محققين: عاطفه حسن نژاد، اشتغال به تحصیل سطح3

 

از جمله شخصیت های بارز معاصر در حیطه قرآن پژوهی علامه معرفت می باشد که آثار برجای مانده از این عالم شیعی پاسخگوی بسیاری از مسائل علوم قرآنی بوده است. ایشان از محدود علمایی بودند که آرای قرآنی و تفسیریشان در سطح جهان مورد توجه و تدریس و بحث است. کتاب های ایشان در عرصه بین المللی دارای اهمیت به سزایی است به گونه ای که علامه معرفت علاقه مند بود همه فعالیت های حوزه در سطح بین المللی و گسترده به سرانجام برسد .

علامه معرفت ، افزون بر اصل کارآمدی احادیث معصومان (ع) ، در تفسیر و دلایل آن ، اینکه در چه نوع موضوعاتی تفسیر با بحث ارتباط دارد یا چه حدیثی ، حدیث تفسیری محسوب است ، احادیث چه بخشی از آیات را تفسیر کرده اند ، حاملان روایات تفسیری چه کسانی هستند و از همه مهمتر اینکه راه نقد و پالایش حدیث تفسیری چیست ، وجوه متعددی است که در این حوزه از آثار آن بزرگوار قابل برداشت است .

ویژگی آیت الله معرفت

یکی از ویژگی های آیت الله معرفت جامعیت ایشان است که افزون بر مباحث فقهی و اصولی به مباحث قرآنی و علوم قرانی نیز پرداختند . طبق گفته خودشان در میان علوم اسلامی بیشتر علاقه شان به فقه و قران بوده است ، از این رو ، آثارشان در این دو زمینه است ؛ گرچه از دروس فلسفه  و حکمت متعالیه هم بهره برده اند . البته خودشان می گویند و اینجانب رشته علوم قرآنی را برگزیدم و پایه تحقیقاتم در این رشته گردید . ایشان علت روی آوردن به رشته علوم قرآنی را این گونه بیان می کند : انگیزه پرداختن به مسائل قرآنی در کنار فقه و اصول آن بود که هنگام مراجعات و مطالعه برای آمادگی تدریس تفسیر ، به حقیقت تلخی برخورد نمودم و آن فقدان بحث زنده پیرامون مسائل قرآنی ، در کتابخانه فعلی تشیع بود . این برخورد تلخ از آنجا به وجود آمد که برای تهیه مقاله ای پیرامونمساله «ترجمه قرآن» به کتابخانه اختصاصی قرآن مراجعه می نمودم و در این زمینه کتاب های زیاد که برخی در دو مجله و نیز رساله ها و مقالات بسیار از مصر و غیره در اختیار بود که دانشمندان معاصر آن دیار نوشته بودند ولی در حوزه نجف جز یک برگ اعلامیه حضرت آیت الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء چیز دیگری نیافتم و این امر ، گران نمود و موجب تحقیق در علوم قرآنی شد.( http//quran.isca.ac.ir)

ویژگی های شخصیتی

در تحلیل شخصیت مرحوم آیه الله معرفت باید گفت که ایشان ویژگی های برجسته داشتند که در مجموع ایشان را از حالت فرد بودن خارج کرد و به یک جریان قران پژوهی در ایران و خاورمیانه تبدیل کرد بلکه امروز ایشان

یک جریان در سطح جهان اسلام و سطح بین المللی است . در اینجا به برخی از این ویژگی ها اشاره می کنیم :

1- تلاش و کوشش خستگی نا پذیر

ایشان یک پارچه تلاش و کوشش بود . هر وقت ما برای درس خارج یا جلسات علمی به منزل ایشان مشرف می شدیم ، ایشان معمولا از پشت میز مطالعه و نوشتن بلند می شد و در جلسه شرکت می کرد و پس از جلسه دوباره پشت میز مطالعه می رفت . ایشان در سن هفتاد سالگی گاهی دوازده ساعت کار علمی انجام می داد . من حدود سی جلد از کتاب های ایشان را شناسایی کرده ام که مقداری از آنها منتشر نشده و برخی در حال انتشار است . بیش از صد مقاله تخصصی از ایشان منتشرر شده که در این مقاله ها معمولا نظریات نوینی مطرح شده است . او در گروه ها و مراکز مختلف علمی با فروتنی کامل شرکت می کرد مانند : مرکز جهانی علوم اسلامی ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه (گروه قرآن پژوهی) دانشگاه رضوی مشهد ، تربیت مدرس قم و شوراهای مختلفی که در سطح مراکز علمی وجود داشت .

2- پایه گذار علوم قرآن

مرحوم آیت الله معرفت ، احیاگر ، بلکه پایه گذار علوم قران در شیعه بود . مفسران شیعه و اهل قران در گذشته علوم قرآن را در مقدمه تفسیر می آوردند .

3- نظریه پردازی های نوین

مرحوم آیت الله معرفت در حوزه های فقه و تفسیر دارای چندین نظریه نو است . نظریه های نو ایشان در مباحث تفسیر و علوم قرآن به قدری مهم است که به نظر من در آینده نزدیک انقلابی در مباحث تفسیری ایجاد خواهد کرد . البته هنوز دیدگاه های ایشان به صورت کامل  در کتاب های تفسیری و علوم قرآنی ما سریان پیدا نکرده است . مهمترین نظریه پردازی های ایشان عبارت اند از :

1- نظریه بطن قرآن 2- نظریه نسخ تمهیدی 3- نظریه تداعی معانی در تفسیر عرفانی 4- دیدگاه خاص در مورد صحابه پیامبر (ص) 5- دیدگاه خاص در نگارش تطبیقی تفسیر 6- نظریه نسب وصفی و انتخاب شخصی در ولایت فقیه

4- شجاعت علمی

حضرت ایت الله معرفت مصداق آیه شریفه «الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه ولا یخشون احدا الا الله» (احزاب / 39) بود یعنی وقتی که به یک دیدگاه می رسید ، در عین پایبندی کامل به کتاب و سنت ، چیزی جلو ابراز عقیده اش را نمی گرفت . ایشان چه در بحث های فقهی و اجتهاد و چه در مقام تفسیر و مسائل علوم قرانی نقل خود را با شجاعت بیان می کرد .

5- تلاش برای ایجاد وحدت

کوشش مرحوم آیت الله معرفت در همه کتاب هایش این بود که وحدت مسلمانان از بین نرود . گویا این کلام مرحوم آیت الله العظمی بروجردی (ره) در ذهن ایشان بود که ایه « واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا» (آل عمران / 103) یک اصل حاکم بر کلام اسلامی است و باید بر تمام شئون جامعه اسلامی حاکم باشد . ولذا در تمام نوشته هایش مواظب بود که از بیان و قلمش برای جنگ افروزی و آتش افروزی در جوامع اسلامی سوء استفاده نشود، چنان که امام خمینی (ره) نیز بر وحدت مسلمانان تاکید می کرد .

6- توجه به مسائل و شبهات روز

آیت الله معرفت غیرت دینی داشت . اگر جایی به شیعه و اهل بیت (ع) حمله ای می شد مردانه وارد میدان می شد و جواب می داد . به مسائل فرهنگی روز کاملا توجه داشت و جواب آنها را با قرآن می داد .

7- نگاه فراگیری و جهانی

گستره دید آیت الله معرفت در یک محدوده جغرافیایی یا یک محدوده زمانی نمی گنجید . ایشان مرد آینده بود ، لذا در آینده دیدگاه های او روشن خواهد شد . ایشان مصالح کل امت اسلام را در نظر می گرفت ، نه فرد و منطقه خاصی را . در حقیقت ایشان فرا زمان و فرا مکان بود ، هر کسی با قران انس بگیرد همین خصوصیت را پیدا می کند چون قران این گونه است .( [1] . سایت حفظ و نشر آثار علامه آیت الله محمد هادی معرفت در کلام بزرگان و فضلا www.maedefat.com )

آثار علمی آیت الله معرفت

آثار قرآنی

1- التمهید فی علوم القرآن

2- صیانه القرآن من التعریف

ایشان با رد نظریه برخی از دانشمندان اهل سنت مبنی بر «نسخ التلاوه» و تاویل روایات ضعیف موجود در منابع روایی اهل سنت که مفاد آن ها به حذف برخی سوره ها یا آیات قرآن اشاره دارد، راه حل مناسب را ابطال روایات مزبور و دست کشیدن از روایات مجهول دانسته است .( علی ، نصیری ، معرفت قرآنی ، ج 1 ، ص 187)

3- شبهات و ردود حول القرآن

4- تفسیر الاثری جامع

5- تفسیر و مفسران

آثار فقهی

1- تمهید القواعد : رساله ای در قضای فوائت (نماز های فوت شده)به نام «تمهید القواعد» که بعضا تقریر درس حضرت استاد آیه الله خویی(ره) است که نخستین نوشته فقهی و استدلالی ایشان است که با اسلوب و شیوه تازه مسائل فقهی را بررسی کرده است .

2- حدیث لاتعاد

3- ولایه الفقیه – ابعاد ها و حدود ها

4- مالکیه الارض

5- مسائل فی القضاء

6- جامعه مدنی که مجموعه مقالات ایشان است .

آیه الله معرفت در کلام بزرگان

آیت الله سبحانی

آیه الله معرفت در علوم قرآنی محققی راستین بود که انصافا خلاء علوم قرآنی در تشیع را پر کرد و امروز کتاب المقید هر کجا برود افتخار آیت الله معرفت و حوزه علمیه و شیعه است ؛ زیرا کتابی سرشار از تحقیق و خالی از تنش است .

آیت الله استادی

آیت الله معرفت عمری با قرآن مانوس بود و به قرآن خدمت کرد و زندگی اش می تواند برای اهل علم به ویژه طلاب جوان از جهات مختلف آموزنده باشد .

آیت الله مکارم شیرازی

آن مرحوم عالمی بزرگ از علمای شیعه بود و تحقیقات قرآنی متعددی ارائه دادند که در بعضی از آن زمینه ها خلاء وجود داشت و برخی دیگر نیز تکمیل کارهای دیگران بود .

آیت الله آصفی

می دیدم که آیت الله معرفت چه وقتی که بر استاد اشکال دارد یا از استاد دفاع می کند سنجیده و مرتب و روی اصول بحث علمی حرف می زند .

 

 

به گزارش خبرگزاری کوثر، حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول مزرئی در نشست علمی پژوهشی با عنوان«آموزش پژوهش محور؛ چیستی، اهداف، ضرورت و راهکارهای تحقق» از سوی مدرسه علمیه عالی الزهرا(س) گرگان، به مناسبت هفته پژوهش و از طریق سامانه سیما در تاریخ 19/9/99برای عموم طلاب برگزار شد، نظام آموزشی حوزه های علمیه را آموزش محور دانست.

وی، از جمله مشکلات دانش آموختگان و طلاب حوزه های علمیه را عدم کاربردی بودن علومی برشمرد که فرا می گیرند و افزود: دانش آموختگان، ظرفیت، استعداد و قابلیت نسبی برای دریافت آموزشِ پژوهش محور را دارند، لذا ضعف به نظام و سیستم آموزشی ما بر می گردد.

مدیر مدرسه علمیه امام خمینی(ره) ابراز کرد: آموزش و پژوهش باید مبنای تربیت قرار گیرد، تربیت مانند یک روح است که در بدنه آموزش و پژوهش نقش و جریان دارد.

مزرئی ضمن توضیح رویکرد نظام آموزش محور و بیان ویژگی های آن اضافه کرد: رویکرد آموزش محور، رویکردی انتقالی است که از طریق معلم و کتاب  به دانش آموختگان انتقال می یابد و استاد همچون یک سخنران و منبری، اطلاعات خود را به دانش پژوه منتقل می دهد، بدون اینکه دانش پژوه در این زمینه فعال باشد.

وی خاطرنشان کرد: در این رویکرد، محتوای دانش اهمیت داشته و بر مهارت ها و نگرش ها تاکید نمی شود، استاد بصورت شفاهی، اطلاعات خود را گزارش داده و ارزشیابی بر اساس حافظه قوی و حفظ کردن انجام         می شود.

استاد حوزه ادامه داد: گرچه در نظام آموزش محور، انتقال مطالب به سرعت انجام می شود اما فهم عمیق صورت نخواهد گرفت.

مزرئی، نظام آموزشیِ آموزش محور را بزرگترین آسیب  در این مقوله عنوان کرد و گفت: برای تغییر این نوع رویکرد، باید زمینه پژوهش گری در اساتید، مربیان، کادر علمی، مدیر، کادر آموزشی و پژوهشی به وجود آمده و توسعه یابد.

وی، با بیان این مطلب که آموزش و پژوهش از هم جدا نبوده و هر دو در ارتباط با هم هستند، اذعان کرد: در نظام آموزشِ پژوهش محور، تربیت به عنوان روح، پژوهش، بدن و آموزش، شاخ و برگ آن است.

عضو کارگروه تفسیر و علوم قرآنی اضافه کرد: از ویژگی های آموزشِ پژوهش محور این است که استاد باید فرایند آموزش را به دانش پژوه تعلیم دهد،در این نوع آموزش؛ شیوه و فرآیند آموزش مهم است.

مزرئی افزود: مبانی آموزشِ پژوهش محور غربی است و  به خاطر نسبی‌گرایی علمی که در آن وجود دارد، حوزه ها در مقابل آن موضع گیری هایی دارند،   اما آموزش پژوهش محور پویا و بر شیوه تراث سلف می باشد که  شیوه آن،  شیوه میرزای شیرازی، شیخ انصاری، آخوند خراسانی، علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی بوده که باعث تربیت مجتهد شده است.

وی  با اشاره به این مطلب که” نگرش های متفاوتی در زمینه آموزش پژوهش محور وجود دارد” بیان کرد: نظام آموزشی پژوهش محور در کنار آموزش متن کتاب، ماهیت تحقیق را آموزش می‌دهد و کاری می‌کند که روحیات حقیقت جویی، پرسش مند بودن، پرسشگر شدن ، پشتکار داشتن و مهارت های مورد نیاز را فرا گرفتن در دانش پژوه به وجود آید.

این استاد راهنما درپایان، در بیان ضرورت‌ آموزشِ پژوهش محور اذعان کرد: وضع نامطلوب موجود در نظام آموزشی، گسست عرصه علم و عمل یا دانش و کاربرد، کارآمد بودن شیوه های تعلیم در پژوهش، اهتمام رجوع به منابع دست اول، انتخاب محتوای آموزش از مجرای پژوهش، برگشتن به شیوه تراث سلف خودمان و …. از جمله مواردی است که موجب می شود آموزش پژوهش محور ضرورت یابد.

 

 

 

محقق: زهرا شاهبازی، اشتغال به تحصیل سطح3، رشته تفسیر و علوم قرآنی

 

ویژگی های علامه جوادی آملی

1.اخلاق و ادب اجتماعی

آیت الله جوادی آملی در همه ابعاد اخلاقی و معنوی یک جامعیت دارند. همان طور که ایشان در ادب فردی و روابط میان فردی سرآمد هستند، در روابط اجتماعی و انسانی نیز فرهیخته و متخلق هستند و اخلاق فردی و اجتماعی در وجود ایشان جمع است.

مدیر حوزه های علمیه می گوید : استادان بسیاری داریم که اخلاق معنوی و فردی آنان ممتاز است اما از نظر اخلاق اجتماعی احیاناً کاستی هایی دارند؛ اما آیت الله جوادی آملی این چنین نبودند و نیستند.( سایت shafaqna.com، ۱۷/۱۱/۱۳۹۷)

2-ابهت و شکوه شخصیت :

آیت الله اعرافی درباره ی ابهت و شکوه شخصیت استاد می گویند : آیت الله جوادی آملی در کلاس درس به آرامی پاسخ سوال شاگردان را می دادند. این مهربانی همراه با ابهت و شکوه شخصیت است. نگاه تمدنی و بین المللی، قلم جذاب، خطبه و خطابه شیرین و جذاب کم پیدا می شود، اما استاد سرآمد همه این موارد هستند.

سیدرضا صالحی امیری هم می گوید : اولین ویژگی که از ایشان در ذهن دارم این است که آیت الله جوادی آملی شخصیتی هویت آفرین هستند. وقتی از هویت صحبت می کنیم یعنی ارزش های بنیانی که بنای یک جامعه و نظام و نهاد از آن نهادینه می شود.( سایت shafaqna.com، ۱۷/۱۱/۱۳۹۷)

3-انسجام آفرین :

یکی دیگر از ویژگی های آیت الله جوادی آملی انسجام بخشی و انسجام آفرینی است.

سیدرضا صالحی امیری می گوید : ما در جامعه ای هستیم که با نحله ها و نگرش های متفاوتی مواجه هستیم، در این جامعه پر تنش ، ما نیازمند شخصیت های اجماع ساز و اجماع آفرین هستیم، بی شک آیت الله جوادی آملی یک شخصیت اجماع ساز و انسجام آفرین است و می تواند به عنوان محور وحدت و انسجام ملی، دینی و معرفتی جامعه باشد. آیت الله جوادی آملی می تواند در عبور از پیچ و خم های بزرگی که ملت گرفتار می شوند به عنوان اجماع آفرین وارد صحنه شوند و از این منظر شخصیت ایشان، انسجام بخش است.( سایت shafaqna.com، ۱۷/۱۱/۱۳۹۷)

*فعالیت های علمی :

آيت‌ الله عبدالله جوادي‌ آملي‌، در طول‌ عمر شريف‌ خود، خدمات‌ علمي‌ بسیاری را به‌ انجام‌ رسانده‌ است‌. ایشان‌ از همان سال هاي‌ نخستين‌ که مشغول به تدریس شدند ، در تربیت طلاب نیز می کوشیدند و تاكنون‌، شاگردان‌ بسيار مفيدي‌ را به‌ عالم‌ اسلام‌ تقديم‌ داشته‌ اند‌. استاد، همواره‌ بر تهذيب‌ نفس‌ در كنار تحصيل‌ تاکید می کرده و همواره‌ شاگردان‌ خود را به‌ اخلاص‌ در تبليغ‌ معارف‌ وحياني‌ و انس‌ همراه‌ با قرآن‌ و روايات‌ سفارش‌ مي‌نموده‌ است(سایت jameehmodarresin.org‌، ۱۶/۹/۱۳۹۸)‌. از جمله شاگردان استاد :

۱-محمدمهدی شب‌زنده‌دار  ۲- سید محمدرضا مدرسی یزدی     ۳- غلامرضا فیاضی                     ۴- عبدالحسین خسروپناه    ۵- حمید پارسانیا      ۶- مهدی هادوی تهرانی  ( سایت Wikipedia.org، ۷ نوامبر۲۰۲۰) و شاگردن بسیا

یکی دیگر از فعالیت های علمی آیت الله جوادی آملی ، دیدارهای علمی ایشان می باشد که در سال‌های اخیر در ایران، (برونو لاتور) نظریه‌پرداز و فیلسوف فرانسوی، دانشجویان دانشگاه هارتفورد آمریکا، رئیس دانشگاه مونستر، (عمران نزار حسین) فیلسوف توباگویی، (شیخ الهلالی) مفتی کل استرالیا، (امیل کنستانتینسکو) رئیس‌جمهور سابق رومانی، (مونسینیور آندره آتا) رئیس سازمان زیارت و گردشگری واتیکان، استادان و اعضای مرکز اسلامی هامبورگ، (عبدالعزیز ساچادینا) استاد مطالعات مذهبی دانشگاه ویرجینیا، (مارتی آهتیساری) رئیس‌جمهور سابق فنلاند، رئیس و استادان دانشگاه ژنو، استادان و دانشجویان دانشگاه دویسبورگ و (کریستین مولر) معاون سابق وزارت امور خارجه آلمان به دیدار جوادی آملی رفته‌اند.( سایت Wikipedia.org، ۷ نوامبر۲۰۲۰)

و یکی دیگر از فعالیت های علمی استاد ، تألیف کتب می باشد که تاكنون‌ كتاب هاي‌ بسياري‌ را در زمينه‌هاي‌ گوناگون‌، از جمله‌ تفسير، فلسفه‌، كلام‌، فقه‌ و اصول‌ نگاشته‌ است‌ كه‌ به‌ برخي‌ از آنها اشاره‌ مي‌شود:

۱-اصول فقه :

تحریر الاصول

2- تفسیر:

 تفسیر ترتیبی قرآن - تفسیر تسنیم (تاکنون 54 جلد منتشر شده) - تفسیر موضوعی قرآن - قرآن در قرآن - توحید در قرآن - وحی و نبوت در قرآن - معاد در قرآن (۲ جلد) - سیره پیامبران در قرآن (۲ جلد) - سیره رسول اکرم در قرآن (۲ جلد) - مبادی اخلاق در قرآن - مراحل اخلاق در قرآن - فطرت در قرآن - معرفت‌شناسی در قرآن - صورت و سیرت انسان در قرآن - حیات حقیقی انسان در قرآن - هدایت در قرآن - جامعه در قرآن - ادب توحیدی انبیاء در قرآن - تفسیر انسان به انسان .

3- عترت و عرفان :

ادب فنای مقربان (شرح زیارت جامعه کبیره) (۱۰ جلد): در حدیث و عرفان - عصاره خلقت - حماسه و عرفان: در عرفان ولایی - الحماسه و العرفان - گنجور عشق - مراثی اهل بیت - عید ولایت - حکمت علوی - ولایت علوی - تجلی ولایت در آیه تطهیر - قرآن در کلام امام علی (علیه السلام) - وحدت جوامع در نهج البلاغه - علی (علیه السلام) مظهر اسمای حسنای الهی: در عرفان ولایی -  دنیاشناسی و دنیاگرایی در نهج البلاغه - شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی - ظهور ولایت در صحنه غدیر - حیات عارفانه امام علی (علیه السلام): در عرفان ولایی - حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه - شمیم ولایت - ولایت در قرآن - نسیم اندیشه - امام مهدی موجود موعود: در عرفان ولایی.

4- فلسفه :

رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه ۳۲ جلد تا کنون) - فلسفه صدرا - فلسفه حقوق بشر - تبیین براهین اثبات خدا - علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و الفلسفة الالهیة - فلسفه زیارت - حق و تکلیف در اسلام - منزلت عقل در هندسه معرفت دینی - شمس الوحی تبریزی (سیره علمی علامه طباطبایی)

5- کلام جدید :

انتظار بشر از دین - نسبت دین و دنیا (بررسی و نقد نظریه سکولاریسم) - دین‌شناسی - شریعت در آیینه معرفت .

6- کلام قدیم :

ولایت فقیه (ولایت فقاهت و عدالت) .

7- فقه :

توضیح المسائل به همراه استفتائات - کتاب الخمس – استفتائات - کتاب الحج (۴ جلد) - الوحی و النبوه .

8- حقوق اجتماعی :

سروش هدایت (۵ جلد) - سرچشمه اندیشه (۶ جلد) - بنیان مرصوص امام خمینی - نسیم اندیشه (۲ جلد) - اسلام و محیط زیست - منبع الفکر .

9- معارف :

صهبای حج - جرعه‌ای از صهبای حج - رازهای نماز - قرآن حکیم از منظر امام رضا - حکمت عبادات- قرآن حکیم از منظر امام رضا (علیه السلام) - زن در آیینه جمال و جلال - نزاهت قرآن از تحریف - حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه .

10- عرفانی :

توحید ربوبی - توحید عبادی - زن در اسلام

۱1- حدیث :

مفاتیح‌الحیات: در حدیث و اخلاق رفتاری.( سایت Wikipedia.org، ۷ نوامبر۲۰۲۰)

*اندیشه ها :

آیت الله جوادی آملی یک سامانه معرفتی به نام عقلانیت وحیانی را به عنوان بزرگترین میراث، تقدیم جامعه دینی و اسلامی ما کرده است که اگر این عقلانیت وحیانی به جامعه بیاید و جامعه از این نوع عقلانیت برخوردار شود ، قطعاً تعالی فرهنگی با او خواهد بود.( سایت shafaqna.com، ۱۷/۱۱/۱۳۹۷)

به باور برخی شاگردان استاد، محور اندیشه‌های ایشان، حکمت متعالیه است. ازاین‌رو به هماهنگی عقل و عرفان و قرآن اعتقاد دارد و معارف آنها را با هم ناسازگار نمی‌بیند. از دیدگاه وی عقل در مقابل دین نیست؛ چراغ دین است و می‌توان از آن برای فهم آموزه‌های اعتقادی و اخلاقی و قوانین فقهی و حقوقی دین بهره برد.( سایت wikishia.net ،۴ نوامبر۲۰۲۰)

۱-علم دینی :

استاد جوادی آملی به علم دینی باور دارد. در اندیشه وی، مراد از عقل، تنها عقل نظری نیست؛ بلکه «عقل تجربی» را نیز شامل می‌شود و بنابراین علوم تجربیِ طبیعی و انسانی را نیز دربرمی‌گیرد. او می‌گوید: علم به‌خودی‌خود با دین تعارض ندارد. علوم تجربی جهان طبیعت را به ما نشان می‌دهد و به جهت آن که جهان مخلوق خدا است، این علوم، فعل خدا را به ما می‌نمایاند. بنابراین این علوم را باید دینی دانست. او از این استدلال نتیجه می‌گیرد که علم اگر واقعا علم باشد، نمی‌تواند غیردینی و الحادی باشد.( سایت wikishia.net ،۴ نوامبر۲۰۲۰)

۲- اندیشه سیاسی :

آیت الله جوادی آملی از معتقدان به نظریه «ولایت فقیه» است. او در کتاب «ولایت فقیه، ولایتِ فقاهت و عدالت» سه گونه دلیل «عقلی محض»، «مرکب از عقل و نقل (روایت)» و «نقلی محض» برای اثبات ولایت فقیه مطرح کرده است.

دلیل مرکب از عقل و نقل او این است که از سویی اسلام، احکام اجتماعی و سیاسی‌ای چون حج، جهاد، حدود و تعزیرات و قوانین مالی چون اَنفال و خمس دارد که اجرای آنها در دوره غیبت معصوم، تنها با مدیریت فقیه جامع‌الشرایط امکان‌پذیر است. از سوی دیگر عقل حکم می‌کند که خداوند در دوره غیبت معصوم، جامعه مسلمانان را بی‌سرپرست رها نکند. بنابراین در این دوره فقیهان جامع‌الشرایط به عنوان جانشیان معصوم، رهبری جامعه را برعهده دارند.( سایت wikishia.net ،۴ نوامبر۲۰۲۰)

۳- فتواهای خاص :

در توضیح المسائل آیت الله جوادی آملی، برخلاف دیگر کتاب‌های توضیح المسائل، احکام موضوعاتی چون فرقه‌ها، انتخابات، تذهیب قرآن، حقوق تألیف و نشر، واگذاری حق وام‌گیری، پرداخت دِین باتوجه به تورّم، تشریح، تغییر جنسیت، عزاداری، امدادرسانی در حوادث و احکام اهل کتاب هم سخن به میان آمده است. جایزبودن تقلید زنان از مجتهد اعلم زن، جایزبودن تغییر جنسیت و معتبربودن حق چاپ، ترجمه، نشر و تولید نرم‌افزار ازجمله فتواهای متفاوت ایشان می باشد.( سایت wikishia.net ،۴ نوامبر۲۰۲۰)

۴- انتقاد از بانکداری و ربا :

استاد جوادی آملی به عنوان یکی از بزرگترین منتقدان سیستم بانکداری در ایران شناخته می‌شود. و بارها به موضوع ربوی بودن برخی فعالیت‌ها در بانک‌ها تحت عنوان بانکداری اسلامی اعتراض کرده‌است. وی در انتقادهای خود می گوید : «بانک‌های ربوی خون مردم را می‌مکند.»( سایت Wikipedia.org، ۷ نوامبر۲۰۲۰)

۵- قرآن و انسان :

آیت الله جوادی آملی معتقدند : « انسان تام و قرآن پیوندی اصیل و ذاتی دارند و انقطاعشان ناشی از کثرت در بستر عالم طبیعت است. دیدگاه ایشان چهار محور دارد: 1) قرآن، حقیقت ذومراتبی است که در قوس نزول، جامع همه مراتب عالم، یعنی مرتبه الهی، عقلی، مثالی، کتبی و لفظی شده است؛ 2) انسان تام و انسان کامل، همه مراتب عالم را در خود جمع کرده اند؛ اولی، بالقوه و دومی، بالفعل؛ 3) خداوند قرآن را به انسان تعلیم داده است و چون این تعلیم، مقدم بر خلقت آدمی است، تعلیمی تکوینی است، نه آموزشی تدریس گونه؛ 4) یگانه افتراق انسان و قرآن در وجود طبیعی آن هاست. قرآن صورتی کتبی و انسان صورت حیوان ناطق دارد تا قابلیت حرکت و تغییر تکاملی یا تنزلی داشته باشد. قرآن برای انسان، ذاتی و مانند صورت برای ماده است؛ پس باوجودِ تفاوت در ظهور وجودی در عالم طبیعت، در قوس صعود و در مرتبه مثالی و عقلی، صورت انسان با صورت قرآن متحد می شود.»(سایت ensani.ir، بهار و تابستان ۱۳۹۵، شماره۲)

 

6- علم دینی و دانشگاه اسلامی :

آیت الله جوادی آملی نظرشان این است که : «اساس دانشگاه را دانش تشکیل می دهد، در نتیجه دانشگاه، زمانی اسلامی می شود که دانش اسلامی باشد، و ما علم دینی داشته باشیم، اما اینکه علم دینی در عالم وجود دارد را چه کسی باید جواب بدهد؟ مساله هستی شناسانه را باید از علمی که موضوع آن هستی شناسی است سوال کرد و در میان همه علوم، فلسفه تنها علمی است که توان پاسخ به این سوال را دارد که آیا علم دینی داریم یا نه؟! چرا که فلسفه از هست و نیست صحبت می کند و سایر علوم از باید و نباید. اگر فلسفه کجراهه نرفت و الحادی نشد و به سوی الهی شدن پیش رفت و خدا و وحی و دین را ثابت کرد، اول خود را الهی و زنده کرده است و ثانیا به همه علوم دیگر رنگ الهی و دینی خواهد زد. فهم این مطلب دو برکت دارد، فلسفه را زنده می‌کند و فلسفه الهی می‌شود و دیگر اینکه همه علوم را دینی می‌کند.

هر علمی موضوعی دارد؛ اگر موضوع علمی، فعل انسان باشد این علم می تواند دینی یا غیر دینی باشد اما اگر موضوع علمی، فعل خدا باشد آن علم قطعا دینی خواهد بود. لذا اگر کسی در دانشگاه درباره زمین، جرم، نور و غیره که فعل خداست بحث کرد بحث او دینی خواهد بود. در این نگرش همانطور که حوزه های علمیه متولی تفسیر قول خداست، دانشگاه نیز متولی تفسیر فعل خدا خواهد بود و به همین ترتیب ما اساسا علم غیر دینی نخواهیم داشت. حال که فلسفه فتوا داد که علم دینی داریم، عقل و نقل دو چراغ هستند که ما را به آن مفهوم می‌رسانند و عقل چراغی است که گاهی به دست حکیم و گاهی به دست فقیه است.»( سایت javadi.esra.ir، ۱۱ نوامبر ۲۰۲۰)

 

 

محققین : سمانه ملا شاهی، فاطمه رمرودی

ویژگی های بانو امین

1-مدیریت زمان

هنر بسیار بزرگ و پیام بلندی که ایشان برای بانوان داشتند این بود که، بانوان باید بر روی زمان‌های خود مدیریت داشته باشند، زیرا ایشان خودشان از لحظه به لحظه زندگیشان استفاده می‌کردند.

2-اهمیت به خانواده

بانو امین در کنار دانش، مسائل خانواده برایشان اصل بود و مدیریت چگونه زیستن را آموزش می دادند. او با همسرشان بسیار صمیمی و عاطفی و نسبت به تربیت فرزند بسیار عنایت داشتند.

3-سبک زندگی، اسلامی ایرانی

بانو امین در کتاب روش خوشبختی، زیبایی سبک زندگی اسلامی ایرانی را مطرح کرده اند. ایشان به دانشجو فقط دانش یاد نمی‌دادند، بلکه روی روح و جان دانشجو تأثیر می‌گذاشتند و تلاش داشتند تا مدل چگونه زیستن را به دانشجو بیاموزند.

4-مهمان نوازی به طور شایسته

 منزل ایشان با توجه به اینکه همسر ایشان یکی از تجار سرشناس اصفهان بود، منزلی پر رفت و آمد بود اما ایشان با مدیریت درست بر روی تمامی امور احاطه داشتند حتی گاهی در حساب و کتاب به همسر خود نیز کمک می کردند.

5-دارا بودن بُعد عرفانی

یکی از ابعاد وجودی ایشان، بُعد عرفانی ایشان بود که به مراحل بالایی رسیده بود. یکی از کتاب‌های ایشان هم در زمینه عرفان سیر و سلوک است.

6-اعتدال در زندگی

ایشان بسیار بر طریق اعتدال تأکید داشتند و خودشان نیز طریق اعتدال را رعایت می‌کردند. در طراحی مسائل آموزشی نیز راه اعتدال را در نظر می‌گرفتندkhabaronline.ir))

ایشان در دوره‌ای زندگی می‌کند که از سمت قاجاری‌ها و پهلوی‌ها، به‌صورت مداوم مدل‌های فرنگیِ لباس و وسایل خانه و سبک زندگی وارد می‌شود و مورد تأکید قرار می‌گیرد. اما بانو با آنکه بسیار ثروتمند است، منزل و زندگی او و خانواده‌اش تغییری نمی‌کند. آن‌قدر ساده و خودمانی‌است که در جلسات و کلاس‌های درسش اگر کسی او را نشناسد و وارد شود، در ابتدا قادر به تشخیص بانو از دیگر خانم‌ها نیست. رفتار ساده‌ی ایشان، ظاهر بدون تکلف و صحبت کردن روان او باعث می‌شود افراد زیادی برای یادگیری علوم پیش او بیایند. گفته‌اند هر کس برای اولین بار به دیدار بانو می‌آمد، ارتباطش با او دیگر قطع نمی‌شد. (پایگاه اطلاع رسانی حوزه hawzah.net)

7- رابطه و برخورد دلسوزانه با همه بانوان

آرامش و معنویت بانو امین در برخورد ایشان با شاگردانش در هر سطح علمی و معرفتی که بودند بسیار مهربان و صمیمی بود

برخورد بانو با کسانی که شاید ظاهر مناسبی ندارند نیز بسیار دلسوزانه و پر از محبت است. هیچ وقت برخوردش به سمت تندی نمی رود و تلاش می کند با همین محبت و ارتباط مادرانه، فطرت پاک آن ها را بیدار کند.

   ویژگی های بانو امین در مقام یک نویسنده

بانو امین، نویسنده‌ای بود توانا که آگاهانه و مسئولانه می‌نوشت.

 مهمترین ویژگی های وی در مقام نویسنده عبارت است از:

1- استفاده از زبان ساده و قابل فهم برای همگان

2- تواضع و پارسایی در اظهارنظر و داوری

3- توجه به خطا ها و لغزش های احتمالی در حین نگارش

4- استقلال فکری و قلمی، به رغم استفاده از آثار دیگران و داشتن مطالعات گسترده

5- تسلط کافی به هر دو زبان فارسی و عربی، گرچه بنا به تشخیص خود و با توجه به شرایط، برخی از آثارش را به فارسی و برخی را به عربی نوشته است.

6-  توجه به تقدم و تأخر علوم و میزان اهمیت آن ها

7- سطح علمی در خور توجه در مقایسه با بسیاری از گذشتگان و معاصران

8- توجه به روشهای مختلف کسب معرفت و استفاده از آن ها در دانش اندوزی و انتقال معرفت

9- توجه به مخاطب و توانایی‌ها ی او در نگارش هر اثر(مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی cgie.org.ir)

بانو امین، مؤسس حوزه خواهران

این بانوی مجتهده و نیکوکار با توجه به شناخت ارزش علم در جایگاه اجتماع به ویژه طبقه زنان علی رغم نامساعد بودن اوضاع اجتماعی آن زمان، به خوبی به محدودیت زمینه آموزش برای دختران پی برد. لذا به عنوان یک آموزگار متعهد در قبال خواسته های بر حق آنان، احساس مسئولیت کرده و در عین رنج بردن از وضعیت زنان، در سال ۱۳۴۴ اقدام به تأسیس حوزه به نام « مکتب حضرت فاطمه سلام الله علیها» نمود.

اساتید

 اساتید این بانوی بزرگوار، عبارتند از(wikifegh.ir)

1-      حجت الاسلام حاج آقا حسین نظام الدین کچویی

2-      حجت الاسلام و المسلمین آقا میرزا علی اصغر شریف

3-      آیت الله آقا سید ابوالقاسم دهکردی

4-      آیت الله میرزا علی آقا شیرازی

5-      آیت الله حاج میر سید علی نجف آبادی

آثار

بانو امین از سن چهل سالگی تا واپسین لحظات عمر گهربار خود به تألیف کتاب‌های مختلف، تدریس و پاسخگویی به پرسش های دینی مردم و ارشاد زنان می‌پرداخت. او آثاری را از خود به یادگار نهاد که هرکدام موقع مبیّن ذوق عرفانی و واردات روحانی وی قلمداد می گردد. اینک به ذکر چند نمونه از آثار مهم این بانوی گرانقدر می پردازیم:

1-     اربعین الهاشمیه (به زبان عربی)

اربعین الهاشمیه، اولین تألیف ایشان و مشتمل بر چهل حدیث در توحید و صفات حق تعالی و اخلاق و احکام شرع و متضمن بیانات فلسفی و عرفانی و اصولی و فقهی است.

2-     جامعه الشتات (به زبان عربی)

در کتاب جامع الشتات، پرسش‌های متعدد از اساتیدی چون محمد علی قاضی طباطبایی و نهایتاً پاسخ های مبسوط این بانوی عالم که برای آنان تحریر کرده، ذکر شده است.

3-     معاد یا آخرین سیر بشر

 با این کتاب، به خوبی به نحوه سیر تکامل انسان از این دنیا به عالمی که بالاتر از آن، عالمی نیست پی خواهیم برد و آن عالم معاد یا قیامت است.

4-     النفحات الرحمانیه فی الواردات القلبیه (به زبان عربی)

 این کتاب، کتابی است در موضوع واردات قلبی و خاطراتی که مؤلف در سلوک الی الله به واسطه فیض حق در می یابد.

5-     اخلاق ( ترجمه کتاب ابن مسکویه)

کتاب اخلاق از « طهارت الاعراق»  ابن مسکویه برگرفته شده است. این کتاب دارای جنبه علمی، عملی و اخلاقی است و مشتمل بر نکات و دقایق و لطایف فلسفی است.

6-      مخزن العرفان (تفسیر قرآن در ۱۵ جلد)

 این آخرین اثر بانوست که در ۱۵ جلد به زبان فارسی نگاشته شده است. نگارش این اثر حدود ۲۰ سال طول کشید.

7-     روش خوشبختی و توصیه به خواهران ایمانی

 در این کتاب معنای سعادت و خوشبختی و راه رسیدن به آن به زبانی ساده همراه با اندرزهای نیکو به زنان مؤمن بیان شده است.

8-     مخزن اللئالی در مناقب مولی الموالی امیرالمومنین علی علیه السلام

این کتاب در یک مقدمه، پنج باب و یک خاتمه به ذکر فضایل و مناقب حضرت علی می‌پردازد.

9-     سیر و سلوک در روش اولیاء و طریق سیر سعداء

 در این کتاب،  بررسی راههای صحیح و وصول به سعادت حقیقی و موانع رسیدن به آن صورت گرفته است.( پایگاه اطلاع رسانی حوزه، مجله پیام زن ، نگاهی به زندگی و آثار مرحوم بانو امینhawzah.net؛ مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی cgie.org.ir)

بانو امین از منظر بزرگان

در عالم اسلام همواره زنان شایسته و متعهدی وجود داشته‌اند که در عرصه‌های مختلف با تأسی به شیوه و منش حضرت زهرا سلام الله علیها، منشاء آثار و برکات فراوانی بوده اند.

 یکی از این بانوان ارزشمند و شایسته، بانو «سیده نصرت بیگم امین» معروف به «مجتهده بانو امین» است.

 مقام معظم رهبری

آیت الله خامنه ای رهبر انقلاب اسلامی ایران درباره این بانوی بزرگوار و عالم دینی می‌فرمایند: «تجلیل از این بانوی اصفهانی (خانم امین) و ارائه شخصیت عرفانی و فقهی و فلسفی برجسته یک زن در کشور ما، کاری سودمند و در جهت احیای ارزشهای اسلامی در زنان به نظر می‌رسد.»

آیت الله جوادی آملی

عظمت ایشان درست تشریح نشد. باید کتب این بانوی بزرگوار را در دروس اخلاق، عرفان، فلسفه محور قرار بدهند، چه دانشگاهها،چه حوزه ها و چه مراکز علمی دیگر.

معنای عمر این نیست که اگر زمین به دور خورشید حرکت کند و بر سال زیست کسی افزوده شود او صاحب عمر شده، بعضی کودکان 80 یا 100 ساله اند که بر حسب سال فرتوتند اما خواسته آنها کودکانه است. آنان چون کودکانی هستند که در عین اینکه هفتاد بار زمین به دور خورشید گشته اما آنها تکان نخورده اند.

 

بانو مجتهده امین در شمار کسانی بود که فهید عمر هر کسی محصول حرکت اوست، او درک کرد که این حرکت عمومی در قشر حوزه و دانشگاه بسیار کم است و به جد به خواندن دروس و درک مفاهیم عالیه اسلام رو آورد.

علامه محمدتقی جعفری

استاد علامه محمدتقی جعفری رحمه‏الله می‏گویند: «با توجه به آثار قلمی که از خانم امین در دسترس ما قرار گرفته است، به طور قطع می‏توان ایشان را یکی از علمای برجسته عالم تشیع معرفی نمود و روش علمی ایشان هم کاملاً قابل مقایسه با سایر دانشمندان بوده، بلکه با نظر به مقامات عالیه روحی که ایشان [به درک آن] موفق شده‏اند، باید ایشان را از گروه و نخبه‏ای از دانشمندان به شمار آورد.»

کسب مقام اجتهاد

فقیه، عارف، حکیم و مفسر قرآن مشهور اصفهانی؛ این ویژگی ها ناخودآگاه تصویر یکی از مردان بزرگ تاریخ را به ذهن می آورد، اما این ها مشخصات «بانو امین»، اولین زن مجتهد ایرانی است. کسی که شرایط سخت دوره قاجار و پهلوی و مصیبت هایی که در زندگی برایش پیش می آید، سد راهش نمی شود و با حمایت خانواده اش، سال ها علوم مختلف را یاد می گیرد. در چهل سالگی به مرحله ای می رسد که علمای طراز اول شیعه، از تسلط و رتبه علمی او متحیر می شوند و بزرگانی مانند علامه جعفری، علامه طباطبایی و شهید مطهری از ایران و بسیاری از علمای خارجی، از جمله حوزه نجف برای دیدار ایشان درخواست وقت می کنند.

 این بانوی اندیشمند و عارف با پشتکار و تلاشی بی نظیر به تحصیل صرف، نحو، بلاغت، تفسیر، علم حدیث، فقه، اصول، فلسفه و عرفان پرداخت و با وجود مشکلات متعددی که در فضای آن زمان حاکم بود، در سن چهل سالگی، تسلط علمی ایشان مورد تایید علماء و مراجع تقلید وقت قرار گرفت و این بانو به دریافت درجه اجتهاد و روایت نائل گشت.

 علمایی که به بانو امین اجازه اجتهاد دادند عبارتند از:

 آیت الله حاج سید محمدعلی نجفی آبادی، آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، آیت الله ابراهیم حسینی شیرازی اصطهباناتی و آیت الله محمدرضا نجفی اصفهانی.

  برخی نیز به بانو اجازه روایت داده اند از جمله: آیت الله محمدرضا نجفی اصفهانی و آیت الله مظاهری نجفی اصفهانی.

 افزون بر این کسانی نیز از بانوان اجازه روایت کسب کرده‌اند که مهمترین آن ها عبارتند از: آیت الله مرعشی نجفی، زهیر الحسون، علامه سید عباس حسینی کاشانی، علامه سید محمد علی قاضی طباطبایی، علامه شیخ عبدالحسین امینی، علامه سید محمد علی روضاتی، علامه شیخ عبدالله سبیتی، زینت السادات همایونی و…..

اعطای اجازه اجتهاد و روایت به بانو در پی تألیف کتاب الاربعین الهاشمیه بود که وقتی به حوزه نجف رسید، تعجب علماء را برانگیخت و باعث شد ضمن استقبال و تقدیر از آن، بانو را در قالب پرسش و پاسخ‌هایی بیازمایند و سپس به او اجازه اجتهاد و روایت بدهند. اما باید توجه داشت با این که بانو اجازه اجتهاد داشتند اما او هیچ اثری که به طور مستقل فقهی باشد را ننوشت.

منابع:

1.  دانشنامه اسلامی wiki.ahlolbait.com 

2. مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی cgie.org.ir

 

امام صادق علیه السلام:

بیندیش ای مفضّل! از نعمتهای الهی بر آدمی “نوشتن” باشد که رخدادهای گذشتگان را برای بازماندگان و رویدادهای زندگان را برای آیندگان به بند می کشد و به قلم کتابهای علمی و اخلاقی و جز آن جاودانه می شود.

مستدرک الوسائل، ج 13، ص 258

 

 

حضرت امام خمینی رحمة الله علیه 

كوشش نمايند كه هر روز بر دقتها و بحث و نظرها و ابتكار و تحقيق ها افزوده شود؛ و فقه سنتى كه ارث سلف صالح است و انحراف از آن سست شدن اركان تحقيق و تدقيق است، محفوظ بماند و تحقيقات بر تحقيقات اضافه گردد.

صحيفه امام، ج‏21، ص393.

 

 

 

  مقام معظم رهبری مدظله العالی

  پژوهش و تحقیق در نظام های آموزشی دنیا رکن اساسی و مایه       بقای آن است و شاخص رشد و یا عقب ماندگی هر مجموعه           آموزشی و تحقیقی، به چگونگی و جایگاه پژوهش آن بر می گردد، از ا ین رو برای تحول و پیشرفت در حوزه، باید به نظام پژوهشی آن   عنایت ویژه بشود.

 دیدار با فضلا و نخبگان حوزه علمیه قم،14/9/74

 

 

 

معاونت پژوهش مجموعه حوزوی الزهراء (س) گرگان

به گزارش معاونت پژوهش موسسه آموزش عالی الزهراء (سلام الله علیها) گرگان، کارگاه مهارت افزائی پژوهشی طلاب سطح 3 این موسسه با موضوع آشنائی با نرم افزار ورد در تاریخ 14/9/97 توسط انجمن و فقه و اصول برگزار گردید.  در این کارگاه سرکار خانم آخوندی دبیر هسته مرکزی انجمن فقه و اصول، طلاب پایه اول فقه و اصول را با چگونگی استفاده از ورد آشنا کرد. در پایان به تبیین ساختار مقاله پژوهشی پرداختند.

به  گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه عالی الزهراء (سلام الله علیها) گرگان اردوی علمی پژوهشی در تاریخ 13/9/97 در جنگل النگدره گرگان برگزار گردید. در این اردو خانم فریده ساوری دبیر هسته مرکزی انجمن کلام به بیان زندگینامه شیخ مفید پرداخت. خانم عاطفه آخوندی دبیر هسته مرکزی فقه و اصول به بیان خلاصه مقاله خود و ارائه نتایج تحقیق خود تحت عنوان سنجش نگرش طلاب به الگوپذیری از بانو مجتهده امین و شهیده بنت الهدی صدر (مورد مطالعه: طلاب خواهر شهر گرگان) پرداخت و در ادامه خانم حسین زاده از طلاب سطح سه این مدرسه، به بیان زندگینامه بانو مجتهده امین پرداختند. در پایان معاون پژوهش این مدرسه به رسم یادبود هدایایی به این طلاب پژوهشگر به جهت ارائه مقاله اعطا نمودند.