» این ماه از دیگر ماهها افضل و برتر است. وخدا فضیلت آن را تعیین فرموده است. همان‌طور که انسان با تقوا و پرهیزکار پیش خدا گرامی‌تر است، ماهی که برکت و رحمت و مغفرت آن بیشتر باشد برتر است.
ماه مبارک رمضان دو دستور دارد:
۱ـ عمومی: که انسان تمام ماه مبارک رمضان را به عنوان یک واحد بداند و برای آن نیّت کند؛ یعنی در شب اول ماه مبارک رمضان می‌توان قصد کند که تا آخر ماه روزه بگیرد.
۲ـ خصوصی که هر روز هم دارای تکلیف مستقل و جدایی است. «وأیّامه أفضل الأیام ولیالیه أفضل اللّیالی» تمام روزهای ماه مبارک رمضان از تمام ایّام سال افضل است و تمام شبهای ماه مبارک رمضان، از تمام شبها و لیالی سال برتر است. «وساعاته أفضل الساعات» ساعات یعنی چند لحظه؛ لحظات آن بهترین لحظه‌هاست.
این جمله که فرمود: شهرالله به شما رو کرده، مناسب با حدیث شریف «الصّوم لی» است. اگر روزه مال خداست پس این ماه هم ماه خدا و «شهرالله» است. و به همان نسبت تنها «الصّوم لی» نخواهد بود؛ دعاهای سحر هم «لله» است؛ آن عبادتهای دیگر هم «لله» است؛ چون این شهر «شهرالله» است. اگر این ماه، ماه خداست، تمام آنچه که در این ماه انام می‌گیرد، خواه دعاهای شب و سحر، و خواه عبادات روز و روزه همه «لله» است.
ماه رمضان و تخلّق به اخلاق الهی
فرمود: «هو شهرٌ دُعیتم فیه إلی ضیافة الله» در این ماه شما مهمان خدا هستید. میهمان باید کاری کند که صاحب خانه می‌کند. روزه‌دار، میهمان خدایی است که «یُطعِمُ ولایُطَعم»[۴] اطعام می کند ولی خود اطعام نمی‌شود؛ پس او هم می‌تواند «یُطعِمُ ولایُطَعم» باشد. اگر خدای سبحان می‌بخشد و نمی‌گیرد، انسان هم بایستی در این ماه خویی پیدا کند که بخشد و نگیرد؛ چون هیچ دستی بهتر از دست بخشنده و هیچ دستی هم بدتر از دست بگیر نیست. خوی گدامنشی را خداوند نا پسند دارد و خوی بخشش را می‌پذیرد. اگر کسی تلاش و کوشش کرد که دیگران در کنار سفرهٴ او به بهشت بروند، دست او دست بخشنده است و اگر کسی تلاش کرد که به برکت دیگران به بهشت برود، او دست گیرنده دارد.
یکی از کلمات بلندی که قبل از رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) کسی نگفته است این است که : «الید العُلیا خیرٌ من الید السُفلی» .[۵] دست بالایی بهتر از دست زیرین است؛ زیرا انسانی که می‌بخشد دستش بالاست، وقتی می‌گیرد دستش پایین است.
در ضمن دعاهای شبهای ماه مبارک رمضان، داشتن چنین روحی بلند را به انسان توصیه می‌کنند که به خدا عرض کنید: «خدایا تو که دینت را حفظ می‌کنی و ممکن نیست دست از آن برداری، توفیق بده تا دین تو به دست من زنده شود» نه اینکه دیگران دین تو را زنده کنند و من کنار سفرهٴ دین بنشینم. بگذار، نماز و روزه به دست من و با خون من زنده شود که دیگران میهمان من باشند؛ نه اینکه دیگران بجنگند و خون بدهند و دین را احیا کنند و من نماز بخوانم و روزه بگیرم. «واجعلنی ممّن تنتصر به لدینک ولا تستبدل بی غیری» .[۶]
خدای سبحان عده‌ای را تهدید کرده می‌فرماید: من از دینم حمایت می‌کنم و دست از آن بر نمی‌دارم، شما توفیق اجرای این فیض را نیافتی به دست دیگری انجام خواهم داد: ﴿إِن تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لاَ یَکُونُوا أَمْثَالَکُم﴾ .[۷] چنین نیست که اگر دیگران در برابر اسرام صف بستند خداوند دست از اسلام بکشد به طور یقین خدا دینش را حفظ می‌کند. حال اگر حفظ دین با شما ممکن نشد، و خلوص را از دست دادید، شما را می‌برد و دیگران را جای شما می‌آورد.
براساس این تهدید و تعلیم قرآن کریم است که فرموده‌اند: در شبهای ماه مبارک رمضان بگویید: خدایا تو که دینت را حفظ می‌کنی، این توفیق را بده که دین تو به دست من حفظ و زنده شود. این را دست بخشنده و همّت بلند می‌گویند.
در دعاهای این ماه صاحب‌خانه را به ما معرفی کرده‌اند که: «وهو یُطعِم ولا یُطعَم ویُجیر ولا یُجار علیه»[۸] یا: «یُهلک ملوکاً ویَستخلف آخرین»[۹] . سپس مبه ما گفته‌اند که شما میهمان چنین خدایی هستید.
ماه رمضان و کرامت طلبی
نیز فرمود: شما در این ماه، کرامت بخواهید؛ زیرا خداوند آبروی انسان کریم را نمی‌ریزد و همیشه آن را حفظ می‌کند. کرامت وصف خاصّ فرشتگان است. فرشتگان، بندگان مکرّمند ،[۱۰] شما هم در کنار سفرهٴ کرامت دعوت شده‌اید؛ سعی کنید، کریم بشوید.
کرامت، یعنی نزاهت از پستی و فرومایگی؛ همهٴ دستورات اسلام به انسان روح کرامت می‌بخشد چون از ناحیه خدای کریم آمده است. علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «من وجد ماءً وتراباً ثم افتقر فأبعده الله»[۱۱] ملت یا فردی که آب و خاک به اندازه کافی داشته باشد و محتاج دیگران شود خدا او را دور کند! این سخن دعوت به تولید و پرهیز از بیکاری است، حضرت، فرد یا گروه بیکار را نفرین می‌کند و به افراد، روحیه کرامت می‌بخشد.
باز در نهج‌البلاغه به طور منطقی استدلال می‌کند که:
۱ـ آیا خدا پیامبرش را گرامی داشته یا نه؟ عزیزترین بندگان نزد خدا پیامبر است و هیچ کرامت و عزّت و حرمتی نبود جزء آن که خدای سبحان به پیامبرش عنایت کرد.
۲ـ زندگی پیامبر بسیار ساده بود و بارها ایشان گرسنه می‌خوابیدند، چه در شعب ابی طالب و چه در جای دیگر؛ و اگر مالی از خدیجه (سلام‌الله‌علیها) رسید در راه تقویت اسلام هزینه شد و خود حضرت مصرف شخصی نکردند.
۳ـ یا باید مال و ثروت داشتن کمال و شرافت باشد پس باید گفت خدا پیامبرش را تحقیر کرده که به او ثروتی نبخشیده است و این صحیح نیست. پس بدانید خدا کسی را که با مال او را سرگرم کند اهانت کرده است ،[۱۲] او را با مال سرگرم می‌کند که دیگر سراغ معارف نیاید.
این تحلیل با آنچه در سوره «فجر» آمده منافات ندارد چون در این سوره می‌فرماید: کسی که مال دارد خیال نکند کریم است و آن کس هم کهندارد تصور نکند حقیر است، نفرمود کسی که مال دارد حقیر نیست؛ و حاصل آنچه در نهج‌البلاغه آمده این است که: هر کس را خدا به مال سرگرم کند تمام عمرش به صرّافی می‌گذرد، او بداند که از عنایت خدا دور شده است.
کرامت، در محدوده اعتباریات دنیایی نیست، هر چه طعم دنیا می‌دهد نه تنها مایه کرامت نیست بلکه موجب دنائت است.
ظاهراً این بیان از امام سجاد (علیه‌السلام) است که فرمود: در قرآن وقتی سخن از علم و معرفت و توحید باشد صاحبان این نعمتها را با فرشتگان ذکر می‌کند و آنگاه که سخن از خوردن و پوشیدن و… است صاحبان آنها را با حیوانات می‌آورد مثلاً دربارهٴ گروه اول می‌فرماید: ﴿شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ وَالمَلاَئِکَةُ وَأُولُوا العِلْمِ﴾[۱۳] خدا به وحدانیت شهادت می‌دهد فرشتگان و علمای اهل توحید نیز به وحدانیت شهادت می‌دهند. در این جا علما و دانشمندان را در کنار فرشتگان ذکر کرده است.
اما وقتی سخن از مادیات است می‌فرماید: ما دستور دادیم آفتاب بتابد، باران ببارد تا باغ شما سرسبز و خرم گردد ﴿مَتَاعاً لَّکُمْ وَلأَنْعَامِکُم﴾[۱۴] برای شما و دامهای شما! یا می‌فرماید: ﴿کُلُوا وَارْعَوْا أَنْعَامَکُم﴾[۱۵] خودتان بخورید، دامهایتان را نیز بچرانید!
اگر انسان بیش ازمقداری که برای حفظ آبرو نیاز است عمر خود را صرف دنیا کند ضرر کرده و برای او وبال است. اسلام از طرفی می‌گوید: دل به دنیا مبند و از طرفی دیگر می‌فرماید: کریمانه زندگی کن، برای کرامت جامعه اسلامی تولید داشته باشد و برای سربلندی خود و جامعه اسلامی تلاش و کوشش کن، دیگران را نیز از دسترنج خود بر خوردار ساز/
علی (علیه‌السلام) پس از آن که به زحمت کندوکاو کرد تا توانست قنات یا چاهی را به جریان بیندازد صیغهٴ وقف را جاری ساخت و فرمود: «هذه صدقة» .[۱۶]
قبول عمل و پذیرش صالح
حضرت در ادامه خطبه شعبانیه می‌فرماید: «أنفاسکم فیه تسبیح» نفسهای شما در این ماه خود تسبیح است، هر نفسی که می‌کشید مثل آ ن است که گفته باشید «سُبوح قُدوس».
«ونومکُم فیه عِبادة» خوابتان در این ماه عبادت است. «وأعمالکم فیه مقبوله» کارهای جزئی را که انجام می‌دهید خدا قبول می‌کند. قبولی عمل مقدمه است برای اینکه خداوند خود انسان را قبول فرماید. لذا در قرآن کریم دو نمونه تعبیر دارد:
۱ـ اینکه خداوند عمل عده‌ای را قبول می‌کند.
۲ـ خدا عده‌ای را قبول می‌کند، نه اینکه فقط عمل آنان قبول شود. چون گروهی عمل صالح دارند و گروهی، خود صالح هستند. آنان که جزء ﴿الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ﴾[۱۷] هستند، یعنی کارهای خوب دارند، ولی هنوز به آن مقام نرسیدند که ذات و گوهرشان خوب بشود. احیاناً ممکن است در معرض خطر باشند.
اما دستهٴ دوم، جزء «صالحین» هستند، مثل ابراهیم خلیل (سلام‌الله‌علیه) که قرآن در شأن اومی‌فرماید: ﴿وَإِنَّهُ فِی الآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ﴾[۱۸] صالح یعنی کسی که گوهر ذاتش شایسته شده است. اینها را خدا قبول می‌کند.
تعبیر قرآن دربارهٴ حضرت مریم (علیها‌السلام) این است. ﴿فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَهَا نَبَاتاً حَسَناً﴾[۱۹] خداوند کریم مریم را قبول کرد. نه این که فقط عبادتها و نماز و روزه‌اش را قبول کند، چون نماز و روزهٴ دیگران را هم قبول می‌کند؛ بلکه گوهر ذات افراد کریم را خدا قبول می‌کند و قبولی عمل، طلیعه‌ای است برای اینکه انسان به جایی برسد، تا ذاتش مقبول چون ماه مبارک رمضان از عظمت خاصی برخوردار است، حضرت در ماه شعبان می‌فرماید: خودتان را آماده کرده و از خدا بخواهید تا ماه رمضان را با برکت و رحمت و مغفرتی که می‌آید، ادراک کنید:
«فاسألوا الله ربّکم بنیّاتٍ صادقةٍ وقلوبٍ طاهرةٍ أن یُوفّقکم لصیامه وتلاوة کتابه. فإنّ الشقیّ من حرم غفران الله عزّوجلّ فی هذا الشهر العظیم. واذکروا بجوعکم وعَطَشکم فیه جوع یوم القیامة وعطشه»[۲۰] با نیّتها و دلهایی پاک از خداوند طلب توفیق برای روزه و تلاوت قرآن نمایید. کسی که از مغفرت خداوند محروم بماند، در حقیقت شقاوتش کامل است. به یاد تشنگی و گرسنگی قیامت باشید.
در بعضی از روایات فضیلت روزه، آمده است: «روزه بگیرید، تا گرسنه شوید و درد گرسنگان را بچشید»[۲۱] . این به زبان ما سخن گفتن، و از قدمهای اولیه است و گرنه چرا باید بگذاریم کسی گرسنه باشد و خودمان همیشه سیر باشیم؟ در قیامت عدّه‌ای واقعاً گرنه هستند، غذا می‌خورند ولی هرگز سیر نمی‌شوند، همان‌طور که در دنیا هرگز سیر نمی‌شدند. چون حسّ آز و طمع تمام شدنی نیست، در آخرت هم به صورت ﴿هَلْ مِن مَزِیدٍ﴾[۲۲] ظهور می‌کند. فرمود: شما به فکر گرسنگی و تشنگی قیامت باشید نه به فکر گرسنگی و تشنگی دیگران، آن را که باید در قدمهای اولیه تأمین کرد.
موقعیت شیطان در ماه رمضان
یکی از مشکلات در زندگی بشر، به ویژه مؤمنان، وسوسه‌های شیطان است. در این زمینه فرمود: «والشیاطین مغلولة» شیطانها در این ماه در زنجیرند و تنها پارس می‌کنند؛ اما کسی را نمی‌گزند. شیطان موجودی است که به اذن خدای سبحان وسوسه می‌کند. وسوسهٴ شیطان نعمت و رحمت است؛ چون هر کسی به جایی رسید، در اثر مبارزهٴ با وسوسه، در میدان جهاد اکبر بود که پیروز شد. اگر وسوسه نباشد و راه برای گناه باز نباشد، راه اطاعت یک طرفه است و اطاعت ضروری می‌شود و اگر اطاعت ضروری شد دیگر جا برای ضرورت وحی و رسالت و تکلیف و دین نخواهد بود. عالمی که در آن گناه نباشد، عالم دین و تکلیف و امر ونهی و مانند آن نیست.
شیطان در حدّ وسوسه مأموریت دارد که پارس کند، آنکه آشناست به این پارس اعتنا نمی‌کند، راه را طی کرده و به مقصد می‌رسد. اما بیگانه بیراهه می‌رود و به دام شیطان می‌افتد. شیطان پارس را به گزیده تبدیل می‌کند و از آن به بعد می‌گزد. البته شیطان تحت ولایت خدای سبحان است؛ بدون اذن خدا کاری نمی‌کند و در قیامت صریحاً می‌گوید: ﴿فَلاَ تَلُومُونِی وَلُومُوا أَنفُسَکُم مَّا أَنَا بِمُصْرِخِکُمْ وَمَا أَنتمُ بِمُصْرِخِیَّ﴾[۲۳] امروز نه من به داد شما می‌رسم نه شما به داد من می‌رسید. من بر شما مسلط نبودم؛ فقط شما را دعوت کردم، خودتان آمدید. ﴿إِنَّ اللَّهَ وَعَدَکُمْ وَعْدَ الحَقِّ وَوَعَدتُّکُمْ فَأَخْلَفْتُکُم﴾[۲۴] خدا وعدهٴ حق داد و من وعدهٴ فریب. وعدهٴ حق را نپذیرفتید و وعدهٴ آمیخته به فریب من را پذیرفتید؛ پس من سلطه‌ای بر شما ندارم.
اگر کشی وعدهٴ الهی را عمداّ پشت سر گذاشت و به دنبال فریب شیطان رفت، خدای سبحان به او مهلت می‌دهد. اگر از این مهلت استفاده نکرد، از آن به بعد شیطان را بر او مسلّط می‌کند. لذا به عنوان کیفر فرمود: ﴿أَلَمْ تَرَ أَنَّا أَرْسَلْنَا الشَّیَاطِینَ عَلَی الکَافِرِینَ تَؤُزُّهُمْ أَزّاً﴾[۲۵] ما شیطانها را بر کفار مسلط کردیم تا سخت آنها را آزار دهند (و از سعادت ابد محرومشان سازند. در جای دیگر فرمود: ﴿إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاءَ لِلَّذِینَ لاَیُؤْمِنُونَ﴾[۲۶] آنها که مؤمن نیستند، تحت ولایت شیطانند. وخدای سبحان شیطان را مانند کلب مُعلّم (سگ دست‌آموز) بر آنها مسلط کرد. این سگ تربیت شده در ماه مبارک رمضان بسته است. عملاً کاری نکنید که باز شود. او فقط از دور پارس می‌کند، مبادا با دست خود زنجیرش را باز کنید؛ کن خدای سبحان او را بر شما مسلط کند.
در اینجا سؤالی است که اگر ملائکه گناه نمی‌کنند، پس شیطان چگونه گناه کرد؟ جواب این است که شیطان از جن است و در بین فرشتگان بود ولی فرشته نبود. قرآن کریم، درباره شیطان می‌فرماید: ﴿کَانَ مِنَ الجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ﴾[۲۷] . شیطان، خود به داوند گفت: مرا از آتش خلق کردی، خدا هم او را تکذیب نکرد. و اصل اینکه جنّ از آتش خلق شده در قرآن کریم مورد تأیید است .[۲۸]
فرشته معصیت نمی‌کند. وجن، گاهی اطاعت دارد و گاهی عصیان. لذا فرمود: «والشیاطینُ مغلولة فاسألوا ربّکم أن لا یُسلّطها علیکم». از خدا مسئلت کنید تا شیطان را بر شما مسلّط نکند. اگر خدا بخواهد شیطان را مسلط کند او را به وسیله ابزار درونی و خاطرات نفسانی بر ما مسلّط می‌کند. قوای نفسانی ما را ابزار دست شیطان قرار می‌دهد
پاورقی: ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

۱ ـ اربعین شیخ بهایی، ص۱۷۹، ح۹/
۲ ـ تفسیر نورالثقلین، ج۱، ص۱۶۶/ در وجه تسمیه رمضان ر.ک: مجمع البحرین، ج۲، ص۲۲۳، (رمض».
۳ ـ سورة اعراف، آیة ۵۶/
۴ ـ امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: هنگام غذا خوردن نام خدا را ببر، آنگاه که دست کشیدی بگو: «الحمد لله الذی یُطعِم ولا یُطعَم» (کافی، ج۶، ص۲۹۴)..
۵ ـ الکافی، ج۴، ص۱۱/
۶ ـ مفاتیح الجنان، اعمال شبهای ماه رمضان، دعای سیزدهم.
۷ ـ سورة محمد، آیة ۳۸/
۸ ـ بحارالانوار، ج۶۳، ص۳۸۱/
۹ ـ از فقرات دعای افتتاح.
۱۰ ـ ﴿… بَلْ عِبَادٌ مُّکْرَمُونَ ٭ لاَ یَسْبِقُونَهُ بِالقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ﴾ سورهٴ انبیاء، آیات ۲۶ و ۲۷/
۱۱ ـ بحارالانوار، ج۱۰۰، ص۶۵/
۱۲ ـ نهج‌البلاغه، خطبهٴ ۱۶۰/
۱۳ ـ سورة آل‌عمران، آیة ۱۸/
۱۴ ـ سورة نازعات، آیة ۳۳/
۱۵ ـ سورة طه، آیة ۵۴/
۱۶ ـ الکافی، ج۷، ص۴۹/
۱۷ ـ سورة بقره، آیة ۲۵/
۱۸ ـ سورة نحل، آیة ۱۲۲/
۱۹ ـ سورة آل‌عمران، آیة ۳۷/
۲۰ ـ اربعین شیخ بهایی، ص۱۷۹، ح۹/
۲۱ ـ ر . ک: من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۷۳/
۲۲ ـ سورة ق، آیة ۳۰/
۲۳ ـ سورة ابراهیم، آیة ۲۲/
۲۴ ـ همان.
۲۵ ـ سورة مریم، آیة ۸۳/
۲۶ ـ سورة اعراف، آیة ۲۷/
۲۷ ـ سورة کهف، آیة ۵۰/
۲۸ ـ ﴿وَالجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِن قَبْلُ مِن نَّارِ السَّمُومِ﴾(سورهٴ حجر، آیهٴ ۲۷) جمع جنّ «جنّه» است نه أجنّه. أجنّه جمع جنین است نه جن. ﴿وَإِذْ أَنتُمْ أَجِنَّةٌ فِی بُطُونِ أُمَّهَاتِکُم﴾(سورهٴ نجم، آیهٴ ۳۲)، یعنی شما جنینهایی بودید در شکم مادرانتان.

منبع: مجله الکترونیکی اسراء 1388 شماره 4

http://ensani.ir/fa/article/29622

مقدمه:

موضوع کتاب و کتابت در رشد حیات اجتماعی تاثیر بسزائی دارد. روح یک جامعه در پرتو این مهم بارور می شود و به همین دلیل میراث فرهنگی و تمدن اسلامی همیشه مملو از کتاب های بزرگانی است که افتخار جامعه بشری بوده و همه همت اولیای دین اسلام بر این بوده که بندگان خدا را به سوی روشنائی کتاب رهنمون شوند. چنانکه کلام الهی با توجه به قلم آغاز شده: (علم بالقلم) و در جائی دیگر می فرماید: (ن و القلم و ما یسطرون) کتاب از دیرباز، حافظ و احیاء کننده تفکر و اندیشه های والا و منبع عظیم بوده است که طالبان علم، اندیشه و حقیقت را سیراب نموده، ارزیابی شرایط و امکانات موجود فرهنگی، مبین این نکته است که امروزه کتاب می تواند به عنوان یک وسیله مطمئن و کارآمد در بهینه سازی فضای فرهنگی جامعه مورد استفاده قرار گیرد. تجربه جهانی نشان می دهد رشد و توسعه تمدنها، ریشه در رشد فکری و فرهنگی هر جامعه دارد بدون رشد فرهنگ کتابخوانی در جوامع نمی توان به رشد هیچ تمدنی دل خوش کرد. باید تاکید کرد که علی رغم رشد رسانه های جمعی گوناگون تاکنون هیچ رسانه ای نتوانسته است نقشی را که کتاب در رشد تمدن ها داشته است ایفا نماید.(1) 

نقش کتاب در تربیت فرزند

کتاب، زیربنای تمدن بشری است. به‌ویژه در عصر حاضر که روزگار دانش، تعقل، فرهنگ و تکنولوژی است. کتاب از بهترین وسایل ایجاد ارتباط به شمار می‌رود؛ به بیانی دیگر، حتی در روزگار رادیو، تلویزیون، ماهواره، رایانه و اینترنت، هنوز هم سخن مکتوب یا همان کتاب، وسیله بسیار خوب و ارزشمندی برای انتقال دانش‌ها، گسترش بینش‌ها و القای مفاهیم است.

اگر والدین در تربیت فرزندان درست عمل کرده و با مطالعه و بالا بردن سطح آگاهی خود، شیوه‌های تربیتی صحیح را در دستور کار خود قرار دهند، می‌توانند آینده‌ای خوب را برای فرزندان خود رقم بزنند.

آنان می توانند با آموزش لذت مطالعه به کودکان و نوجوانان راه درست زیستن را به آن‌ها آموزش بدهند.(2)

نقش مطالعه در تربیت فرهنگی و تأثیر آن در رفتارهای اجتماعی

مطالعه و کتابخوانی؛ کسب دانش و علم روز، بنای آغازین و زمینه ساز توسعه و پیشرفت همه جانبه ی کشور و راه یابی ورود به دنیایی مملو از سعادت، خردورزی و آگاهی انسان هاست. هرگاه  هدفمند ومبتنی بر خردجمعی، هرکس درجایگاه اجتماعی خود درراستای زدودن جهل وناآگاهی گام بردارد به همان میزان به سمت وسوی آگاهی بخشی و دانایی حرکت می کند.

مطالعه چه دربخش کمی(میزان  زمان مطالعه، معیار واندازه ی آن در زمان تعیین شده) و چه به لحاظ کیفی(میزان یادگیری، قدرت تحلیل وبررسی، گسترش معنایی وکاربردی، شعورمند کردن حافظه ی انسانی وتفکر بخشی دروی) می تواند انسان های هرجامعه را به جهان دانش ومعرفت رهنمون کرده و  دریچه های روشن همراه با بصیرت وشناخت را پیش روی او باز نماید. از سویی ابزاری هدفمند و کارساز در پرورش ورشد استعدادهای وی در راه کمال و پیشرفت انسانی گردد.

این یک واقعیت اثبات شده است که رمز حصول پیشرفت کشورهای توسعه یافته ومترقی، امر مطالعه ودانش افزایی سودمند وهدفمند بوده و مطالعه وکتابخوانی را از ضروریات برنامه های حیاتی خود برشمرده اند، چرا که افراد هرجامعه زمانی به این ضرورت فرهنگی  بها داده و آن را جدی بگیرند در رشد وپیشرفت جامعه تأثیرگذار و در تربیت نسل های امروز وفردای جامعه نقش سازنده ای را عهده دارخواهد بود. (3)

در تاثیر مطالعه بر فرهنگ جامعه باید گفت: در یک جامعه که افراد آن اهل مطالعه هستند، مردم و مسئولین به تفاوت اندیشه اعتقاد دارند. به ساختار، رویه، قانون، آیین نامه اعتقاد دارند. حقوق شهروندی را رعایت می‌کنند. وارد حریم خصوصی افراد نمی‌شوند. مردم حق {داشتن} تشکل و سوال کردن دارند. انتخابات، روش صلح‌آمیز تغییر سیاست‌ها و جهت‌گیری‌هاست.(4)

نقش مطالعه در حفظ فرهنگ

به گفته اکثر جامعه شناسان، اقوام و مللی که با مطالعه مأنوس بوده و کتاب و کتابخوانی در میانشان رواج بیشتری داشته است، توانسته اند فرهنگی ماندگارتر و پویاتر از خود به جای بگذارند و میراث فرهنگی و گنجینه های معارف و دستاوردهای عالمان و فرهیختگان خود را به نسل های دیگر منتقل کنند. در این راستا برنامه ریزی صحیح فرهنگی علاوه بر حفظ هویت عقیدتی و قومی عاملی است که منجر به ایستادگی در مقابل هجوم فرهنگ بی فرهنگی بیگانه می شود، و به حفظ فرهنگ خودی می انجامد. حل این معادله بسیار ساده است که آیا تاثیر پذیری یک ملت بی اطلاع و بی سواد، از فرهنگ بیگانه محتمل تر و پرهزینه تر است یا ملت و فرهنگی که اهل مطالعه و تحقیق و پژوهش است؟ بی تردید جامعه ای که در آن فضای مطالعه، پژوهش و تحقیق، به لحاظ سخت افزاری و نرم افزاری، به شکل مطلوب و بدون قید و بندهای دست و پاگیر فراهم باشد کمتر از فرهنگ و القائات بیگانه تاثیر می پذیرد تا جامعه ای که از فرهنگ مطالعه و تحقیق دور است. در تمامی زمینه های فرهنگی اینگونه است که وقتی دولت ها و متولیان فرهنگ عمومی، حداقل ها را برای جامعه در این حوزه فراهم کردند دیگر جامعه بویژه قشر حساس و پرانرژی و پرسشگر جوان، که کنجکاو و به دنبال دانستن بیشتر است، برای رفع نیاز طبیعی و فطری خود، چشم و تمایلات فکری اش، به طور مطلق و یکسویه، به بیرون از مرزها و بهره مندی صرف از محصولات و تولیدات فرهنگی بیگانه نخواهد بود و در آنجایی هم که در برخی زمینه ها نیاز به تبادل فرهنگی پیدا شد، اولویت بر حفظ و ارتقاء فرهنگ بومی و تبادل فرهنگی خواهد بود و نه اینکه مصرف کننده صرف تولیدات دیگران باشیم. طی این مسیر بسیار حساس و ظریف، تنها با انعطاف و تدبیر و مدیریت، و فراهم کردن زمینه لازم برای تالیف، انتشار کتاب و کتاب خوانی، ممکن خواهد شد.(5)

نقش کتاب و کتابخوانی در ترویج فرهنگ محیط زیستی

از آنجایی که محیط زیست موهبت رایگان ارزشمندي است که خداوند به انسان ارزانی داشته است و بسیاري از تهدیدهاي محیط زیستی، تخریب منابع و آلوده سازي محیط، نتیجه فعالیتهاي انسانی هستند، از این رو آگاه سازي عمومی و آموزش جامعه در رابطه با ارزش و اهمیت محیط زیست براي ادامه حیات بشر امري ضروري است و براي اجراي موفقیت آمیز برنامه هاي حفاظت از محیط زیست، باید بستر تغییر در دانش ها، ارزش ها، رفتار و به طور کلی شیوه زندگی جامعه فراهم شود .دراین میان یکی از ابزارهاي کلیدي براي آگاه سازي جوامع، کتاب است .تولید و نشر کتاب چه از منظر تخصصی و چه از منظر عمومی می تواند اطلاعات کافی و صحیح را به اقشار مختلف جامعه ارائه دهد.کتاب نقش بسیار مهمی در زمینه ارتقاي آگاهی هاي محیط زیستی دارد و با ترویج فرهنگ کتابخوانی، میتوان به خوبی این نیاز راپاسخگو بود .نسل نو باید بیاموزندکه خودشان از محیط زیست محافظت کنند و مصرف کننده صرف یا تماشاگر تخریب نباشند بنابراین کتاب است که میتواند این فرهنگ را ترویج دهد وباید با برنامه ریزي هاي اصولی براي تولید و نشر کتاب هاي محیط زیستی، و ترغیب فرهنگ کتابخوانی به ویژه در بخش کودك و نوجوان، امکان جذب این نیروي عظیم را براي حفاظت از محیط زیست خود فراهم آوریم.البته نباید تنها به رسانه کتاب اکتفا شودو باید درکنار کتاب، از رسانه هاي متنوع دیگر استفاده کرد امروزه ما شاهد انتشارکتاب هاي متفاوتی در زمینه هاي اقتصاد، روانشناسی ، حقوق ،اخلاق وفرهنگ محیط زیست هستیم ولی با توجه به روند تخریبی که متوجه محیط زیست کشورمان است ، این موضوع کافی نیست و باید برنامه ریزي قوي تر و جدي تري براي آن وجود داشته باشد چرا که امروزه سازگاري ما با محیط زیست با توجه به سبک زندگی که داریم بسیارکم شده است، از این رو مشکلات بسیار زیادي براي بشر به وجود آمده است و علاوه بر فراهم کردن زیرساخت هاي لازم براي پیشگیري از تخریب، قطعا پرداختن به مقوله کتاب در زمینه بالابردن سواد محیط زیستی تاثیرگذار خواهد بود(6).

مطالعه و سبک زندگی افراد

امروزه اغلب جامعهشناسان معتقدند که برای داشتن یک جامعه سالم، باید دیدگاه و سبک زندگی افراد جامعه ، تغییر کند . بنابراین تلاش پژوهشگران علوم مختلف، بر آموزش نکات لازم و ضروری برای یک زندگی سالم و شاد می باشد.

در تاثیر مطالعه بر سبک زندگی می توان به نکات زیر اشاره کرد:

۱. اولین و بدیهی‌ترین تاثیر مطالعه، تبدیل شدن افراد جامعه به فردی با آگاهی بالاست. کتاب‌ها غنی‌ترین و قابل اعتمادترین منابع اطلاعات هستند. به همین دلیل با مطالعه‌ی کتاب‌هایی در زمینه‌های مختلف، گستره و عمق اطلاعات ، در امتداد هم افزایش می‌یابد. هر زمان و به هرمیزانی که کتاب خوانده شود، به آگاهی افزوده می‌شود و این به خودی خود از شگفت انگیزترین نتایجی است که می‌توان به آن رسید.

۲. بررسی های علمی نشان داده‌اند که مطالعه اثرات قوی و بسیار مثبتی بر روی مغز دارد. هنگامی که مطالعه می‌کنید، ذهن به طور مداوم در حال فعالیت است. همین مسئله از اتفاق افتادن بیماری‌هایی نظیر آلزایمر پیشگیری می‌کند. دلیل این اتفاق این است که وقتی شما ذهنتان را فعال نگه می‌دارید، به نوعی از کاهش و از دست رفتن قدرت ذهن پیشگیری می‌کنید. مغز نیز یک ماهیچه است و مانند سایر ماهیچه‌های بدن، با تمرین قوی‌تر می‌شود و سلامتی آن به میزان بیشتری حفظ می‌شود. کارهایی مثل حل پازل و مطالعه از جمله فعالیت‌هایی است که ذهن را تمرین می‌دهد و به سلامت آن کمک می‌کند.

۳. فواید مطالعه تنها به اثرات ذهنی آن محدود نمی‌شود. مطالعه حتی بر جسم افراد هم می‌تواند اثر مثبت داشته باشد. گاهی مطالعه بیشتر از پیاده روی یا شنیدن موسیقی در کاهش استرس اثر مفید دارند. تحقیقات علمی نشان داده‌اند کسانی که مطالعه‌ی بیشتری دارند، سطح استرس و اضطرابشان از دیگران پایین‌تر است.

۴. یکی دیگر از مهم‌ترین فواید مطالعه تقویت حافظه است. در لحظه‌ی آغاز مطالعه، موضوع کتاب، تم اصلی آن، فصل‌ها و بسیاری اطلاعات دیگر در مورد کتاب را به یاد آورده می شود. همین که ذهن عادت می‌کند که هنگام مطالعه این اطلاعات را به یاد بیاورد، حافظه به تدریج تقویت خواهد شد. علاوه بر این با هرکتاب جدید، دریچه‌ی جدیدی از اطلاعات به روی ذهن انسان گشوده می شود که هرباریادآوری آن‌ها، اطلاعات پیشین را تثبیت می‌کند.(7)

۵. کتاب به ما می‌آموزد که اندیشه‌های انسان باید سرشار از آموزه‌های معنوی،منطقی، عرفانی و حقیقی باشد ؛ مطالعه، ذهن را پر بار می‌کند و درخت اندیشه را رونق می‌بخشد. کتاب در زندگی ما می‌تواند یک معلم باشد، تا اصول زندگی را به ما بیاموزدو اخلاق انسانی و معرفت را در وجود ما نهادینه کند. بشر نیاز دارد تفکر کند و از ژرفای خیال خود، به باطن جان فرو رود و به حقایق خلقت و وجود خود، آگاهی یابد. مطالعه انسان را به پرواز در می‌آورد تا کمی از پستی‌ و بلندی‌های روزگار فاصله بگیرد و در آسمان علم و اندیشه که منشأ آرامش است، سیر کند.

6. مطالعه به انسان آرامش می دهد، دلیل اکثر فکر‌های ناآرام و بیماری‌های روحی و تعصبات بیجا، از عدم مطالعه است، زیرا انسان دشمن چیزی است که نمی‌فهمد و فهم غلط است که درخت تفکر را می‌خشکاند و تعصبات نادرستی که بر بعضی افراد حاکم است، ناشی از نفهمیدن و دانش کم است.(8)

نتیجه گیری

کتاب در جامعه نقش مهم و موثری دارد. جامعه ای که می‌خواهد آزاد و آگاه زندگی کند، حتما باید به پدیده کتاب با چشم دیگری بنگرد. در چنین جامعه ای هرگاه وفاقی مبتنی بر رشد و توسعه بخواهد شکل بگیرد، می‌باید کتاب به عنوان یک عنصر اصلی و تأثیرگذار در آن مطرح باشد و والاترین جایگاه را در همه نهادهای فردی و اجتماعی از آن خود سازد؛ به گونه ای که هیچ کس، در هیچ جا، هیچ عذری برای کتاب نخواندن نداشته باشد زیرا کتاب یکی از راه های کسب دانایی، توانایی و موفقیت است و آدمی را در فهم و درک درست و تمیز راست از ناراست، مدد می‌رساند. در واقع، اعتلای فرهنگ کتاب خوانی، پی ریزی بنای توسعه فرهنگی جامعه تلقی می‌شود و در این جهاد مقدس، همگان از خرد و کلان باید شریک و سهیم باشند و برای این سازندگی رشد، توسعه و معنویت گرایی، از دل و جان مایه بگذارند.

بی تردید جامعه ای که در آن فضای مطالعه پژوهش و تحقیق، به لحاظ سخت افزاری و نرم افزاری، به شکل مطلوب و بدون قید و بندهای دست و پاگیر فراهم باشد نسبت به جامعه ای که از فرهنگ مطالعه و تحقیق دور است، کمتر از فرهنگ‌های بیگانه تأثیر می‌پذیرد.در جامعه ای که ما زندگی می‌کنیم با توجه به اهمیت کتاب و کتاب‌خوانی باید عادت به مطالعه در همه تفکرات و اندیشه‌ها و دل‌ها همگانی شود و شور، شوق و عشق به کتاب و کتاب‌خوانی در جامعه استمرار داشته باشد. کتاب‌خوانی نباید به یک عده یا یک گروه خاص تعلق داشته باشد بلکه هر فرد باید با کتاب زندگی کند و بنا به فرموده مقام معظم رهبری: مردم باید به کتاب‌خوانی عادت کنند و کتاب وارد زندگی مردم شود مطالعه و کتاب‌خوانی باید به عنوان یک نیاز و احساس دایمی لازم و روزانه در میان عموم رایج و مطرح باشد تا افراد جامعه به خواندن و مطالعه ترغیب نشان دهند و فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی ترویج پیدا کند.(9)

 فهرست منابع:
1.       ماهنـامه صدای جمهوری اسلامی ایران، شمـاره يازدهم، شماره69،سال1392، صفحه187

2.       www.iranpl.ir/news

3.       آفرین پنهانی https://koodak24.ir

4.       hoseinghorbani.com  

5.       نقش مطالعه در حفظ فرهنگhttp://www.mefda.ir/

6.       https://www.doe.ir

7.       https://cashineh.com     

8.       طهرانیhttps://www.ettelaat.com/mobile/?p=36421&device=phone

غفار عزیزی، نقش کتاب در توسعه فرهنگ جامعهhttp://www.araznews.ir/

هیچ‌وقت برای شروع دیر نیست

  اگر بعد از مدت‌ها تصمیم دارید که دوباره دست به کتاب شوید و به اصطلاح، کتاب‌خوان شوید با این نوشته همراه شوید.

 مواردی که برای شروع باید در کتابخوانی رعایت نمود عبارتنداز:

1.       قبل از هر چیز باید ببینیم  چه عواملی مانع مطالعه ما می شوند  تا در مورد رفع آنها فکر کنیم؛ به عنوان مثال احساس میکنیم سرعت خواندن ما بسیار کند است یا حوصله متن های طولانی را نداریم یاکتابخوانی برای ما خسته کننده است و  …

2.       با توجه به اینکه هر فردی دارای سلیقه متفاوتی است؛ ابتداء، لیستی از سوال هایی راجع به علایق و دغدغه های ذهنی خود تهیه کنید. به عنو.ان مثال شخصی علاقمند است در زمینه تاریخ مطالعه کند اما شخص دیگر مباحث اعتقادی دغدغه اوست.

3.       در مرحله بعد برای پاسخ دادن به هر سوال باید تحقیق و جستجو کنید.

4.       برای آغاز مطالعه و یافتن سوالات ذهنی ، کتاب‌های کم‌حجم‌تر که خیلی هم محتوای سنگین و ثقیلی ندارد را انتخاب کنید.

5.       در انتخاب کتاب دقت کنید کتابی را انتخاب کنید که ذهن، تخیل، اراده و تفکرِ آدمی‌ را به حرکت وادار کند.

  چگونه کتابخوان باقی بمانیم؟

در پاسخ به این سوال که چگونه به کتاب خواندن عادت کنیم ؟ باید گفت که :

1.       کم بخوانید، ولی همیشه بخوانید. مفهوم آهسته و پیوسته پیمودن مسیر را لطفا رعایت کنید. زیرا بهترین کار برداشتن گام‌های کوچک اما پیوسته است. مفاهیمِ کتاب را آرام آرام به مغز بفرستید ؛ تا سر جایش بنشیند. هنگام خواندنِ کتاب، خوب به مطالبش فکر کنید.

2.       برای خودتان برنامه کتابخوانی تهیه کنید. برای مثال کتاب مورد علاقه‌تان را انتخاب کنید. سپس در دفترچه‌ای یادداشت کنید که تا پایان ماه جاری سیصد صفحه از کتاب را می‌خوانید.

اگر مقدار مورد نظر از کتاب را در تاریخ درج شده به پایان رساندید به خودتان پاداش دهید. در غیر این صورت خود را جریمه کنید. مثلا سی بار درازنشست تمرین کنید!

3.       کتاب دیجیتال بخوانید؛ اما خود را به کتابهای دیجیتال عادت ندهید زیرا برای کسانی که عادت کتابخوانی دارند، کتاب دیجیتال یا مکتوب تفاوتی ندارد. اما برای کسانی که به تازگی خود را به کتابخوانی عادت میدهند، لمس کردن برگه های کاغذ، خط کشیدن زیر نوشته ها، دیدن نشانه میانه کتاب که مشخص میکند بخشی از کتاب خوانده شده، باز شدن شیرازه کتاب و جدا شدن برگه های آن (ناشی از بارها مرور یک کتاب)، همه و همه میتوانند احساس خوب ایجاد کنند. احساسی که ما را به خواندن کتابهای بیشتر ترغیب میکند.

4.       برای اینکه تبدیل به یک کتابخوان حرفه‌ای شوید با این دید کتاب را بخوانید که باید مفاهیم آن را به صورت ساده برای دیگران توضیح دهید. این کار باعث میشود، مفاهیم را بهتر یاد بگیرید. اساسا وقتی ما یک مفهوم را بتوانیم برای دیگران هم توضیح بدهیم، یعنی آن را به خوبی یاد گرفته ایم. سعی کنید شنونده خوبی را انتخاب کنید تا ذوقِ تعریف کردنتان از بین نرود!

شاید با این تعریف کردن و توضیح دادن مطالبِ کتاب، دیگران هم به خواندنش ترغیب شدند؛ اینگونه با یک تیر دو نشان زده اید. اگر کسی از اطرافیانتان پرسید: چه کتابی بخونم، فرصت خوبی نصیبتان شده، بروید و در مورد آخرین کتابی که خوانده‌اید به او توضیح بدهید.

5.       کتاب را خلاصه کنید. (به خصوص در شروع کتابخوانی) زیرا خلاصه کردن کتاب، اولا باعث فهم بیشتر شما از کتاب می شود. البته سعی کنید از روی کتاب رونویسی نکنید. یک قسمت را بخوانید و سپس با زبان خودتان آن را خلاصه کنید. اینگونه ذهنتان بیشتر درگیرِ کتاب خواهد شد و احتمال بخاطرسپاری مفاهیمِ آن هم بیشتر است. ثانیاٌ رجوع مجدد به مطالب کتاب را ساده تر میکند. حتما در آینده نیاز خواهید داشت تا مجددا به مفاهیم این کتاب مراجعه کنید. اگر خلاصه ای از کتاب داشته باشید که خودتان آن را نوشته اید، مراجعه مجدد و مرور مفاهیم برایتان لذت بخش تر و مفیدتر خواهد بود.

البته خواندن خلاصه دیگران از آن کتاب هم میتواند مفید باشد. یک روشِ خوبِ استفاده از خلاصه های دیگران، قرار دادن آن خلاصه کنار دستتان هنگام خواندن کتاب است. اینگونه میتوانید هرجا که لازم دانستید، مطالبی را هم خودتان اضافه کنید.

6.       مفاهیمِ کتاب را زندگی کنید. اهمیت کتاب خواندن در این است که کتاب به بهبود کیفیت زندگی شما کمک کند. پس سعی کنید، مفاهیمی را که فرا گرفته اید، در زندگی خودتان هم بکار بگیرید. تا میتوانید به مفاهیم فکر کنید و دنبال مصادیق آن در زندگی تان باشید.

منبع:

1.       http://aminaramesh.ir/

2.       http://mrshabanali.com

3.       https://bazaracademy.ir/blog

به گزارش خبرگزاری معاونت پژوهش مدرسه علمیه عالی و تخصصی الزهراء (س) گرگان نشست علمی پژوهشی با عنوان سیره تربیتی و اخلاق عملی امام رضا (ع) در تاریخ98/4/22 برگزار شد. در این نشست «خانم فرحناز رجب زاده » در ابتدای سخنان خود با اشاره به ماه ذی القعده و چله گیری موسوی بیان داشت: مهمترین چله گیریی که عرفا و علما داشتند چله موسوی است. از مهم ترین اعمال چله گیری؛ محاسبه دقیق اعمال، اخلاق و نیات، حفظ طائر خیال در عبادات، پرهیز از گناهان و شناخت ائمه اطهار علیهم السلام است.
وی ضمن بیان برخی صفات و القاب امام رضا علیه السلام با استناد به زیارت جامعه کبیره به معرفی صفات و ویژگی های ائمه اطهار( ع) پرداخت و افزود: شیرین ترین اسماء، اسمای ائمه اطهار و کریمترین نَفَس ها، نفس های ائمه اطهار علیهم السلام است. کلامشان نور، فعل آنان خیر، مقام آنان حق، صدق و رفق، رأی و نظرشان از روی علم، حلم و دوراندیشی و وصیت آنان دعوت به تقواست.
مبلغ مدرسه علمیه عالی الزهرا( س)گرگان بر شناخت و معرفت نسبت به ائمه معصومین( ع) تاکید نمود و با اشاره به فراز پایانی زیارت جامعه کبیره ادامه داد: شخصیت ائمه علیهم السلام با حق آنان متفاوت است چنانچه علاوه بر کنکاش در شخصیت آنان، شناخت حق آنان نیز ضرورت دارد.
خانم رجب زاده ائمه (ع ) را الگوی جامع برای بشریت دانست و خاطر نشان کرد: وجود ائمه علیهم السلام یکی از نعمتهای الهی است چنانچه اگر ائمه اطهار علیهم السلام نبودند حیات معنوی و فکری ما متزلزل میشد.
وی در پایان در اهمیت و فضیلت زیارت امام رضا( ع) به بیان دیدگاههای برخی از بزرگان پرداخت وگفت: امام خمینی رحمت الله علیه؛ آستان قدس رضوی را مرکز حقیقت اسلام می دانست، همچنین علامه طباطبایی حرم امام رضا علیه السلام را دارالشفای آل محمد صلی الله علیه نامید.