” اللهم صل علی محمد وآ ل محمد الفلک الجاریه……”

 امام سجاد (علیه السلام) در این فراز، فضلیت دیگری  را برای  اهل بیت بیان می کند و این ویژگی آن است که  ایمنی و اطمینان، سعادت و نجابت در همراهی  با آنان  است.

در زندگی، صراط مستقیم یکی است و راههای انحرافی بسیار از این روکلمه نور، در قرآن همیشه  مفرد ذکر شده وکلمه ظلمت جمع، در آیات وروایات راه مطمئن و به دست گذاشتن در دست کسانی  است که خداوند  بر عصمت  و طهارت آنان گواهی داده است تبیین شده است.

“انما یریدالله  لیذهب عنکم الرجس اهل البیت ویطهرکم تطهیرا"( احزاب 32)

سلیم بن قیس می گوید  در مکه  بودم  که در موسم حج ابوذر  برخاست  وحلقه  در کعبه را گرفت  وبا بلندترین  فریاد صدازد  ای مردم  برخی  مرا می شناسید و آن کس که مرا نمی شناسد  من ابوذر هستم  ای مردم من از پیامبر شنیدم که می فرمودند به راستی  مثل اهل بیت من در امتم همانند کشتی نوح در قوم  اوست. آن کس که به این کشتی در آید  نجات پیدا می کند وآن کس که از آن بیرون  بماند غرق می شود.

 ای مردم  من شنیدم که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: من درمیان شما دو چیز باقی گذاشتم  هر گاه به آن چنگ بزنید هرگز گمراه نمی شوید کتاب خدا و اهل بیت من. (محمد تقی مجلسی، بحار االانوار ج-23ص140)

در حدیث قدسی” اکثر من الزاد فان الطریق بعید بعید” ای انسان توشه ات را زیاد کن  چرا که  راه بسیار طولانی در پیش داری، تنها فرصت جمع آوری  زاد راه همین دنیاست                  

“و جدّد السفینه فإِن البحر عمیق عمیق” کشتی تان را نو کنید زیرا که دریا بسیار عمیق ومواج است.(جعفربن محمد، مصباح الشریعه،ج1 ، 1400، ص135)

“یک وقت انسان می خواهد از نهری یا رودی بگذرد، در این صورت اگر یک تخته  هم باشد برای عبور کافی است اما گاه میخواهد از یک دریای پهناور و اقیانوس مواج گذر کند در این صورت با هر کشتی نمی توان سفر کرد. انّ در اینجا تعلیلیه است یعنی علت  نو کردن کشتی را بیان می کند، مراد از بحر، این عالم است و انسانها مسافران و سالکان در این دریای مواج عالم اند در این حدیث توصیه می شود؛ با هر  سفینه ای در این دریا سفر نکن در انتخاب کشتی دقت و توجه را داشته باش اما با چه سفینه ای برویم تا مطمئنا سالم به مقصد برسیم؟ درضمن روایت دیگر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: “انما مثل (اهل بیتی فیکم کمثل سفینة نوح من دخلها نجا ومن تخلّف عنها غرق” مراد از سفینه، اهل بیت عصمت اند و مراد از سوار شدن کشتی، پیروی از ایشان است هر که راه اطاعت را در پیش گیرد، نجات می یابد وهر که تخلف کند، غرق می شود".

لذا در این فراز می فرماید: خدایا درود فرست بر محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) و آلش. آنان که کشتی روان در دریاهای ژرف و عمیق اند، هر کسی در آن کشتی در آید از غرق شدن ایمن است و هر کسی در نیاید به دریای هلاکت غرق خواهد شد.،هر کس بر آنها پیش افتد از دین خارج شود و هرکس از آنان عقب ماند نابود گردد و هر کس همراه آنان باشد به هدف خواهد رسید.

در زیارت جامعه کبیره با این عبارت آمده است: “فالراغب عنکم مارق و اللازم لکم لاحق و المقصّر فی حقکم زاهق و الحق معکم و فیکم و منکم والیکم و انتم اهله و معدنه” پیشی گیرنده از شما از دین خارج شده و همراهی کننده دائمی شما به مقصد رسیده و کوتاهی کننده عمدی در حق شما هلاک شده است و حال آنکه حق با شما ودر پیروی از شما و (بازگشتش ) به سوی شماست و شما اهل حق و معدن (تکوّن و جوشش) آن هستید.

هر متحرکی در مسیر حرکت خود به معیار سنجش نیاز دارد تا به بیراهه وکژراهه نرود و از مسیر حق و عدل خارج نشود. همانطور که بنّا دائما کار خود را با شاقول می سنجد تا دیوار کج نرود ومتفکر استدلال خود را با منطق می سنجد تا کج نیندیشد، دین که راهی فراروی سالکان سبیل حق است به ترازوی عدالت سنج در بعد اعتقاد، اخلاق و عمل صالح نیاز دارد که سالک این راه هر لحظه خود را با آن بسنجد تا به منحرف نشدن خود از این مسیر پر خطر اطمینان پیدا کند.

پیام آوران الهی معیار و ترازوی سنجش معرفی شده اند. از این رو به سراغ دیگران رفتن به هر شکلی که باشد برای انسان حق طلب معنی ندارد بلکه عین گم کردن هدف و خروج از دین است افزون براینکه به سراغ دیگران رفتن، بی اعتنایی به ائمه و ضایع کردن حقوق آن ها ست زیرا هنگامی که برتری کسی ثابت شد عقل و نقل و عرف و منطق حکم می کند که مردم آن برتری را قدر بشناسند و از آن بهره گیرند زیرا قدر ناشناسی نوعی اهانت به صاحب آن برتری و ضایع کردن حقوق اوست،  چنانچه خداوند منکران رسالت و معاد را سرزنش می کنند که چرا قدر و اندازه او را نگه نمی دارند و"ماقدروالله حق قدره” ترازوهای سنجش برای آن است که انسان را از تندروی و کندروی باز دارد زیرا تندروی، سبب می شود انسان از قافله جدا و راه تاریک و پر خطر را به تنهایی بپیماید بدون آنکه دره ها و مهلکه های آن را بشناسد و کندروی، سبب می شود انسان از امکانات و مزایای قافله باز ماند و گرفتار ظلمت راه شود و برای همیشه از رسیدن به مقصود محروم شود.بر این اساس سالک باید همواره ملازم آن ذوات قدسی باشد که عِدل قرآن کریم اند و سالک باید قدم به قدم عقاید افکار، اخلاق و اعمال خود را با ترازوی الهی بسنجند تا گرفتار انحراف به تندروی یا کندروی نگردد و پیشوایان معصوم ترازوی حقیقت سنجی هستند در زمان حضور ائمه(علیه السلام)، اصحاب افکار و عقاید خود را نزد ائمه(علیه السلام) بازگو می کردند که اصطلاحا عرضه دین نامیده  می شود اکنون که عصر غیبت امام معصوم است عرضه دین به صورتی که عبدالعظیم حسنی و …می کردند ممکن نیست اما علماء، اصول اسلام را بر مبنای کتاب وسنت و عقل مرزبندی کرده اند و این بحث ها و مبانی در دسترس است و از طرفی شرایط تقیه حاکم نیست هر کسی می تواند معتقدات خود را بر آن اصول قطعی منطبق کند وآنها را شاغول های فکری و اعتقادی خود قرار دهد.

معیار بودن ائمه محفوف به 2 استدلال است:

1-جملات قبل پس از ذکر بسیاری از کمالات نتیجه می گیرد که روگردانی از شما مساوی با خارج شدن از دین است.

2-جملات بعدی “و الحق معکم و فیکم ومنکم و الیکم و انتم اهلُه و معدنه” ائمه(علیه السلام) را عین حق می داند.

شی ثابت را حق گویند. تشبیه حق به آب و تشبیه باطل به کف از آن جهت است که حق مانند آب از ثبات و دوام برخوردار است و باطل بر اثر بی محتوا بودن ثبات ندارد، قید معکم نشان می دهد جدایی میان ائمه و حق فرض ندارد و قید فیکم اشاره دارد که حق در شخصیت ائمه نهفته و در مکتب آنان و پیروی از ایشان تبلور دارد وقید منکم،(من به معنای ابتدائیت است) بیان می کند حق از سوی شما می آید و از شما نشئت می گیرد و قید الیکم، حق با نشأت گرفتن از مبدا اصلی (الحق من ربک- آل عمران 60) از مجرای آن ذوات نورانی و وسائط فیض می گذرد و بواسطه آنها به دیگران میرسد و در بازگشت نیز با امامت ملکوتی آن ذوات قدسی به مبدا خود باز می گردد پس خدا، مبدا و مقصد اصلی حق است و ائمه مبدا و مقصد تبعی آن. اهله، زمانی چیزی یا کسی را اهل دیگری می شمارند که انس همراه با تعلق قلبی و وابستگی میانشان برقرار باشد پس اهل الحق بودن ائمه اشاره به انس و تعلق قلبی آنها به حق دارد.

معدنه، معدن به معنای انبار و محل نگهداری چیزی در آن نیست بلکه به معنای تکوّن و پرورش شی معدنی است و آن شی باید در آن محل پروریده شود تا قابلیت بهره برداری پیدا کند پس معدن حق بودن ائمه به معنای مخزن بودن نیست بلکه بدین معناست که هر حقی پس از نزول از خدای متعال باید در وجود آن ذوات قدسی قرار گیرد و در آنجا به اذن خداوند پروریده شود وسپس بجوشد و به دیگران برسد وگرنه دیگران قابلیت استفاده مستقیم از آن را ندارند پس جوینده حق باید سنت وسیرت ائمه اطهار(علیه السلام) را بکاود و حق را در آن ها جست و جو کند پس در این قسمت، استدلال شده که اگر دنبال حق و طالب آن هستید باید به سراغ خاندانی بروید که نه با حق مخالفت می کنند و نه در آن اختلاف دارند که این ناشی از عصمت آنهاست .

ال در الحق برای جنس یا استغراق است و دلالت دارد که آنچه به حق موسوم است در خانه اهل بیت یافت می شود و نمی توان گفت که تنها برای دست یابی به برخی از اقسام حق باید سراغ اهل بیت رفت.

   البته ممکن است که حق فی الجمله نزد دیگران یافت شود چنانچه درباره عمار وارد شده است که” عمار مع الحق و الحق مع عمار یدور معه حیث دار” لیکن بدین صورت جمعی که در این جمله زیارت آمده"معکم، فیکم، منک،…..» معدن حق در جای دیگر یافت نمی شود و مختص خاندان آنهاست و دیگران همه فیض ها را به وساطت نبی اکرم و ذوات قدسی ائمه(علیه السلام) از ذات اقدس الهی گرفته اند.

در روایات فراوانی از همراهی حق با علی(علیه السلام) سخن آمده و بر تفکیک ناپذیری آن دو از یکدیگر تاکید شده است “الحق مع علی و علی مع الحق لایفترقان حتی یردا علی الحوض ” این حدیث از عایشه نقل شده “علی مع القرآن و القرآن مع علی لایفترقان حتی یرد ا علی الحوض” ام سلمه در روایت دیگر به مرحله بالاتر اشاره و از محوریت علی(علیه السلام) برای حق خبر داده که هرجا او برود حق نیز می رود و بر محورش می گردد “الحق مع علی اینما مال، علی مع الحق و الحق مع علی یدور حیثما دار".

دیگران را این افتخار بس که حق محور باشند ،گردان بگردند و هرگز از آن جدا نشوند اما افتخار حق این است که علی محور است و گرد او می چرخد و از وی جدا نمی شود.

پس افتخار علی(علیه السلام) تنها این نیست که حق محور است بلکه افتخارش این است که مظهر حق فعلی خداوند متعال و محور آن است.

به یقین مقتضای مقام عصمت چیزی جز محور حق بودن نیست. بدین جهت این امتیاز به علی(علیه السلام) اختصاص ندارد بلکه دیگرائمه نیز از آن بهره مند هستند.

اینجا اشکالی مطرح است که هر دو تعبیر حق محور و محور حق درباره عمار آمده:” عمار مع الحق و حق مع عمار یدور معه حیث دار". پس عمار یاسر در رتبه علی(علیه السلام) و ائمه هست لذا این دلیل بر عصمت نیست.

پاسخ:

آنچه درباره علی(علیه السلام) و ائمه وارد شده مطلق هست و به مورد خاص اختصاص ندارد و از همراهی دائمی حق با آنان و آنان با حق تا روز قیامت خبر می دهند از این روآنها شاخص همیشگی حق از باطلند و در همه امور اعتقادی ،اخلاقی، معرفتی و سیاسی و اجتماعی و فردی تبیین احکام الهی ، تفسیر آیات قرآن و…

در حالی که پیشگویی از همراهی عمار با حق و حق  با عمار و سفارش به همراهی با او مطلق نیست بلکه مربوط به افتراق و دودستگی جامعه هست ، قال ابن مسعود: “سمعتُ رسول الله یقول اختلف الناس کان ابن سمیه مع الحق یعنی عمار اذَا اِفْتَرَقَ اَلنَّاسُ يَمِيناً وَ شِمَالاً فَانْظُرُوا اَلْفِرْقَةَ اَلَّتِي فِيهَا عَمَّارٌ فَاتَّبِعُوهُ، فَإِنَّهُ يَدُورُ اَلْحَقُّ مَعَهُ حَيْثُمَا دَارَ. “(بحارالانوار، ج30، ص372)پس شاخص قرار گرفتن عمار از سوی پیامبر به معنای عصمت، حجیت گفتار و رفتار او در همه زمینه های اعتقادی ،اخلاقی ، سیاسی، اجتماعی فقهی و …نبود بلکه از آن جهت بود که آن حضرت می دانست طرف نزاع قرار گرفتن علی(علیه السلام) در کشمکش ها سبب می شود که گروهی در حقانیت آن حضرت تردید کنند از این رو عمار را شاخص معرفی کرد پس عمار در رتبه ائمه(علیه السلام) قرار نمی گیرد بلکه خود او برای تشخیص حق به شاخص نیاز دارد چنانچه رسول اکرم به وی سفارش کرد که در گیر و دار حوادث گمراه کننده از علی(علیه السلام) جدا نشود."یا عمار سیکون بعدی فتنةٌ، فاذا کان ذلک فاتبع علیا و حزبه فانه مع الحق و الحق معه".

خلاصه کلام:

به لحاظ مقام نورانیت ملکوتی حکم خداوندکه حق است بیش از یکی نیست و گاهی به صورت تدوین (قرآن حکیم) و گاهی به صورت تکوین یعنی روح انسان کامل معصوم تجلی می کند لکن در نشئه ملک و عالم طبیعت قرآن به عنوان ثقل اکبر ظهور می کند، و عترت اطهار به عنوان ثقل کبیر و هر کبیری در مدار اکبر خود دور می زند از این رو ذوات در مقام تکلیف پیرو علوم وحیانی قرآن حکیم هستند چناچه امت اسلامی که می توان ان را ثقل صغیر نامید پیرو ثقل کبیر و اکبر هستند. پس نباید کسی را با اهل بیت عصت و طهارت(علیه السلام) سنجید چنانچه از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) وعلی(علیه السلام) رسیده است که “لایقاس بآل محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) من هذه الامة احد و لایسوی بهم من جرت نعمتهم علیه ابداً هم اساس الدین و عمار الیقین”  (نهج البلاغه-خطبه 2)

نظیر آنچه که درباره ابوذر غفاری از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)رسید “ما اظلت الخضراء و لااقلت الغبراء علی ذی لهجة اصدق من ابی ذر"،(محمد طوسی، امالی، ج1، 1414ق، ص710)""آسمان سایه نیفکند بر فردی و زمین به خود ندیده کسی را راستگو از ابوذر باشد".

امام صادق(علیه السلام) در پاسخ سوال فرمود: این وصف ممتاز ابوذر نسبت به افراد عادی است وگرنه اهل بیت وحی(علیه السلام) به مثابه لیله قدر هستند که هرگز با شبهای دیگر قیاس نخواهند شد.

اشکال دوم: از علی(علیه السلام) درباره اختلاف مردم در حقانیت پرسش شد، ایشان فرمود:  “ان دین الله لایعرف فی الرجال، فاعرف الحق تعرف اهله ” و از طرفی روایاتی بر حق محور بودن یا محور حق بودن علی(علیه السلام) “یاعمار….” افرادی را به عنوان شاخص معیار حق معرفی می کنند این دو گروه روایات با هم تعارض دارند.

جواب: این تعارض ابتدایی است و با اندک تامل برطرف می شود.

روایات دسته دوم که علی(علیه السلام) و عمار را معیار حق و باطل معرفی می کند عام است و همگان را مخاطب قرار می دهد ولی تردیدی نیست عده خاص از این توصیه نبوی بهره می برند،در واقع آنها که به معیار بودن سخن پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) اعتقاد دارند.در حقیقت اینجا جهت و شاخص گفتار نبوی و سفارش معصومانه پیامبر است نه علی  یا عمار. در مقابل کسانی هستند که این سخن پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به گوش آنها  نرسیده یا در انتساب آن به حضرت تردید دارند و یا درگمراهی فتنه متحیرند و دچار تردید شده این گروه نیاز به شاخص دیگری دارند که با آن حق را از باطل بشناسند. روایات دسته اول در حقیقت قرآن و سنت نبوی برای این گروه شاخص است و به آنان توصیه می شود به کمک این شاخص حق را بشناسید و آنگاه در پناه قرآن و سنت نبوی افراد(و حتی علی و عمار…) را بشناسید.

به سخن دیگر شاخص و حجت اصلی برای مسلمانان واقعی سخنان نبی اکرم است لکن سخنان بر دو قسم است: گاهی معیارها را معرفی می کنند که اگر چنین و چنان باشید به حقیقت می رسید، گاهی مصداق ها را (اگر از فلانی پیروی کنید به حقیقت دست می یابید) و هر دو یک چیز را نشان می دهند.

یعنی خواه از آن راه بروند یا از این راه ،خواه به علی (علیه السلام) وعمار بنگرند یا به علائم حق ،یقینا به یک مقصد می رسند.

بنابراین عمل به هر دوگروه از احادیث، عمل به سخنان نبی مکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) است وبا یکدیگر تعارض ندارد  و به یک مقصد راهنمایی می کنند لیکن هر گروه نیاز عده ای  خاص را برآورده می کند .

 

“و اهل بیت الوحی”

 

وحی در لغت به هر گونه اعلام سریع و مخفیانه گفته می شود .

دراین فراز به یکی از مهمترین ویژگی‌های اهل بیت(ع) اشاره می‌کند و آن ریشه و منشاء علوم اهل بیت«علیهم السلام» است به اینکه آنها معیار تشخیص حق و باطل هستند.

در توضیح مطلب باید گفت انسان در پیمودن هرمسیری نیازمند دانش و معرفت است و معرفت از سه راه حاصل می شود.

1-تجربه:علوم تجربی از اندوخته های بسیار با ارزش بشری است اما دچار محدودیت می باشد و این محدودیت ها عبارتند از:

الف ) بسیاری از مسائل مهم بشری قابل تکرار و تجربه نیستند مثلاً آغاز دنیا چگونه بوده است.

ب) تجربه هیچ گاه یقین آور نیست چه بسا بعد از سال ها آنچه را قطعی می دانسته می فهمد غلط است یا استثناء دارد.

2-عقل: ارزشمندترین مخلوق خداوند عقل است. مبنای عقاید ما استدلالات عقلی است ولی با این حال، احکام قطعی عقل اندک است.

3- آموزه های وحیانی:خداوند متعال به عنوان خالق انسان مصلحت و مفسده و خیر و شر انسان را بهتر می دانند بنابراین انسان در تمام امور زندگی برای تشخیص حق و باطل ناچار است به دامان وحی پناه ببرد مهم ترین ویژگی اهل بیت از سایر دانشمندان آن است که علوم آنها ریشه در وحی دارد. در روایات حقیقت علم ائمه(علیه السلام) همانند علم پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) تصویر شده است.

حمران بن اعین از امام صادق «علیه السلام» پرسیدم چگونه علی(علیه السلام) شریک در علم پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) است امام صادق(علیه السلام) فرمود: خداوند هیچ دانشی را به پیامبر نیاموخت مگر آنکه به او دستور داد که آن را به علی بیاموزد.(محمدبن یعقوب کلینی، اصول کافی جلد 2، 1375، ص313)

دلیل اشتراک پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت(علیهم السلام)

وقتی رهبری امت در تمام امور دین و دنیا تفسیر و تبیین قرآن و سنت و بیان احکام و اجرای آن به عهده ائمه است طبیعتاً باید دانش لازم برای این کار هم در اختیار آنها باشد البته این اشتراک در دانش و تبلیغ به معنای همسانی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه(علیه السلام) در فضیلت نیست و جایگاه ویژه رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) محفوظ است.

در فهم عظمتِ علم اهل بیت(علیه السلام)

کلینی به سند خود از جابر بن عبدالله از امام باقر (علیه السلام) نقل می کند که فرمود اسم اعظم خدا هفتاد و سه حرف است و آصف بن برخیا وزیرحضرت سلیمان از یک حرف آن آگاه بود او با همان یک حرف زمین را درنوردید و تخت بلقیس را از شهر و دیارش به شهر سلیمان آورد تا آنکه در دسترس او قرار گرفت و نزدما  هفتاد و دو حرف اسم اعظم موجود است و یک حرف را هم خدای متعال برای خود برگزیده که ویژه علم غیب اوست اراده و توانی جز اراده و قدرت خدای بزرگ نیست (محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج50، بی تا، ص176) در زیارت جامعه این فضیلت با عنوان «مهبط الوحی» یاد شده است. (جایگاه نزول وحی الهی)

فرق هبوط و نزول

در نزول جداشدن از مبدا مورد نظر است وبه استقرار آن در محل دیگر توجه نمی شود.

 اما در هبوط  افزون بر جدا شدن از مبدا به استقرار آن نیز توجه می‌شود.

بنابراین مهبط الوحی به معنای محلی است که وحی بعد از نزول از مبدا در آن محل استقرار پیدا می کند.

نکته: 

1-  هبوط گاهی به نحوه کیفر است مانند هبوط ابلیس و گاهی به لحاظ استخلاف مثل هبوط آدم

2-  هبوط گاهی به نحوه تجافی  و گاهی به نحوه تجلی است و نزول از سنخ تجلی است نه تجافی.

امتیاز اصلی پیامبران از دیگران ، نزول وحی است.” قل انما انا بشر مثلکم یوحی الی انما الهکم اله واحد"(سوره کهف آیه110)

مراد از وحی در این فقره از زیارت جامعه:

1-ممکن است وحی تشریعی  باشد که فقط بر رسولان نازل می شود در این صورت خانه اهل بیت از آن جهت که اهل بیت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به منزله جان آن حضرت هستند «انفسنا و انفسکم »«(آل‌عمران/ ۶۱» محل نزول و استقرار وحی تشریعی خواهد بود چنانچه امام حسین علیه السلام در سفر به عراق در ملاقات با مرد کوفی به این قسم از وحی اشاره نموده فرمودند: به خدا قسم ای برادر کوفی اگر در مدینه با تو ملاقات می کردم جای پای جبرئیل که برای نزول وحی بر جدمان در خانه ما فرود می‌آمد به تو نشان میدادم

2-ممکن است مراد از آن اعم از وحی تشریعی و وحی تسدیدی باشد.

وحی تسدیدی:

 وحی که بر ائمه نازل می شودکه برای بیان احکام عمومی شریعت نیست بلکه دستورالعملی شخصی، رهنمودهای اجتماعی، اخبار از حوادث آتی یا نزول طمانینه و سکینه و امثال آن است که موجب تسدید استواری و استحکام آنان می‌شود یا اخبار غیبی وامثال آن باشد که بر همه معصومان نازل میشود و اختصاصی به رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) ندارد.

 نمونه هایی از اخبار غیبی:

امام صادق علیه السلام می فرماید:: هر روز اعمال بندگان خدا بر ائمه اطهار(علیه السلام) و پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) عرضه می شود.( بحار جلد ۲۳ صفحه ۳۴۱)

و فرمود: هر صبح و شام زشت و زیبای اعمال امت اسلام بر رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)عرضه می شود پس سعی کنید که از معصیت بر حذر باشید. (بحار/جلد ۲۳)

قهرا  همراه  عرضه اعمال بندگان خدا، اخبار گذشته وآینده جهان وتصمیم ها و نیات مردم را نیز که پیوند  با اعمالشان دارد هم ارائه داده می شود.

در قرآن کریم : “قل اعملوا فسیری الله عملکم ورسوله والمومنون"( توبه /105) ای پیامبر به مردم بگو: هر چه خواستید انجام دهید ولی بدانید که خدا ورسول او ومومنان اعمال شما را می بینید.

امام صادق (علیه السلام): منظور از مومنان در این آیه ما هستیم “المومنون هم الائمه”

در روایت دیگری آمد ه است که امام صادق(علیه السلام) فرمود: چرا رسول خدا را ناراحت می کنید ؟گفتند: چگونه ناراحتش می کنیم؟ فرمود مگر نمی دانید که اعمال شما بر او عرضه می شود واگرمعصیت خدا را درآن ببیند موجب ناراحتی او می شود به آنها سفارش کرد تلاش کنید رسول اکرم (صلی الله علیه وآله)را خوشحال کنید و موجبات ناراحتی او را فراهم نکنید.(بحار/جلد2)

یکی از شیعیان به نام داود رقّی  می گوید: پسرعمویی داشتم که شخصی معاند وخبیث بود ، در حال حرکت به سوی مکه بودم که متوجه شدم وضع زندگی او وخانواده اش پریشان است مقداری کمک برای او فرستادم و به سوی مقصدم حرکت  کردم در مدینه به محضرامام صادق (علیه السلام)شرفیاب شدم حضرت فرمود : ای داوود: روزپنجشنبه اعمال شما را بر من عرضه کردند وقتی در میان اعمال تو صله ای را که به پسر عمویت داده بودی مشاهده کردم خوشحال شدم می دانم که این صله تو و جفای او موجب تسریع در اجل او خواهد شد.

این گونه احادیث نشان می دهدکه اهل بیت(علیه السلام) بادیدن اعمال نیک خوشحال می شوند از مجموع استفاده می شود که اخبار غیبی بر ائمه(علیه السلام) نازل می شود.

نکته:

قرآن کریم در مسیر تربیت وتزکیه قبل از هر چیز بر احیای روح حیا تکیه کرده است و ذات اقدس ابتداء دستور حیاء ودرس عفاف می دهد لذا در این سوره نازل شده بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: “الم یعلم بان الله یری"( علق/14)

آیه مبارکه سوره توبه که نظارت ورویت خدا ، رسول(صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه(علیه السلام) را مطرح می کند  در صدد احیای همین روحیه حیاست انسانی که حاضر نیست در منظر بچه ای ممیز گناه کند هرگز نباید حاضر باشد درمحضر خدای متعالی و رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) وائمه اطهار علیه السلام  گناه کند.

نتیجه کلام:

ناظر بودن ائمه (علیه السلام)براعمال عباد درآیه15 سوره توبه نوعی وحی واخبار غیبی است که در اختیارشان قرار می گیرد هر چند که واژه وحی در آیه نیامده است زیرا اگر چه اشراف روحی و احاطه حضوری انسان کامل نسبت به حوادث فردی و اجتماعی از صنف وحی نیست ، ولی اگر از سنخ عرضه اعمال بر آنان توسط کاتبان کرام و ملائکه مامور ضبط احوال و ثبت اعمال  یا ملائکه دیگر باشد از صنف وحی خواهد بود.

سوالی در اینجا مطرح می شود ما معتقدیم ائمه  معلم ملائکه هستند، در حالی که لازمه نزول وحی این است که آنان تحت تعلیم فرشتگان باشند چنانچه  حدیث ” لولا انا نزداد لأنفدنا “اگر وحی بر ما نازل شود، علم او به پایان می رسد، بر این معنی دلالت دارد و عین این سوال  در مورد رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز مطرح است.

 از این سوال می توان اینچنین جواب داد:

نقش جبرئیل صرفا انتقال یک سلسله حقایق است مثل خبر نگاری که گزارشی را به یک تحلیگر می رساند  وتحلیل گر به اموری دست  می یابد که گزارشگر به آنها  توجه نداشته  است پس نمی شود گفت  تحلیل گر شا گرد آن خبرنگار است معلم ذاتی انبیاء واولیاء ذات اقدس باری تعالی است جیرئیل وسایر فرشتگان واسطه درنزول وتعلیم هستند نه معلم حقیقی همانطور که همراهی موسی(علیه السلام) با خضر(علیه السلام) برای استفاده علوم رشدآور، به معنای برتری حضر ت خضر(علیه السلام) نیست زیرا حضرت موسی(علیه السلام) از  پیامبران اولوالعزم است.

ثانیا: هر فیضی  که از جانب ذات اقدس به ممکنات  می رسد  به وساطت  ائمه اطهار(علیه السلام) که انسان های کامل هستند  نازل می شود  ودر این جهت  فرقی بین انسان و فرشته نیست،  بنابراین  وحی الهی که از فیوضات  پروردگار است به واسطه آن ذوات مقدس تنزل پیدا می کند و فرشته وحی از جنبه  لاهوت آنان کسب فیض می کند  و به جنبه  دیگر آنان ( جنبه ناسوت) تحویل می دهد، پس در حقیت بخشی از آن ذوات نورانی  بخش دیگر را اداره می کند وچیزی از بیرون  به آنها  نمی رسد  بدین ترتیب نزول وحی برای آنها  چیزی  جز از “آنان به آنان” نیست.

 

“و مختلف الملائکه”

 

محل رفت و آمد فرشتگان

ائمه چگونه محل رفت و آمد ملائکه هستند؟

1-هر آنچه در عالم طبیعت وجود دارد، خزانه هایی نزد خدا دارد(حجر/21)"ان من شیء الا عندنا خزائنه” و از طرفی عقاید،اخلاق و اعمال صالح به سوی خدا بالا می رود."الیه یصعد الکلم الطیب و العمل الصالح یرفعه(فاطر/10)

2-نزول از جانب خدا به معنای تجافی(تنزل مادی، مثل قطره باران نیست) بلکه به صورت تجلی است و با حفظ مکان اول در جای دیگر با شکل جدید بروز می کند.

3-فرشتگان هنگام نزول برای این ماموریت ها در صحرا و دریا فرود نمی آیند بلکه قلب انسان کامل هر عصری؛ محل نزول آنهاست.

حدیث: هیچ فرشته ای را خدا برای کاری نازل نمی کند جز آنکه ابتدا بر امام وارد می شود و ماموریت خود را بر او عرضه  می دارد. لذا ائمه(علیه السلام)؛ دروازه فیض الهی هستند.

در زیارت آل یاسین نیز آمده: «السلام علیک یا باب الله»پس ملائک دائماً در حال رفت و آمد به حضور انسان کامل هستند. ملائک فقط شب قدر نازل نمی شوند بلکه آنها جهت انجام ماموریت ها دائما در حال رفت و آمد هستند و شب قدر نزول استثنایی است که ماموریت جبرئیل و تمام فرشتگان آن است که تمام امور مربوط به یک سال را بر او عرضه می کنند.

هدف از نزول فرشتگان:

1-برای عرضه اعمال بندگان خدا

2-برای آوردن مقدرات یک ساله در شب قدر

3-برای هم سخن شدن، تایید و خدمت و کمک به ائمه(آل عمران/125-124) در جنگ بدر رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به مومنان فرمود: آیا کفایت نمی کند که خدا شما را با سه هزار فرشته نازل شده ازآسمان یاری کند؟

امام صادق(علیه السلام)، در پاسخ مردی که از آیه 52 سوره شوری"و کذلک اوحینا الیک روحاً من امرنا…” پرسید فرمودند: فرشته ای است که از زمان نزولش تاکنون به آسمان برنگشته، این فرشته با پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) بود و با ائمه بعد از آن حضرت بوده و آنها را کمک می کند.

4-برای زیارت معصومین و زیارت قبور شان و خدمت به زائران شان

 امام باقر (علیه السلام) می فرماید: چهارهزار فرشته ژولیده موی پریشان حال و غبار آلوده تا قیامت بر امام حسین علیه السلام گریه می کنند؛ زائری برای آن حضرت نمی آید، جز آنکه به استقبالش می روند به هنگام مریضی و هنگام مرگ بر بالینش حاضر می شوند.

5- برای تعلم علوم و گرفتن دستور .

 خلاصه مطلب:ملائک ارضی برای انجام تمام ماموریت ها ابتدا به خدمت امام معصوم می رسند و مأموریت خود را براو عرضه می‌کنند.

”و معدن العلم" 

معدن به معنی مرکز. طلا و سایر فلزات دارای معدن هستند.

امام باقر علیه السلام می فرماید: خداوند متعال همه علوم انبیا را نزد محمد «صلی الله علیه و آله و سلم» قرار داد و ایشان آن علوم را نزد علی «علیه السلام» سپرد آنها مسلط بر همه عوالم هستی می باشند و چیزی از احاطه علمی آنان مخفی نمی ماند.

 روایت کافی: “إِنَّ الامام اذا شاء أَن یعلم علم” (محمدبن حسن صفار، بصائر الدرجات، ج1، 1404ق، ص315) وقتی امام بخواهد چیزی را بداند، می‌داند لذا آنها مظهر علم الهی هستند البته علم الهی استقلالی و مرتبط به جایی نیست و لی علم ائمه(علیه السلام) تبعی و به منبع لایزال علم الهی مرتبط است.

در زیارت جامعه «خزان العلم» آمده است .

خازن به معنی کلیددار و بدین معناست که:

اولا:کسی که اختیارخزینه  به دست اوست و هرگاه بخواهد از آن استفاده می‌کند.

ثانیاً:  از دسترسی و دستبرد دیگران خارج است.

ثالثاً: هر مقدار که خود خزانه دار بخواهد به دیگران می دهد بدون اینکه از اختیار او خارج باشد.

 

منبع:

1. قرآن

2.  جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج 6-7-2و…

 

“شجرة النبوه”

 

یعنی اگر ما از آدم تا خاتم همه پیامبران را در یک شجره خلاصه کنیم، آن شجره محمد و آلش می باشد، یعنی محمد و آلش خلاصه همه چیزهایی هستند که از حضرت آدم تا خاتم برای هدایت انسانها از طرف خداوند ارسال شده است هرچه را که آنان مامور به ابلاغ بودند در نزد اینان است.

“و موضع الرساله “

    جایگاه رسالت بودن ائمه(علیه السلام) دو معنی دارد:

1-معصومین وابسته به خاندان رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) هستند

2-اگر معنای رسالت را توسعه بدهیم و علاوه بر دریافت و ابلاغ وحی ،حفظ و پاسداری و نگاهبانی از ره آورد وحی، تشریع و تبیین خطوط کلی مذهب و بیان حدود و ثغور و اجرای احکام آن را رسالت الهی بدانیم، می گوییم تک تک شما اهل بیت(علیه السلام) جایگاه رسالت هستید، زیرا اگر دیگران با ماموریت عام ،عهده دار رسالت حفظ تبلیغ ،ترویج و مجاهده در راه دین شدند، ائمه اطهار این رسالت را با ماموریتی خاص برعهده گرفته اند، واقعه غدیر که نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) براساس دستورات الهی ماموریت ادامه رسالت را برعهده شخص علی (علیه السلام) گذاشت نمونه ای از آن است.

منبع: 

1.      جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج 6-7-2و…

 

 

ماه شعبان، از ماههای پرفضیلت خداوند است.

 

همچنان که مکان ها برای خود فضایلی دارند که برای مکان های دیگر نیست مثل دو رکعت نماز در مسجد رسول الله که برابری می کند با ده هزار نماز در مساجد دیگر، البته این مسئله صرفاً از نظر پاداش نیست بلکه همانطور که ده هزار برابر پاداش دارد، ده هزار برابر نیز بر کمالات روحی انسان می افزاید.

حال ماهها و روزهای خداوند هم همین است و خداوند به بعضی از ایام توجه ویژه دارد” إنّ لِرَبِّكُم في أيّامِ دَهرِكُم نَفَحاتٍ، فَتَعَرَّضُوا لَهُ لَعَلَّهُ أن يُصِيبَكُم نَفحَةٌ مِنها فلا تَشقَونَ بَعدَها أبدا “(محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، جلد68، ص221)

 فیوضات این ماه، همان اعمالی است که در این ماه وارد شده و با انجام آن خود را در معرض رحمات و فیوضات الهی قرار می دهیم.

یکی از نسیم های الهی؛ صلواتی است که از امام زین العابدین(علیه السلام) روایت شده است که از تعقیبات مهم ماه شعبان است،این صلوات فقط شعار مذهبی یا راز و نیاز عاشقانه با خدای متعال نیست بلکه دریایی از معارف الهی است که قسمت عمده آن؛ درس امام شناسی و تبیین مقام والای اهل بیت عصمت و طهارت است.

این صلوات دو بخش دارد:

1-امام شناسی و اقرار به مقامات امامان

2- درخواست از خداوند

این دعا مشتمل بر شش صلوات است که اکثر آنها قسمتی از فضایل پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را بیان می کند.

آغاز دعا با صلوات:

صلوات بهترین عبادت یا یکی از بهترین آنهاست، زیرا سایر عبادات را فقط بندگان امتثال می کنند در حالی که صلوات، هدیه ای است که نخست خود خداوند و سپس فرشتگان بر پیامبر می فرستند و سپس ماموربه قرار می گیرد، لذا اهدای صلوات به رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) کار خدایی کردن و اقتداء به ذات اقدس الهی است.

صلوات:

1-ریشه قرآنی و روایی دارد:

“إِنَّ الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین امنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما"(احزاب/56)

 از فعل مضارع «یصلون» بدست می آید که خداوند می خواهد آن را به عنوان شیوه  و روش دائمی خود قرار دهیم.

2-نشانگر روحیه قدرشناسی امت است

چرا که حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)؛ مامور هدایت جامعه و واسطه فیوضات الهی حتی فیوضات ناشی از صلوات هستند.

3-پاداش آن رحمتی که از جانب خداوند شامل حال ما می شود.

4-کفاره گناهان

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:"من صلی صلاه صلی الله علیه بها عشراً و حطّ عنه عشر خطیئات"هرکس یک بار بر من صلوات بفرستد، خداوند در برابر آن ده بار بر او صلوات می فرستد و ده گناه از او محو می کند. در زیارت جامعه کبیره نیز وارد است"کفارة لذنوبنا".

5-پشتوانه دعا:

” من أراد أن يسأل الله حاجته فليبدأ بالصلاة على النبي ـ صلى الله عليه وسلم ـ ويسأل حاجته وليختم بالصلاة على النبي ـ صلى الله عليه وسلم ـ فإن الله يتقبل الصلاه وهو أكرم من أن يرد ما بينهما “.حدیث دیگر: الدعا محبوب حتی یصلی علی محمد و اهل بیته. (محمدبن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، جلد7، 1416ق، ص96)

منابع:

* قرآن

  1.   جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج 6-7-2و…

2.  عاملی، محمدبن حسن حر، وسائل الشیعه، جلد7، قم، موسسه آل البیت، 1416ق.

3.  مجلسی، محمد باقر ، بحارالانوار، ج50، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.

 

 

  زینب کبری (س) از جمله شخصیت های نمونه و منحصر به فردی است که مادر گیتی از آوردن امثال آن چهره فروزنده ناتوان است. در همه تاریخ بشریت ، زنی با سیره و صفات حضرت زینب (س) کم نظیر است . چه کسی همانند او این همه مصیبت را تحمل کرده ودر نهایت از خداوند سپاسگزار بوده ؟ چه عاملی او را بر آن داشته تا نعمت خانه همسر را رها کرده و با دو فرزندش با کاروان برادر در سرزمین شهادت و بلا  فرو آید ؟ آن نیروی پنهانی که چنین روحیه و قوت قلبی به او بخشیده بود چه بوده ؟  آیا مهر و علاقه برادری برای چنین امری کافی بود ؟یا دلبستگی شدید به امام عصرش سبب شد تا مرحله فدا کردن جان در این راه پیش رود؟ یا اینکه زینب (س) به عظمت تکلیف پیش رو واقف بوده و نیک می‌دانسته حماسه کربلا بدون ایثار و فداکاری کم نطیرش، شهامت بی نظیر، صبر بی بدیل و فرمانپذیری مطلقش  بدین درجه در تاریخ بشریت انعکاس نمی یابد؟!

ادامه »

صفحات: 1 · 2

 

محققين: عاطفه حسن نژاد، اشتغال به تحصیل سطح3

 

از جمله شخصیت های بارز معاصر در حیطه قرآن پژوهی علامه معرفت می باشد که آثار برجای مانده از این عالم شیعی پاسخگوی بسیاری از مسائل علوم قرآنی بوده است. ایشان از محدود علمایی بودند که آرای قرآنی و تفسیریشان در سطح جهان مورد توجه و تدریس و بحث است. کتاب های ایشان در عرصه بین المللی دارای اهمیت به سزایی است به گونه ای که علامه معرفت علاقه مند بود همه فعالیت های حوزه در سطح بین المللی و گسترده به سرانجام برسد .

علامه معرفت ، افزون بر اصل کارآمدی احادیث معصومان (ع) ، در تفسیر و دلایل آن ، اینکه در چه نوع موضوعاتی تفسیر با بحث ارتباط دارد یا چه حدیثی ، حدیث تفسیری محسوب است ، احادیث چه بخشی از آیات را تفسیر کرده اند ، حاملان روایات تفسیری چه کسانی هستند و از همه مهمتر اینکه راه نقد و پالایش حدیث تفسیری چیست ، وجوه متعددی است که در این حوزه از آثار آن بزرگوار قابل برداشت است .

ویژگی آیت الله معرفت

یکی از ویژگی های آیت الله معرفت جامعیت ایشان است که افزون بر مباحث فقهی و اصولی به مباحث قرآنی و علوم قرانی نیز پرداختند . طبق گفته خودشان در میان علوم اسلامی بیشتر علاقه شان به فقه و قران بوده است ، از این رو ، آثارشان در این دو زمینه است ؛ گرچه از دروس فلسفه  و حکمت متعالیه هم بهره برده اند . البته خودشان می گویند و اینجانب رشته علوم قرآنی را برگزیدم و پایه تحقیقاتم در این رشته گردید . ایشان علت روی آوردن به رشته علوم قرآنی را این گونه بیان می کند : انگیزه پرداختن به مسائل قرآنی در کنار فقه و اصول آن بود که هنگام مراجعات و مطالعه برای آمادگی تدریس تفسیر ، به حقیقت تلخی برخورد نمودم و آن فقدان بحث زنده پیرامون مسائل قرآنی ، در کتابخانه فعلی تشیع بود . این برخورد تلخ از آنجا به وجود آمد که برای تهیه مقاله ای پیرامونمساله «ترجمه قرآن» به کتابخانه اختصاصی قرآن مراجعه می نمودم و در این زمینه کتاب های زیاد که برخی در دو مجله و نیز رساله ها و مقالات بسیار از مصر و غیره در اختیار بود که دانشمندان معاصر آن دیار نوشته بودند ولی در حوزه نجف جز یک برگ اعلامیه حضرت آیت الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء چیز دیگری نیافتم و این امر ، گران نمود و موجب تحقیق در علوم قرآنی شد.( http//quran.isca.ac.ir)

ویژگی های شخصیتی

در تحلیل شخصیت مرحوم آیه الله معرفت باید گفت که ایشان ویژگی های برجسته داشتند که در مجموع ایشان را از حالت فرد بودن خارج کرد و به یک جریان قران پژوهی در ایران و خاورمیانه تبدیل کرد بلکه امروز ایشان

یک جریان در سطح جهان اسلام و سطح بین المللی است . در اینجا به برخی از این ویژگی ها اشاره می کنیم :

1- تلاش و کوشش خستگی نا پذیر

ایشان یک پارچه تلاش و کوشش بود . هر وقت ما برای درس خارج یا جلسات علمی به منزل ایشان مشرف می شدیم ، ایشان معمولا از پشت میز مطالعه و نوشتن بلند می شد و در جلسه شرکت می کرد و پس از جلسه دوباره پشت میز مطالعه می رفت . ایشان در سن هفتاد سالگی گاهی دوازده ساعت کار علمی انجام می داد . من حدود سی جلد از کتاب های ایشان را شناسایی کرده ام که مقداری از آنها منتشر نشده و برخی در حال انتشار است . بیش از صد مقاله تخصصی از ایشان منتشرر شده که در این مقاله ها معمولا نظریات نوینی مطرح شده است . او در گروه ها و مراکز مختلف علمی با فروتنی کامل شرکت می کرد مانند : مرکز جهانی علوم اسلامی ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه (گروه قرآن پژوهی) دانشگاه رضوی مشهد ، تربیت مدرس قم و شوراهای مختلفی که در سطح مراکز علمی وجود داشت .

2- پایه گذار علوم قرآن

مرحوم آیت الله معرفت ، احیاگر ، بلکه پایه گذار علوم قران در شیعه بود . مفسران شیعه و اهل قران در گذشته علوم قرآن را در مقدمه تفسیر می آوردند .

3- نظریه پردازی های نوین

مرحوم آیت الله معرفت در حوزه های فقه و تفسیر دارای چندین نظریه نو است . نظریه های نو ایشان در مباحث تفسیر و علوم قرآن به قدری مهم است که به نظر من در آینده نزدیک انقلابی در مباحث تفسیری ایجاد خواهد کرد . البته هنوز دیدگاه های ایشان به صورت کامل  در کتاب های تفسیری و علوم قرآنی ما سریان پیدا نکرده است . مهمترین نظریه پردازی های ایشان عبارت اند از :

1- نظریه بطن قرآن 2- نظریه نسخ تمهیدی 3- نظریه تداعی معانی در تفسیر عرفانی 4- دیدگاه خاص در مورد صحابه پیامبر (ص) 5- دیدگاه خاص در نگارش تطبیقی تفسیر 6- نظریه نسب وصفی و انتخاب شخصی در ولایت فقیه

4- شجاعت علمی

حضرت ایت الله معرفت مصداق آیه شریفه «الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه ولا یخشون احدا الا الله» (احزاب / 39) بود یعنی وقتی که به یک دیدگاه می رسید ، در عین پایبندی کامل به کتاب و سنت ، چیزی جلو ابراز عقیده اش را نمی گرفت . ایشان چه در بحث های فقهی و اجتهاد و چه در مقام تفسیر و مسائل علوم قرانی نقل خود را با شجاعت بیان می کرد .

5- تلاش برای ایجاد وحدت

کوشش مرحوم آیت الله معرفت در همه کتاب هایش این بود که وحدت مسلمانان از بین نرود . گویا این کلام مرحوم آیت الله العظمی بروجردی (ره) در ذهن ایشان بود که ایه « واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا» (آل عمران / 103) یک اصل حاکم بر کلام اسلامی است و باید بر تمام شئون جامعه اسلامی حاکم باشد . ولذا در تمام نوشته هایش مواظب بود که از بیان و قلمش برای جنگ افروزی و آتش افروزی در جوامع اسلامی سوء استفاده نشود، چنان که امام خمینی (ره) نیز بر وحدت مسلمانان تاکید می کرد .

6- توجه به مسائل و شبهات روز

آیت الله معرفت غیرت دینی داشت . اگر جایی به شیعه و اهل بیت (ع) حمله ای می شد مردانه وارد میدان می شد و جواب می داد . به مسائل فرهنگی روز کاملا توجه داشت و جواب آنها را با قرآن می داد .

7- نگاه فراگیری و جهانی

گستره دید آیت الله معرفت در یک محدوده جغرافیایی یا یک محدوده زمانی نمی گنجید . ایشان مرد آینده بود ، لذا در آینده دیدگاه های او روشن خواهد شد . ایشان مصالح کل امت اسلام را در نظر می گرفت ، نه فرد و منطقه خاصی را . در حقیقت ایشان فرا زمان و فرا مکان بود ، هر کسی با قران انس بگیرد همین خصوصیت را پیدا می کند چون قران این گونه است .( [1] . سایت حفظ و نشر آثار علامه آیت الله محمد هادی معرفت در کلام بزرگان و فضلا www.maedefat.com )

آثار علمی آیت الله معرفت

آثار قرآنی

1- التمهید فی علوم القرآن

2- صیانه القرآن من التعریف

ایشان با رد نظریه برخی از دانشمندان اهل سنت مبنی بر «نسخ التلاوه» و تاویل روایات ضعیف موجود در منابع روایی اهل سنت که مفاد آن ها به حذف برخی سوره ها یا آیات قرآن اشاره دارد، راه حل مناسب را ابطال روایات مزبور و دست کشیدن از روایات مجهول دانسته است .( علی ، نصیری ، معرفت قرآنی ، ج 1 ، ص 187)

3- شبهات و ردود حول القرآن

4- تفسیر الاثری جامع

5- تفسیر و مفسران

آثار فقهی

1- تمهید القواعد : رساله ای در قضای فوائت (نماز های فوت شده)به نام «تمهید القواعد» که بعضا تقریر درس حضرت استاد آیه الله خویی(ره) است که نخستین نوشته فقهی و استدلالی ایشان است که با اسلوب و شیوه تازه مسائل فقهی را بررسی کرده است .

2- حدیث لاتعاد

3- ولایه الفقیه – ابعاد ها و حدود ها

4- مالکیه الارض

5- مسائل فی القضاء

6- جامعه مدنی که مجموعه مقالات ایشان است .

آیه الله معرفت در کلام بزرگان

آیت الله سبحانی

آیه الله معرفت در علوم قرآنی محققی راستین بود که انصافا خلاء علوم قرآنی در تشیع را پر کرد و امروز کتاب المقید هر کجا برود افتخار آیت الله معرفت و حوزه علمیه و شیعه است ؛ زیرا کتابی سرشار از تحقیق و خالی از تنش است .

آیت الله استادی

آیت الله معرفت عمری با قرآن مانوس بود و به قرآن خدمت کرد و زندگی اش می تواند برای اهل علم به ویژه طلاب جوان از جهات مختلف آموزنده باشد .

آیت الله مکارم شیرازی

آن مرحوم عالمی بزرگ از علمای شیعه بود و تحقیقات قرآنی متعددی ارائه دادند که در بعضی از آن زمینه ها خلاء وجود داشت و برخی دیگر نیز تکمیل کارهای دیگران بود .

آیت الله آصفی

می دیدم که آیت الله معرفت چه وقتی که بر استاد اشکال دارد یا از استاد دفاع می کند سنجیده و مرتب و روی اصول بحث علمی حرف می زند .

 

 

 

محقق: زهرا شاهبازی، اشتغال به تحصیل سطح3، رشته تفسیر و علوم قرآنی

 

ویژگی های علامه جوادی آملی

1.اخلاق و ادب اجتماعی

آیت الله جوادی آملی در همه ابعاد اخلاقی و معنوی یک جامعیت دارند. همان طور که ایشان در ادب فردی و روابط میان فردی سرآمد هستند، در روابط اجتماعی و انسانی نیز فرهیخته و متخلق هستند و اخلاق فردی و اجتماعی در وجود ایشان جمع است.

مدیر حوزه های علمیه می گوید : استادان بسیاری داریم که اخلاق معنوی و فردی آنان ممتاز است اما از نظر اخلاق اجتماعی احیاناً کاستی هایی دارند؛ اما آیت الله جوادی آملی این چنین نبودند و نیستند.( سایت shafaqna.com، ۱۷/۱۱/۱۳۹۷)

2-ابهت و شکوه شخصیت :

آیت الله اعرافی درباره ی ابهت و شکوه شخصیت استاد می گویند : آیت الله جوادی آملی در کلاس درس به آرامی پاسخ سوال شاگردان را می دادند. این مهربانی همراه با ابهت و شکوه شخصیت است. نگاه تمدنی و بین المللی، قلم جذاب، خطبه و خطابه شیرین و جذاب کم پیدا می شود، اما استاد سرآمد همه این موارد هستند.

سیدرضا صالحی امیری هم می گوید : اولین ویژگی که از ایشان در ذهن دارم این است که آیت الله جوادی آملی شخصیتی هویت آفرین هستند. وقتی از هویت صحبت می کنیم یعنی ارزش های بنیانی که بنای یک جامعه و نظام و نهاد از آن نهادینه می شود.( سایت shafaqna.com، ۱۷/۱۱/۱۳۹۷)

3-انسجام آفرین :

یکی دیگر از ویژگی های آیت الله جوادی آملی انسجام بخشی و انسجام آفرینی است.

سیدرضا صالحی امیری می گوید : ما در جامعه ای هستیم که با نحله ها و نگرش های متفاوتی مواجه هستیم، در این جامعه پر تنش ، ما نیازمند شخصیت های اجماع ساز و اجماع آفرین هستیم، بی شک آیت الله جوادی آملی یک شخصیت اجماع ساز و انسجام آفرین است و می تواند به عنوان محور وحدت و انسجام ملی، دینی و معرفتی جامعه باشد. آیت الله جوادی آملی می تواند در عبور از پیچ و خم های بزرگی که ملت گرفتار می شوند به عنوان اجماع آفرین وارد صحنه شوند و از این منظر شخصیت ایشان، انسجام بخش است.( سایت shafaqna.com، ۱۷/۱۱/۱۳۹۷)

*فعالیت های علمی :

آيت‌ الله عبدالله جوادي‌ آملي‌، در طول‌ عمر شريف‌ خود، خدمات‌ علمي‌ بسیاری را به‌ انجام‌ رسانده‌ است‌. ایشان‌ از همان سال هاي‌ نخستين‌ که مشغول به تدریس شدند ، در تربیت طلاب نیز می کوشیدند و تاكنون‌، شاگردان‌ بسيار مفيدي‌ را به‌ عالم‌ اسلام‌ تقديم‌ داشته‌ اند‌. استاد، همواره‌ بر تهذيب‌ نفس‌ در كنار تحصيل‌ تاکید می کرده و همواره‌ شاگردان‌ خود را به‌ اخلاص‌ در تبليغ‌ معارف‌ وحياني‌ و انس‌ همراه‌ با قرآن‌ و روايات‌ سفارش‌ مي‌نموده‌ است(سایت jameehmodarresin.org‌، ۱۶/۹/۱۳۹۸)‌. از جمله شاگردان استاد :

۱-محمدمهدی شب‌زنده‌دار  ۲- سید محمدرضا مدرسی یزدی     ۳- غلامرضا فیاضی                     ۴- عبدالحسین خسروپناه    ۵- حمید پارسانیا      ۶- مهدی هادوی تهرانی  ( سایت Wikipedia.org، ۷ نوامبر۲۰۲۰) و شاگردن بسیا

یکی دیگر از فعالیت های علمی آیت الله جوادی آملی ، دیدارهای علمی ایشان می باشد که در سال‌های اخیر در ایران، (برونو لاتور) نظریه‌پرداز و فیلسوف فرانسوی، دانشجویان دانشگاه هارتفورد آمریکا، رئیس دانشگاه مونستر، (عمران نزار حسین) فیلسوف توباگویی، (شیخ الهلالی) مفتی کل استرالیا، (امیل کنستانتینسکو) رئیس‌جمهور سابق رومانی، (مونسینیور آندره آتا) رئیس سازمان زیارت و گردشگری واتیکان، استادان و اعضای مرکز اسلامی هامبورگ، (عبدالعزیز ساچادینا) استاد مطالعات مذهبی دانشگاه ویرجینیا، (مارتی آهتیساری) رئیس‌جمهور سابق فنلاند، رئیس و استادان دانشگاه ژنو، استادان و دانشجویان دانشگاه دویسبورگ و (کریستین مولر) معاون سابق وزارت امور خارجه آلمان به دیدار جوادی آملی رفته‌اند.( سایت Wikipedia.org، ۷ نوامبر۲۰۲۰)

و یکی دیگر از فعالیت های علمی استاد ، تألیف کتب می باشد که تاكنون‌ كتاب هاي‌ بسياري‌ را در زمينه‌هاي‌ گوناگون‌، از جمله‌ تفسير، فلسفه‌، كلام‌، فقه‌ و اصول‌ نگاشته‌ است‌ كه‌ به‌ برخي‌ از آنها اشاره‌ مي‌شود:

۱-اصول فقه :

تحریر الاصول

2- تفسیر:

 تفسیر ترتیبی قرآن - تفسیر تسنیم (تاکنون 54 جلد منتشر شده) - تفسیر موضوعی قرآن - قرآن در قرآن - توحید در قرآن - وحی و نبوت در قرآن - معاد در قرآن (۲ جلد) - سیره پیامبران در قرآن (۲ جلد) - سیره رسول اکرم در قرآن (۲ جلد) - مبادی اخلاق در قرآن - مراحل اخلاق در قرآن - فطرت در قرآن - معرفت‌شناسی در قرآن - صورت و سیرت انسان در قرآن - حیات حقیقی انسان در قرآن - هدایت در قرآن - جامعه در قرآن - ادب توحیدی انبیاء در قرآن - تفسیر انسان به انسان .

3- عترت و عرفان :

ادب فنای مقربان (شرح زیارت جامعه کبیره) (۱۰ جلد): در حدیث و عرفان - عصاره خلقت - حماسه و عرفان: در عرفان ولایی - الحماسه و العرفان - گنجور عشق - مراثی اهل بیت - عید ولایت - حکمت علوی - ولایت علوی - تجلی ولایت در آیه تطهیر - قرآن در کلام امام علی (علیه السلام) - وحدت جوامع در نهج البلاغه - علی (علیه السلام) مظهر اسمای حسنای الهی: در عرفان ولایی -  دنیاشناسی و دنیاگرایی در نهج البلاغه - شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی - ظهور ولایت در صحنه غدیر - حیات عارفانه امام علی (علیه السلام): در عرفان ولایی - حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه - شمیم ولایت - ولایت در قرآن - نسیم اندیشه - امام مهدی موجود موعود: در عرفان ولایی.

4- فلسفه :

رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه ۳۲ جلد تا کنون) - فلسفه صدرا - فلسفه حقوق بشر - تبیین براهین اثبات خدا - علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و الفلسفة الالهیة - فلسفه زیارت - حق و تکلیف در اسلام - منزلت عقل در هندسه معرفت دینی - شمس الوحی تبریزی (سیره علمی علامه طباطبایی)

5- کلام جدید :

انتظار بشر از دین - نسبت دین و دنیا (بررسی و نقد نظریه سکولاریسم) - دین‌شناسی - شریعت در آیینه معرفت .

6- کلام قدیم :

ولایت فقیه (ولایت فقاهت و عدالت) .

7- فقه :

توضیح المسائل به همراه استفتائات - کتاب الخمس – استفتائات - کتاب الحج (۴ جلد) - الوحی و النبوه .

8- حقوق اجتماعی :

سروش هدایت (۵ جلد) - سرچشمه اندیشه (۶ جلد) - بنیان مرصوص امام خمینی - نسیم اندیشه (۲ جلد) - اسلام و محیط زیست - منبع الفکر .

9- معارف :

صهبای حج - جرعه‌ای از صهبای حج - رازهای نماز - قرآن حکیم از منظر امام رضا - حکمت عبادات- قرآن حکیم از منظر امام رضا (علیه السلام) - زن در آیینه جمال و جلال - نزاهت قرآن از تحریف - حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه .

10- عرفانی :

توحید ربوبی - توحید عبادی - زن در اسلام

۱1- حدیث :

مفاتیح‌الحیات: در حدیث و اخلاق رفتاری.( سایت Wikipedia.org، ۷ نوامبر۲۰۲۰)

*اندیشه ها :

آیت الله جوادی آملی یک سامانه معرفتی به نام عقلانیت وحیانی را به عنوان بزرگترین میراث، تقدیم جامعه دینی و اسلامی ما کرده است که اگر این عقلانیت وحیانی به جامعه بیاید و جامعه از این نوع عقلانیت برخوردار شود ، قطعاً تعالی فرهنگی با او خواهد بود.( سایت shafaqna.com، ۱۷/۱۱/۱۳۹۷)

به باور برخی شاگردان استاد، محور اندیشه‌های ایشان، حکمت متعالیه است. ازاین‌رو به هماهنگی عقل و عرفان و قرآن اعتقاد دارد و معارف آنها را با هم ناسازگار نمی‌بیند. از دیدگاه وی عقل در مقابل دین نیست؛ چراغ دین است و می‌توان از آن برای فهم آموزه‌های اعتقادی و اخلاقی و قوانین فقهی و حقوقی دین بهره برد.( سایت wikishia.net ،۴ نوامبر۲۰۲۰)

۱-علم دینی :

استاد جوادی آملی به علم دینی باور دارد. در اندیشه وی، مراد از عقل، تنها عقل نظری نیست؛ بلکه «عقل تجربی» را نیز شامل می‌شود و بنابراین علوم تجربیِ طبیعی و انسانی را نیز دربرمی‌گیرد. او می‌گوید: علم به‌خودی‌خود با دین تعارض ندارد. علوم تجربی جهان طبیعت را به ما نشان می‌دهد و به جهت آن که جهان مخلوق خدا است، این علوم، فعل خدا را به ما می‌نمایاند. بنابراین این علوم را باید دینی دانست. او از این استدلال نتیجه می‌گیرد که علم اگر واقعا علم باشد، نمی‌تواند غیردینی و الحادی باشد.( سایت wikishia.net ،۴ نوامبر۲۰۲۰)

۲- اندیشه سیاسی :

آیت الله جوادی آملی از معتقدان به نظریه «ولایت فقیه» است. او در کتاب «ولایت فقیه، ولایتِ فقاهت و عدالت» سه گونه دلیل «عقلی محض»، «مرکب از عقل و نقل (روایت)» و «نقلی محض» برای اثبات ولایت فقیه مطرح کرده است.

دلیل مرکب از عقل و نقل او این است که از سویی اسلام، احکام اجتماعی و سیاسی‌ای چون حج، جهاد، حدود و تعزیرات و قوانین مالی چون اَنفال و خمس دارد که اجرای آنها در دوره غیبت معصوم، تنها با مدیریت فقیه جامع‌الشرایط امکان‌پذیر است. از سوی دیگر عقل حکم می‌کند که خداوند در دوره غیبت معصوم، جامعه مسلمانان را بی‌سرپرست رها نکند. بنابراین در این دوره فقیهان جامع‌الشرایط به عنوان جانشیان معصوم، رهبری جامعه را برعهده دارند.( سایت wikishia.net ،۴ نوامبر۲۰۲۰)

۳- فتواهای خاص :

در توضیح المسائل آیت الله جوادی آملی، برخلاف دیگر کتاب‌های توضیح المسائل، احکام موضوعاتی چون فرقه‌ها، انتخابات، تذهیب قرآن، حقوق تألیف و نشر، واگذاری حق وام‌گیری، پرداخت دِین باتوجه به تورّم، تشریح، تغییر جنسیت، عزاداری، امدادرسانی در حوادث و احکام اهل کتاب هم سخن به میان آمده است. جایزبودن تقلید زنان از مجتهد اعلم زن، جایزبودن تغییر جنسیت و معتبربودن حق چاپ، ترجمه، نشر و تولید نرم‌افزار ازجمله فتواهای متفاوت ایشان می باشد.( سایت wikishia.net ،۴ نوامبر۲۰۲۰)

۴- انتقاد از بانکداری و ربا :

استاد جوادی آملی به عنوان یکی از بزرگترین منتقدان سیستم بانکداری در ایران شناخته می‌شود. و بارها به موضوع ربوی بودن برخی فعالیت‌ها در بانک‌ها تحت عنوان بانکداری اسلامی اعتراض کرده‌است. وی در انتقادهای خود می گوید : «بانک‌های ربوی خون مردم را می‌مکند.»( سایت Wikipedia.org، ۷ نوامبر۲۰۲۰)

۵- قرآن و انسان :

آیت الله جوادی آملی معتقدند : « انسان تام و قرآن پیوندی اصیل و ذاتی دارند و انقطاعشان ناشی از کثرت در بستر عالم طبیعت است. دیدگاه ایشان چهار محور دارد: 1) قرآن، حقیقت ذومراتبی است که در قوس نزول، جامع همه مراتب عالم، یعنی مرتبه الهی، عقلی، مثالی، کتبی و لفظی شده است؛ 2) انسان تام و انسان کامل، همه مراتب عالم را در خود جمع کرده اند؛ اولی، بالقوه و دومی، بالفعل؛ 3) خداوند قرآن را به انسان تعلیم داده است و چون این تعلیم، مقدم بر خلقت آدمی است، تعلیمی تکوینی است، نه آموزشی تدریس گونه؛ 4) یگانه افتراق انسان و قرآن در وجود طبیعی آن هاست. قرآن صورتی کتبی و انسان صورت حیوان ناطق دارد تا قابلیت حرکت و تغییر تکاملی یا تنزلی داشته باشد. قرآن برای انسان، ذاتی و مانند صورت برای ماده است؛ پس باوجودِ تفاوت در ظهور وجودی در عالم طبیعت، در قوس صعود و در مرتبه مثالی و عقلی، صورت انسان با صورت قرآن متحد می شود.»(سایت ensani.ir، بهار و تابستان ۱۳۹۵، شماره۲)

 

6- علم دینی و دانشگاه اسلامی :

آیت الله جوادی آملی نظرشان این است که : «اساس دانشگاه را دانش تشکیل می دهد، در نتیجه دانشگاه، زمانی اسلامی می شود که دانش اسلامی باشد، و ما علم دینی داشته باشیم، اما اینکه علم دینی در عالم وجود دارد را چه کسی باید جواب بدهد؟ مساله هستی شناسانه را باید از علمی که موضوع آن هستی شناسی است سوال کرد و در میان همه علوم، فلسفه تنها علمی است که توان پاسخ به این سوال را دارد که آیا علم دینی داریم یا نه؟! چرا که فلسفه از هست و نیست صحبت می کند و سایر علوم از باید و نباید. اگر فلسفه کجراهه نرفت و الحادی نشد و به سوی الهی شدن پیش رفت و خدا و وحی و دین را ثابت کرد، اول خود را الهی و زنده کرده است و ثانیا به همه علوم دیگر رنگ الهی و دینی خواهد زد. فهم این مطلب دو برکت دارد، فلسفه را زنده می‌کند و فلسفه الهی می‌شود و دیگر اینکه همه علوم را دینی می‌کند.

هر علمی موضوعی دارد؛ اگر موضوع علمی، فعل انسان باشد این علم می تواند دینی یا غیر دینی باشد اما اگر موضوع علمی، فعل خدا باشد آن علم قطعا دینی خواهد بود. لذا اگر کسی در دانشگاه درباره زمین، جرم، نور و غیره که فعل خداست بحث کرد بحث او دینی خواهد بود. در این نگرش همانطور که حوزه های علمیه متولی تفسیر قول خداست، دانشگاه نیز متولی تفسیر فعل خدا خواهد بود و به همین ترتیب ما اساسا علم غیر دینی نخواهیم داشت. حال که فلسفه فتوا داد که علم دینی داریم، عقل و نقل دو چراغ هستند که ما را به آن مفهوم می‌رسانند و عقل چراغی است که گاهی به دست حکیم و گاهی به دست فقیه است.»( سایت javadi.esra.ir، ۱۱ نوامبر ۲۰۲۰)

 

 

محققین : سمانه ملا شاهی، فاطمه رمرودی

ویژگی های بانو امین

1-مدیریت زمان

هنر بسیار بزرگ و پیام بلندی که ایشان برای بانوان داشتند این بود که، بانوان باید بر روی زمان‌های خود مدیریت داشته باشند، زیرا ایشان خودشان از لحظه به لحظه زندگیشان استفاده می‌کردند.

2-اهمیت به خانواده

بانو امین در کنار دانش، مسائل خانواده برایشان اصل بود و مدیریت چگونه زیستن را آموزش می دادند. او با همسرشان بسیار صمیمی و عاطفی و نسبت به تربیت فرزند بسیار عنایت داشتند.

3-سبک زندگی، اسلامی ایرانی

بانو امین در کتاب روش خوشبختی، زیبایی سبک زندگی اسلامی ایرانی را مطرح کرده اند. ایشان به دانشجو فقط دانش یاد نمی‌دادند، بلکه روی روح و جان دانشجو تأثیر می‌گذاشتند و تلاش داشتند تا مدل چگونه زیستن را به دانشجو بیاموزند.

4-مهمان نوازی به طور شایسته

 منزل ایشان با توجه به اینکه همسر ایشان یکی از تجار سرشناس اصفهان بود، منزلی پر رفت و آمد بود اما ایشان با مدیریت درست بر روی تمامی امور احاطه داشتند حتی گاهی در حساب و کتاب به همسر خود نیز کمک می کردند.

5-دارا بودن بُعد عرفانی

یکی از ابعاد وجودی ایشان، بُعد عرفانی ایشان بود که به مراحل بالایی رسیده بود. یکی از کتاب‌های ایشان هم در زمینه عرفان سیر و سلوک است.

6-اعتدال در زندگی

ایشان بسیار بر طریق اعتدال تأکید داشتند و خودشان نیز طریق اعتدال را رعایت می‌کردند. در طراحی مسائل آموزشی نیز راه اعتدال را در نظر می‌گرفتندkhabaronline.ir))

ایشان در دوره‌ای زندگی می‌کند که از سمت قاجاری‌ها و پهلوی‌ها، به‌صورت مداوم مدل‌های فرنگیِ لباس و وسایل خانه و سبک زندگی وارد می‌شود و مورد تأکید قرار می‌گیرد. اما بانو با آنکه بسیار ثروتمند است، منزل و زندگی او و خانواده‌اش تغییری نمی‌کند. آن‌قدر ساده و خودمانی‌است که در جلسات و کلاس‌های درسش اگر کسی او را نشناسد و وارد شود، در ابتدا قادر به تشخیص بانو از دیگر خانم‌ها نیست. رفتار ساده‌ی ایشان، ظاهر بدون تکلف و صحبت کردن روان او باعث می‌شود افراد زیادی برای یادگیری علوم پیش او بیایند. گفته‌اند هر کس برای اولین بار به دیدار بانو می‌آمد، ارتباطش با او دیگر قطع نمی‌شد. (پایگاه اطلاع رسانی حوزه hawzah.net)

7- رابطه و برخورد دلسوزانه با همه بانوان

آرامش و معنویت بانو امین در برخورد ایشان با شاگردانش در هر سطح علمی و معرفتی که بودند بسیار مهربان و صمیمی بود

برخورد بانو با کسانی که شاید ظاهر مناسبی ندارند نیز بسیار دلسوزانه و پر از محبت است. هیچ وقت برخوردش به سمت تندی نمی رود و تلاش می کند با همین محبت و ارتباط مادرانه، فطرت پاک آن ها را بیدار کند.

   ویژگی های بانو امین در مقام یک نویسنده

بانو امین، نویسنده‌ای بود توانا که آگاهانه و مسئولانه می‌نوشت.

 مهمترین ویژگی های وی در مقام نویسنده عبارت است از:

1- استفاده از زبان ساده و قابل فهم برای همگان

2- تواضع و پارسایی در اظهارنظر و داوری

3- توجه به خطا ها و لغزش های احتمالی در حین نگارش

4- استقلال فکری و قلمی، به رغم استفاده از آثار دیگران و داشتن مطالعات گسترده

5- تسلط کافی به هر دو زبان فارسی و عربی، گرچه بنا به تشخیص خود و با توجه به شرایط، برخی از آثارش را به فارسی و برخی را به عربی نوشته است.

6-  توجه به تقدم و تأخر علوم و میزان اهمیت آن ها

7- سطح علمی در خور توجه در مقایسه با بسیاری از گذشتگان و معاصران

8- توجه به روشهای مختلف کسب معرفت و استفاده از آن ها در دانش اندوزی و انتقال معرفت

9- توجه به مخاطب و توانایی‌ها ی او در نگارش هر اثر(مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی cgie.org.ir)

بانو امین، مؤسس حوزه خواهران

این بانوی مجتهده و نیکوکار با توجه به شناخت ارزش علم در جایگاه اجتماع به ویژه طبقه زنان علی رغم نامساعد بودن اوضاع اجتماعی آن زمان، به خوبی به محدودیت زمینه آموزش برای دختران پی برد. لذا به عنوان یک آموزگار متعهد در قبال خواسته های بر حق آنان، احساس مسئولیت کرده و در عین رنج بردن از وضعیت زنان، در سال ۱۳۴۴ اقدام به تأسیس حوزه به نام « مکتب حضرت فاطمه سلام الله علیها» نمود.

اساتید

 اساتید این بانوی بزرگوار، عبارتند از(wikifegh.ir)

1-      حجت الاسلام حاج آقا حسین نظام الدین کچویی

2-      حجت الاسلام و المسلمین آقا میرزا علی اصغر شریف

3-      آیت الله آقا سید ابوالقاسم دهکردی

4-      آیت الله میرزا علی آقا شیرازی

5-      آیت الله حاج میر سید علی نجف آبادی

آثار

بانو امین از سن چهل سالگی تا واپسین لحظات عمر گهربار خود به تألیف کتاب‌های مختلف، تدریس و پاسخگویی به پرسش های دینی مردم و ارشاد زنان می‌پرداخت. او آثاری را از خود به یادگار نهاد که هرکدام موقع مبیّن ذوق عرفانی و واردات روحانی وی قلمداد می گردد. اینک به ذکر چند نمونه از آثار مهم این بانوی گرانقدر می پردازیم:

1-     اربعین الهاشمیه (به زبان عربی)

اربعین الهاشمیه، اولین تألیف ایشان و مشتمل بر چهل حدیث در توحید و صفات حق تعالی و اخلاق و احکام شرع و متضمن بیانات فلسفی و عرفانی و اصولی و فقهی است.

2-     جامعه الشتات (به زبان عربی)

در کتاب جامع الشتات، پرسش‌های متعدد از اساتیدی چون محمد علی قاضی طباطبایی و نهایتاً پاسخ های مبسوط این بانوی عالم که برای آنان تحریر کرده، ذکر شده است.

3-     معاد یا آخرین سیر بشر

 با این کتاب، به خوبی به نحوه سیر تکامل انسان از این دنیا به عالمی که بالاتر از آن، عالمی نیست پی خواهیم برد و آن عالم معاد یا قیامت است.

4-     النفحات الرحمانیه فی الواردات القلبیه (به زبان عربی)

 این کتاب، کتابی است در موضوع واردات قلبی و خاطراتی که مؤلف در سلوک الی الله به واسطه فیض حق در می یابد.

5-     اخلاق ( ترجمه کتاب ابن مسکویه)

کتاب اخلاق از « طهارت الاعراق»  ابن مسکویه برگرفته شده است. این کتاب دارای جنبه علمی، عملی و اخلاقی است و مشتمل بر نکات و دقایق و لطایف فلسفی است.

6-      مخزن العرفان (تفسیر قرآن در ۱۵ جلد)

 این آخرین اثر بانوست که در ۱۵ جلد به زبان فارسی نگاشته شده است. نگارش این اثر حدود ۲۰ سال طول کشید.

7-     روش خوشبختی و توصیه به خواهران ایمانی

 در این کتاب معنای سعادت و خوشبختی و راه رسیدن به آن به زبانی ساده همراه با اندرزهای نیکو به زنان مؤمن بیان شده است.

8-     مخزن اللئالی در مناقب مولی الموالی امیرالمومنین علی علیه السلام

این کتاب در یک مقدمه، پنج باب و یک خاتمه به ذکر فضایل و مناقب حضرت علی می‌پردازد.

9-     سیر و سلوک در روش اولیاء و طریق سیر سعداء

 در این کتاب،  بررسی راههای صحیح و وصول به سعادت حقیقی و موانع رسیدن به آن صورت گرفته است.( پایگاه اطلاع رسانی حوزه، مجله پیام زن ، نگاهی به زندگی و آثار مرحوم بانو امینhawzah.net؛ مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی cgie.org.ir)

بانو امین از منظر بزرگان

در عالم اسلام همواره زنان شایسته و متعهدی وجود داشته‌اند که در عرصه‌های مختلف با تأسی به شیوه و منش حضرت زهرا سلام الله علیها، منشاء آثار و برکات فراوانی بوده اند.

 یکی از این بانوان ارزشمند و شایسته، بانو «سیده نصرت بیگم امین» معروف به «مجتهده بانو امین» است.

 مقام معظم رهبری

آیت الله خامنه ای رهبر انقلاب اسلامی ایران درباره این بانوی بزرگوار و عالم دینی می‌فرمایند: «تجلیل از این بانوی اصفهانی (خانم امین) و ارائه شخصیت عرفانی و فقهی و فلسفی برجسته یک زن در کشور ما، کاری سودمند و در جهت احیای ارزشهای اسلامی در زنان به نظر می‌رسد.»

آیت الله جوادی آملی

عظمت ایشان درست تشریح نشد. باید کتب این بانوی بزرگوار را در دروس اخلاق، عرفان، فلسفه محور قرار بدهند، چه دانشگاهها،چه حوزه ها و چه مراکز علمی دیگر.

معنای عمر این نیست که اگر زمین به دور خورشید حرکت کند و بر سال زیست کسی افزوده شود او صاحب عمر شده، بعضی کودکان 80 یا 100 ساله اند که بر حسب سال فرتوتند اما خواسته آنها کودکانه است. آنان چون کودکانی هستند که در عین اینکه هفتاد بار زمین به دور خورشید گشته اما آنها تکان نخورده اند.

 

بانو مجتهده امین در شمار کسانی بود که فهید عمر هر کسی محصول حرکت اوست، او درک کرد که این حرکت عمومی در قشر حوزه و دانشگاه بسیار کم است و به جد به خواندن دروس و درک مفاهیم عالیه اسلام رو آورد.

علامه محمدتقی جعفری

استاد علامه محمدتقی جعفری رحمه‏الله می‏گویند: «با توجه به آثار قلمی که از خانم امین در دسترس ما قرار گرفته است، به طور قطع می‏توان ایشان را یکی از علمای برجسته عالم تشیع معرفی نمود و روش علمی ایشان هم کاملاً قابل مقایسه با سایر دانشمندان بوده، بلکه با نظر به مقامات عالیه روحی که ایشان [به درک آن] موفق شده‏اند، باید ایشان را از گروه و نخبه‏ای از دانشمندان به شمار آورد.»

کسب مقام اجتهاد

فقیه، عارف، حکیم و مفسر قرآن مشهور اصفهانی؛ این ویژگی ها ناخودآگاه تصویر یکی از مردان بزرگ تاریخ را به ذهن می آورد، اما این ها مشخصات «بانو امین»، اولین زن مجتهد ایرانی است. کسی که شرایط سخت دوره قاجار و پهلوی و مصیبت هایی که در زندگی برایش پیش می آید، سد راهش نمی شود و با حمایت خانواده اش، سال ها علوم مختلف را یاد می گیرد. در چهل سالگی به مرحله ای می رسد که علمای طراز اول شیعه، از تسلط و رتبه علمی او متحیر می شوند و بزرگانی مانند علامه جعفری، علامه طباطبایی و شهید مطهری از ایران و بسیاری از علمای خارجی، از جمله حوزه نجف برای دیدار ایشان درخواست وقت می کنند.

 این بانوی اندیشمند و عارف با پشتکار و تلاشی بی نظیر به تحصیل صرف، نحو، بلاغت، تفسیر، علم حدیث، فقه، اصول، فلسفه و عرفان پرداخت و با وجود مشکلات متعددی که در فضای آن زمان حاکم بود، در سن چهل سالگی، تسلط علمی ایشان مورد تایید علماء و مراجع تقلید وقت قرار گرفت و این بانو به دریافت درجه اجتهاد و روایت نائل گشت.

 علمایی که به بانو امین اجازه اجتهاد دادند عبارتند از:

 آیت الله حاج سید محمدعلی نجفی آبادی، آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، آیت الله ابراهیم حسینی شیرازی اصطهباناتی و آیت الله محمدرضا نجفی اصفهانی.

  برخی نیز به بانو اجازه روایت داده اند از جمله: آیت الله محمدرضا نجفی اصفهانی و آیت الله مظاهری نجفی اصفهانی.

 افزون بر این کسانی نیز از بانوان اجازه روایت کسب کرده‌اند که مهمترین آن ها عبارتند از: آیت الله مرعشی نجفی، زهیر الحسون، علامه سید عباس حسینی کاشانی، علامه سید محمد علی قاضی طباطبایی، علامه شیخ عبدالحسین امینی، علامه سید محمد علی روضاتی، علامه شیخ عبدالله سبیتی، زینت السادات همایونی و…..

اعطای اجازه اجتهاد و روایت به بانو در پی تألیف کتاب الاربعین الهاشمیه بود که وقتی به حوزه نجف رسید، تعجب علماء را برانگیخت و باعث شد ضمن استقبال و تقدیر از آن، بانو را در قالب پرسش و پاسخ‌هایی بیازمایند و سپس به او اجازه اجتهاد و روایت بدهند. اما باید توجه داشت با این که بانو اجازه اجتهاد داشتند اما او هیچ اثری که به طور مستقل فقهی باشد را ننوشت.

منابع:

1.  دانشنامه اسلامی wiki.ahlolbait.com 

2. مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی cgie.org.ir

 

امام صادق علیه السلام:

بیندیش ای مفضّل! از نعمتهای الهی بر آدمی “نوشتن” باشد که رخدادهای گذشتگان را برای بازماندگان و رویدادهای زندگان را برای آیندگان به بند می کشد و به قلم کتابهای علمی و اخلاقی و جز آن جاودانه می شود.

مستدرک الوسائل، ج 13، ص 258

 

 

حضرت امام خمینی رحمة الله علیه 

كوشش نمايند كه هر روز بر دقتها و بحث و نظرها و ابتكار و تحقيق ها افزوده شود؛ و فقه سنتى كه ارث سلف صالح است و انحراف از آن سست شدن اركان تحقيق و تدقيق است، محفوظ بماند و تحقيقات بر تحقيقات اضافه گردد.

صحيفه امام، ج‏21، ص393.

 

 

 

  مقام معظم رهبری مدظله العالی

  پژوهش و تحقیق در نظام های آموزشی دنیا رکن اساسی و مایه       بقای آن است و شاخص رشد و یا عقب ماندگی هر مجموعه           آموزشی و تحقیقی، به چگونگی و جایگاه پژوهش آن بر می گردد، از ا ین رو برای تحول و پیشرفت در حوزه، باید به نظام پژوهشی آن   عنایت ویژه بشود.

 دیدار با فضلا و نخبگان حوزه علمیه قم،14/9/74

 

 

 

معاونت پژوهش مجموعه حوزوی الزهراء (س) گرگان