پژوهشگر:حکیمه غلامی

 

چکيده
يکي از مسائل بسيار مهم، در جامعه بشري مسئله فرهنگ و تمدن است، فرهنگ و تمدن که در حقيقت چيزي جزء طرح و برنامه مدون و منظم براي رشد و تکامل بشر در جهت رسيدن انسان به سعادت هميشگي و تحقق عيني و بيروني آن نيست، همواره مورد توجه انبياء خصوصاً پيامبر خاتم (ص) بوده است، آن حضرت با ايجاد تمدن نوين اسلامي چنان پيچ عظيم و تاريخي ايجاد کرد که از عرب جاهلي آن روز، يک جامعه متمدن و مترقي به وجود آورد. بديهي است که تمدن اسلامي مانند هر پديده‌‌ي ديگر عوامل مختلفي در پيدايش، گسترش، فراز و نشيب آن دخالت داشته است، حال سئوال که مطرح می‌شود اين است که چه عواملي در رشد تمدن اسلامي تأثير داشته است؟ و در مقابل علل انحطاط آن چه بوده است؟ لذا پس از تحقیق و مطالعه به اين نتيجه رسيديم که عوامل متعدي در رشد تمدن اسلامي تأثير داشته است که مهم‌ترین آن‌ها تعقل و خرد ورزي، تشويق به علم آموزي، مبارزه با بي سوادي، ساده بودن آموزه‌‌هاي ديني، طرح اندیشه‌های نوين، آزاد انديشي، تحمّل و بردباري، رعايت اخلاق و رفتار اسلامي، تعاون و همکاري، وحدت و همگرايي، حکومت اسلامي، فتوحات اسلامي، امنيت و آسايش رفاه نسبي، توجه به کار و تلاش و پيدايش صنعت کاغذ بوده است؛ و دریافتیم که دو دسته از عوامل در انحطاط تمدن اسلامي دخالت داشته‌اند، يکي عوامل بيروني مانند حمله مغولان و جنگ‌های صليبي. ديگري عوامل دروني مانند ضعف ايمان، دنيا پرستي، بي هويتي و تأثير پذيري، سكوت نخبگان و انديشمندان، ارزش انگاري ضد ارزش‌ها، تحجر گرايي، ظلم و ستم، ترک کردن امر به معروف و نهي از منکر، فاصله گرفتن از آموزه‌های ديني، استفاده نکردن از فرصت‌های مادي و معنوي. هر کدام تأثيري منفي در انحطاط تمدن اسلامي داشته است.

کليد واژه‌ها: عوامل تاریخی، عوامل فرهنگی، عوامل اجتماعی، عوامل سیاسی، تمدن اسلامی

 

گردآورنده : خدیجه گرزین 

چکیده

هدف از انجام این مطالعه شناسایی تأثیر خداباوری در زندگی اجتماعی بوده و در آن تلاش گردیده تا به این سؤال پاسخ داده شود که خدا باوری چه تأثیری در زندگی اجتماعی دارد؟ این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی و روش به کار رفته در این مطالعه اسنادی می باشد. داده های مورد نیاز با استفاده از فیش جمع آوری شده و در تحلیل داده ها از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. از  مهمترین نتایج این مطالعه می توان گفت: که خدا باوری در لحظه لحظه زندگی انسان مؤمن جاری است. انسان مؤمن جهان را مجموعه ای پیوسته و منظم که آفریدگاری دانا و توانا دارد، می داند و از ثمرات ایمان می توان امید و نشاط در زندگی، سلامت جسم و جان، صبر و استقامت در مقابل مشکلات زندگی، تنظیم روابط اجتماعی و عفو و گذشت را نام برد که بسیار در آرامش انسان مؤثر می باشند از طرفی باور به عدالت خداوند، در زندگی اجتماعی بسیار تأثیرگذار است زیرا وقتی انسان بداند که خداوند با توجه به حکمت الهی و وجود کمال الهی، هرگز نمی تواند ظالم باشد، در نتیجه عادل است. از این رو توحید به منظور زندگی عادلانه ی بشر و فرمانروایی عدل و عدالت در میان آنان بناگذاری شده است و عدالت اجتماعی با عادل شدن مردم تحقق یافتنی است و کسی که به خدای یگانه ایمان بیاورد و برای رسیدن به عدالت اجتماعی آموزه های اسلامی را در خود درونی کند و خدا را ناظر بر اعمال خود ببیند دیگر نیازی به کنترل های بیرونی از جانب جامعه نمی باشد. پس دین در جامعه پشتوانه اخلاق اجتماعی است.

واژگان کلیدی: خداباوری (توحید)، عدالت، ناظر بودن خداوند.

 

تاثیر صداقت بر رفتار اجتماعی فرد در جامعه

محقق:احترام خیامی

چکیده

این مقاله با هدف شناسایی نمودن تاثیر صداقت بر رفتار اجتماعی در جامعه صورت گرفته که در آن تلاش گردیده تا به این سوال پاسخ داده شود که صداقت بر رفتار انسان در اجتماع چه تاثیری دارد. تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی و روش بکار رفته در این مطالعه اسنادی از نقطه داده ها با استفاده از ابزار فیش جمع آویر و تحلیل داده از روش تحلیل محتوا استفاده شده است.از مهمترین نتایج این مطالعه می توان نمایان شدن نمودهای صداقت در جامعه است مانند وفای به عهد و آرامش حاصل از آن و اینکه فرد صادق با رعایت این فضیلت اخلاقی باعث شناخت افراد متدین ومومن وافزایش احترام در جامعه می شود و نشاط و شادابی ناشی از صداقت هم رضایتمندی از زندگی و حفظ نظام خانوادگی و آرامش خانواده را در پی دارد.

محقق: مریم فرح­زاد

چکیده:

هدف از انجام این مطالعه شناسایی نقش فضایل اخلاقی در امنیت اجتماعی بوده و در آن تلاش گردیده تا به این سؤال پاسخ داده شود که نقش فضایل اخلاقی در امنیت اجتماعی چیست؟ تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی و روش به کار رفته در این مطالعه اسنادی می­باشد. داده­های مورد نیاز با استفاده از فیش جمع­آوری و در تحلیل داده­ها از ارزش تحلیل محتوا استفاده شده است.

از مهمترین نتایج این مطالعه می­توان به این نکته اشاره نمود که در جامعۀ دینی مردم باید از امنیت کافی برخوردار باشند و در چهارچوب اسلام آزادی بیان داشته باشند. حصول امنیت فردی شخص در اجتماع زیرساختی برای شکل­گیری امنیت اجتماعی است به همین دلیل انسان با پایبندی به اصول اخلاقی در برخورد با دیگران می­تواند به آرامش روانی و امنیت برسد و روحیۀ مذهبی افراد موجب شکل­گیری امنیت اجتماعی و در نهایت توسعۀ همه جانبۀ اجتماع خواهد شد. در فضای مطلوب امنیت اجتماعی استعدادها ظهور کرده و خلاقیت­های اجتماعی شکوفا شده و باعث پیشرفت و توسعه جامعه می­گردد.

 

واژگان کلیدی: امنیت، اجتماعی، فضایل، اخلاق فردی، اخلاق اجتماعی.

 

پژوهشگر: اعظم طاهری

چکیده

هدف از انجام این مطالعه تاثیر اخلاق در رشد و توسعه ی رفتار اجتماعی بوده و در آن تلاش گردیده تا به این سوال پاسخ داده شود که آیا اخلاق در رشد و توسعه ی رفتار اجتماعی موثر است؟ تحقیق از انوع تحقیقات توصیفی و روش بکار رفته در این مطالعه اسنادی می باشد داده های مورد نیاز با استفاده از فیش جمع آوری و در تحلیل داده ها از روش تحلیل مححتوا استفاده شده است. از مهمترین نتایج این مطالعه می توان به این نکته اشاره نمود که بررسی تاثیر اخلاق در رشد و توسعه رفتار اجتماعی دارای اهمیت بسیار است. انسان ها در زندگی اجتماعی که دارند توجه به گرایش به سود و منفعت شخصی یا قومی و قبیله ای، ممکن است دچارنزاع هایی شوند. اخلاق راهبر و هادی انسان در آراسته شدن به صفات نیک و پسندیده است. اخلاق بر رفتار اجتماعی تاثیر دارد و البته رفتار اجتماعی نیز بر اخلاق موثر می باشد. اما تاثیر اخلاق بر هر عامل دیگری مقدم است. اگر جامعه اسلامی اخلاقی باشد، در این صورت بستر رشد اجتماعی افراد جامعه به نحو بهتری فراهم شده و در این جامعه افراد امکان بیشتری برای رسیدن به سعادت فردی و جمعی خواهند داشت.

کلیدواژه: اخلاق، تهذیب نفس، عدالت، قدرت، نگاه توحیدی، رشد، توسعه، اجتماع.

 

محققین:فرشته جوادی منش و سمیه اربابی زاد

چکیده

این مطالعه با هدف آثار عفو و گذشت بر فضای عاطفی خانواده از منظر آیات و روایات انجام و در آن تلاش گردیده تا به این سوال پاسخ داده شود که از منظر آیات و روایات عفو و گذشت چه آثاری بر فضای عاطفی خانواده دارد؟

این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی بوده و روش بکار رفته در این مطالعه اسنادی می باشد، داده های مورد نیاز متناسب با اهداف و سوالات تحقیق با استفاده از فیش، جمع آوری، و در تحلیل داده ها، از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. از مهم ترین نتایج این مطالعه می توان به آثار گذشت بر فضای عاطفی خانواده و تاثیر گذشت بر روابط عاطفی زوجین و تاثیر گذشت بر روابط عاطفی در بین فرزندان اشاره نمود.

کلید واژه: خانواده، گذشت، زوجین، روابط، عاطفی

 

محقق: مرضیه زمانی

چکیده:

این پژوهش با هدف بررسی و شناسایی اثرات رسانه ها بر سبک زندگی انسانها تدوین یافته است و سوال اصلی این است که رسانه ها بر سبک زندگی افراد چه تاثیراتی می گذارند؟

همچنین این پژوهش با رویکرد تحلیلی و اسنادی جمع آوری گردیده است. امروزه انسان ها شاهد فراگیری بی سابقه رسانه ها و وسایل ارتباطات جمعی مدرن و نوینی هستند و به تبع آنها در معرض شدیدترین امواج رسانه ها قرار دارند. رسانه‌ها کارکردی دوسویه دارند اما بیشترین حجم بهره گیری از آن در دست نظام سلطه قرار دارد، چنانکه می توان گفت حفظ و گسترش قدرت استکباری نظام سلطه به حضور و ظهور رسانه ها وابسته است. رسانه‌ها به منزله ی پل ارتباطی اجزای مختلف جامعه می باشند و می توان موثرترین رسانه را تلویزیون دانست. مراکز رسانه ای این استکبار که به مدرن ترین فناوری جهانی مجهزند، از یک سو ابزاری در جهت اجرای عملیات روانی قدرت ها علیه ملت ها و دولت های مستقل هستند و از سوی دیگر، وسیله برای کنترل، تضعیف، جهت دهی و هدایت جوانان در سراسر جهان محسوب می شود. لذا رسانه یکی از عوامل اثرگذار بر شکل گیری سبک زندگی افراد است. و می‌تواند با شیوه زندگی افراد عجین شده و سبک زندگی افراد را در ابعاد مختلف تغییر دهد.

 

کلید واژه ها:

شبکه های ماهواره ای، سبک زندگی، رسانه، کارکرد

 

پژوهشگر: سمانه ملامحمدزمانی

چکیده :               

هدف کلی پژوهش حاضر تبیین جایگاه تربیت جهت ارائه الگویی در توسعه سبک زندگی اسلامی می باشد که در این خصوص سعی گردیده با الهام از سیره تربیتی اهل بیت (ع) بتوان به سبک زندگی مطلوب و جامعه ای ایده آل دست یافت . در این نوشتار، سعی شده روش های تربیتی اهل بیت (ع) با استفاده از سخنان و سیره عملی آن بزرگواران استخراج و به صورت ساده و قابل فهم ارائه گردد و با معرفی مؤلفه های سبک زندگی اسلامی و شاخص های تربیتی مبتنی بر سیره اهل بیت (ع) ، به تبیین اهمیت جایگاه تربیت در توسعه سبک زندگی اسلامی بپردازد .

واژگان کلیدی : اهل بیت (ع) ، سبک زندگی اسلامی ، سیره تربیتی

 

محققين: عاطفه حسن نژاد، اشتغال به تحصیل سطح3

 

از جمله شخصیت های بارز معاصر در حیطه قرآن پژوهی علامه معرفت می باشد که آثار برجای مانده از این عالم شیعی پاسخگوی بسیاری از مسائل علوم قرآنی بوده است. ایشان از محدود علمایی بودند که آرای قرآنی و تفسیریشان در سطح جهان مورد توجه و تدریس و بحث است. کتاب های ایشان در عرصه بین المللی دارای اهمیت به سزایی است به گونه ای که علامه معرفت علاقه مند بود همه فعالیت های حوزه در سطح بین المللی و گسترده به سرانجام برسد .

علامه معرفت ، افزون بر اصل کارآمدی احادیث معصومان (ع) ، در تفسیر و دلایل آن ، اینکه در چه نوع موضوعاتی تفسیر با بحث ارتباط دارد یا چه حدیثی ، حدیث تفسیری محسوب است ، احادیث چه بخشی از آیات را تفسیر کرده اند ، حاملان روایات تفسیری چه کسانی هستند و از همه مهمتر اینکه راه نقد و پالایش حدیث تفسیری چیست ، وجوه متعددی است که در این حوزه از آثار آن بزرگوار قابل برداشت است .

ویژگی آیت الله معرفت

یکی از ویژگی های آیت الله معرفت جامعیت ایشان است که افزون بر مباحث فقهی و اصولی به مباحث قرآنی و علوم قرانی نیز پرداختند . طبق گفته خودشان در میان علوم اسلامی بیشتر علاقه شان به فقه و قران بوده است ، از این رو ، آثارشان در این دو زمینه است ؛ گرچه از دروس فلسفه  و حکمت متعالیه هم بهره برده اند . البته خودشان می گویند و اینجانب رشته علوم قرآنی را برگزیدم و پایه تحقیقاتم در این رشته گردید . ایشان علت روی آوردن به رشته علوم قرآنی را این گونه بیان می کند : انگیزه پرداختن به مسائل قرآنی در کنار فقه و اصول آن بود که هنگام مراجعات و مطالعه برای آمادگی تدریس تفسیر ، به حقیقت تلخی برخورد نمودم و آن فقدان بحث زنده پیرامون مسائل قرآنی ، در کتابخانه فعلی تشیع بود . این برخورد تلخ از آنجا به وجود آمد که برای تهیه مقاله ای پیرامونمساله «ترجمه قرآن» به کتابخانه اختصاصی قرآن مراجعه می نمودم و در این زمینه کتاب های زیاد که برخی در دو مجله و نیز رساله ها و مقالات بسیار از مصر و غیره در اختیار بود که دانشمندان معاصر آن دیار نوشته بودند ولی در حوزه نجف جز یک برگ اعلامیه حضرت آیت الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء چیز دیگری نیافتم و این امر ، گران نمود و موجب تحقیق در علوم قرآنی شد.( http//quran.isca.ac.ir)

ویژگی های شخصیتی

در تحلیل شخصیت مرحوم آیه الله معرفت باید گفت که ایشان ویژگی های برجسته داشتند که در مجموع ایشان را از حالت فرد بودن خارج کرد و به یک جریان قران پژوهی در ایران و خاورمیانه تبدیل کرد بلکه امروز ایشان

یک جریان در سطح جهان اسلام و سطح بین المللی است . در اینجا به برخی از این ویژگی ها اشاره می کنیم :

1- تلاش و کوشش خستگی نا پذیر

ایشان یک پارچه تلاش و کوشش بود . هر وقت ما برای درس خارج یا جلسات علمی به منزل ایشان مشرف می شدیم ، ایشان معمولا از پشت میز مطالعه و نوشتن بلند می شد و در جلسه شرکت می کرد و پس از جلسه دوباره پشت میز مطالعه می رفت . ایشان در سن هفتاد سالگی گاهی دوازده ساعت کار علمی انجام می داد . من حدود سی جلد از کتاب های ایشان را شناسایی کرده ام که مقداری از آنها منتشر نشده و برخی در حال انتشار است . بیش از صد مقاله تخصصی از ایشان منتشرر شده که در این مقاله ها معمولا نظریات نوینی مطرح شده است . او در گروه ها و مراکز مختلف علمی با فروتنی کامل شرکت می کرد مانند : مرکز جهانی علوم اسلامی ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه (گروه قرآن پژوهی) دانشگاه رضوی مشهد ، تربیت مدرس قم و شوراهای مختلفی که در سطح مراکز علمی وجود داشت .

2- پایه گذار علوم قرآن

مرحوم آیت الله معرفت ، احیاگر ، بلکه پایه گذار علوم قران در شیعه بود . مفسران شیعه و اهل قران در گذشته علوم قرآن را در مقدمه تفسیر می آوردند .

3- نظریه پردازی های نوین

مرحوم آیت الله معرفت در حوزه های فقه و تفسیر دارای چندین نظریه نو است . نظریه های نو ایشان در مباحث تفسیر و علوم قرآن به قدری مهم است که به نظر من در آینده نزدیک انقلابی در مباحث تفسیری ایجاد خواهد کرد . البته هنوز دیدگاه های ایشان به صورت کامل  در کتاب های تفسیری و علوم قرآنی ما سریان پیدا نکرده است . مهمترین نظریه پردازی های ایشان عبارت اند از :

1- نظریه بطن قرآن 2- نظریه نسخ تمهیدی 3- نظریه تداعی معانی در تفسیر عرفانی 4- دیدگاه خاص در مورد صحابه پیامبر (ص) 5- دیدگاه خاص در نگارش تطبیقی تفسیر 6- نظریه نسب وصفی و انتخاب شخصی در ولایت فقیه

4- شجاعت علمی

حضرت ایت الله معرفت مصداق آیه شریفه «الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه ولا یخشون احدا الا الله» (احزاب / 39) بود یعنی وقتی که به یک دیدگاه می رسید ، در عین پایبندی کامل به کتاب و سنت ، چیزی جلو ابراز عقیده اش را نمی گرفت . ایشان چه در بحث های فقهی و اجتهاد و چه در مقام تفسیر و مسائل علوم قرانی نقل خود را با شجاعت بیان می کرد .

5- تلاش برای ایجاد وحدت

کوشش مرحوم آیت الله معرفت در همه کتاب هایش این بود که وحدت مسلمانان از بین نرود . گویا این کلام مرحوم آیت الله العظمی بروجردی (ره) در ذهن ایشان بود که ایه « واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا» (آل عمران / 103) یک اصل حاکم بر کلام اسلامی است و باید بر تمام شئون جامعه اسلامی حاکم باشد . ولذا در تمام نوشته هایش مواظب بود که از بیان و قلمش برای جنگ افروزی و آتش افروزی در جوامع اسلامی سوء استفاده نشود، چنان که امام خمینی (ره) نیز بر وحدت مسلمانان تاکید می کرد .

6- توجه به مسائل و شبهات روز

آیت الله معرفت غیرت دینی داشت . اگر جایی به شیعه و اهل بیت (ع) حمله ای می شد مردانه وارد میدان می شد و جواب می داد . به مسائل فرهنگی روز کاملا توجه داشت و جواب آنها را با قرآن می داد .

7- نگاه فراگیری و جهانی

گستره دید آیت الله معرفت در یک محدوده جغرافیایی یا یک محدوده زمانی نمی گنجید . ایشان مرد آینده بود ، لذا در آینده دیدگاه های او روشن خواهد شد . ایشان مصالح کل امت اسلام را در نظر می گرفت ، نه فرد و منطقه خاصی را . در حقیقت ایشان فرا زمان و فرا مکان بود ، هر کسی با قران انس بگیرد همین خصوصیت را پیدا می کند چون قران این گونه است .( [1] . سایت حفظ و نشر آثار علامه آیت الله محمد هادی معرفت در کلام بزرگان و فضلا www.maedefat.com )

آثار علمی آیت الله معرفت

آثار قرآنی

1- التمهید فی علوم القرآن

2- صیانه القرآن من التعریف

ایشان با رد نظریه برخی از دانشمندان اهل سنت مبنی بر «نسخ التلاوه» و تاویل روایات ضعیف موجود در منابع روایی اهل سنت که مفاد آن ها به حذف برخی سوره ها یا آیات قرآن اشاره دارد، راه حل مناسب را ابطال روایات مزبور و دست کشیدن از روایات مجهول دانسته است .( علی ، نصیری ، معرفت قرآنی ، ج 1 ، ص 187)

3- شبهات و ردود حول القرآن

4- تفسیر الاثری جامع

5- تفسیر و مفسران

آثار فقهی

1- تمهید القواعد : رساله ای در قضای فوائت (نماز های فوت شده)به نام «تمهید القواعد» که بعضا تقریر درس حضرت استاد آیه الله خویی(ره) است که نخستین نوشته فقهی و استدلالی ایشان است که با اسلوب و شیوه تازه مسائل فقهی را بررسی کرده است .

2- حدیث لاتعاد

3- ولایه الفقیه – ابعاد ها و حدود ها

4- مالکیه الارض

5- مسائل فی القضاء

6- جامعه مدنی که مجموعه مقالات ایشان است .

آیه الله معرفت در کلام بزرگان

آیت الله سبحانی

آیه الله معرفت در علوم قرآنی محققی راستین بود که انصافا خلاء علوم قرآنی در تشیع را پر کرد و امروز کتاب المقید هر کجا برود افتخار آیت الله معرفت و حوزه علمیه و شیعه است ؛ زیرا کتابی سرشار از تحقیق و خالی از تنش است .

آیت الله استادی

آیت الله معرفت عمری با قرآن مانوس بود و به قرآن خدمت کرد و زندگی اش می تواند برای اهل علم به ویژه طلاب جوان از جهات مختلف آموزنده باشد .

آیت الله مکارم شیرازی

آن مرحوم عالمی بزرگ از علمای شیعه بود و تحقیقات قرآنی متعددی ارائه دادند که در بعضی از آن زمینه ها خلاء وجود داشت و برخی دیگر نیز تکمیل کارهای دیگران بود .

آیت الله آصفی

می دیدم که آیت الله معرفت چه وقتی که بر استاد اشکال دارد یا از استاد دفاع می کند سنجیده و مرتب و روی اصول بحث علمی حرف می زند .

 

 

محقق:کلثوم رجبی

 

چکیده

برای ارتقای وحدت درجامعه گروهها و اقشار مختلف اجتماعی نقش دارد؛ ازجمله نقش زنان دراین زمینه قابل بررسی است. نقش زنان در ارتقای وحدت اسلامی را در دو بخش می توان مطرح کرد: یک) نقش زنان در وحدت به مثابه الگو و منادی؛ دو) نقش زنان در وحدت به مثابه مربی. با توجه به اینکه زنان به عنوان نیمی از پیکره جامعه هستند؛ از اینرو نمی‌شود آنها را نادیده انگاشت و مطالعات تاریخی و اجتماعی نیز نشان می دهد که زنان با حضور فعال در منصب ها و موقعیتهای اجتماعی برای پیشرفت مقاصد متعالی اسلامی و ایجاد وحدت و دوری از تفرقه، نقش برجسته ای داشته و دارند و نه تنها به عنوان یک زن بلکه به عنوان مادر و مربی در خانه و جامعه، می‌توانند در برنامه های تربیتی خویش مؤلفه های وحدت آفرین را شناسایی کرده و فرزندان را با آن مؤلفه ها آشنا کنند و انسان‌های وحدت گرا در جامعه تحویل دهند. بر این اساس ضرورت دارد نقش این قشر مهم که در وحدت آفرینی افراد جامعه نقش بسزایی دارد، مورد بررسی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها: وحدت اسلامی، نقش زنان در وحدت، امت اسلامی، وحدت، تقریب مذاهب اسلامی.