محقق: خدیجه گرزین

چکیده

تقدیر و قضای الهی در مورد تمام آفریده های خداوند از ثبات و پایداری برخوردار بوده و موجودات بدون دگرگونی محسوسی به وضع خود ادامه می دهند. اما همین تقدیر و قضا در مورد انسان از کیفیت خاصی برخوردار است.  با وجود اینکه اصل فطرت انسان ثابت است، اما عواملی وجود دارد که بر این قضا و قدر الهی موثر می باشد و می تواند سرنوشت انسان را تغییر دهد. این نوشتار با هدف بیان عوامل مؤثر در سرنوشت انسان از دیدگاه آیات و روایات نگاشته شده است. این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی، تحلیلی بوده و روش بکار رفته در آن اسنادی است. . از مهم­ترین نتایج بدست آمده در این نوشتار می­توان به آن اشاره کرد این است که سنن کلی و قوانین جهان آفرینش تخلف ناپذیر اما قطعاً در نیک فرجامی یا بدفرجامی انسان اثر مستقیم دارند و عواملی وجود دارد که انسان می تواند به کمک آنها خودش، عاقبت خویش را انتخاب کند. نعمت بزرگ و ارزشمند اختیار که  خداوند به انسان عنایت فرموده  کمک می کند که از میان خوب و بد، صحیح را برگزیند. از چیزهایی که کمک می کند که انسان بتواند بهترین گزینه را انتخاب نماید عقل انسان است. عقل نوری است روحانی که روح بوسیله آن علوم بدیهی و نظری را درک می کند و به انسان توانایی تشخیص خوب از بد و یا حتی خوب تر از خوب را نیز بدهد. همچنین از آموزه های دیگر قرآن دعوت به تفکر است و انسان رشد یافته، انسان متفکر است. در نتیجه ی بکاربردن عقل و تفکر در آفرینش موجودات، بیداری و تقوا حاصل می شود. با علم و آگاهی و داشتن تقوای الهی انسان می تواند سرنوشتی زیبا و دلنشین را برای خود رقم زند. رسیدن به این مسائل با صبر بر گناه وانجام عبادات و همچنین با بکاربردن شجاعت و اعتدال در غضب میسر می باشد. از جمله مسائل دیگری که باید در نظر بگیریم، انتخاب دوست خوب است، که بتواند ما را هر لحظه به یاد خدا انداخته و به سمت کمال سوق دهد و در غیر این صورت ممکن است به سمت شیطان و عذاب ابدی بکشاند.

کلید وازه: اختیار، سرنوشت، عقل، تقوا، تفکر

“ارزقنی مواساه من قترت علیه من رزقک بما وسعت علی من فضلک

و نشرت علی من عدلک

و احییتنی تحت ظلک”

پس از درخواست توفیق اطاعت دومین خواسته حضرت خواسته اجتماعی است. یعنی مسائل عبادی جدای از مسائل اجتماعی نیست. در قرآن بعد از"اقیموالصلاه” بلافاصله و آتوالزکاه ذکر شده، لذا می فرماید: خدایا روزیم کن که مواسات کنم با آنانکه روزیشان را تنگ نمودی. به وسعت روزی که از وسعت و کرمت به من عطا کردی و سایه عدالتت را بر سر من گستردی و مرا در سایه عنایت زندگی بخشیدی. مواسات تنها پرداخت صدقه نیست بلکه معنی مواسات، مشارکت با دیگری در مشکلات او و شریک کردن او با اندوخته های خود است. مواسات و همکاری اجتماعی معیار شیعه شناسی و میزان برای انتخاب دوست است.
امام صادق (علیه السلام) فرموده است:«امتحنوا شیعتنا عند مواقیت الصلاه کیف محافظتهم علیها و الی اسرارنا کیف حفظهم عند عدونا و الی اموالهم کیف مواساتهم لاخوانهم فیها"(محمد باقر مجلسی،بحار الانوار،ج 15، کتاب الايمان، ص 141) شیعیان ما را با سه چیز امتحان کنید:
1-هنگام اوقات نماز و چگونگی محافظت آنان از نماز
2-چگونگی حفظ اسرار ما از دشمنان
3-در اموالشان که چگونه با برادرانشان مواسات می کنند.
امام صادق(علیه السلام) فرموده اند: «خصلتان من کانتا فیه و الا فاعزب ثم اعزب ثم اعزب قیل و ما هما قال الصلاه فی مواقیتها و المحافظه علیها و المواساه».( الخصال، جلد۱ ، صفحه۴۷ ) دو ویژگی است که در هر کس وجود داشت شایسته دوستی است و اگر نه دوری گزین، دوری گزین، دوری گزین. سوال شد آن دو ویژگی کدامند: نماز در وقت خود و محافظت بر نماز و مواسات.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: از وصایای رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به علی (علیه السلام) این بود که:«یا علی سید الاعمال ثلاث خصال: انصافک الناس من نفسک و مواساتک الاخ فی الله عز وجل و ذکرک الله تعالی علی کل حال». (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل ، جلد۱۱ ، صفحه۳۰۸ )
ای علی برترین اعمال سه چیزاند: انصاف با مردم و مواسات با برادران برای خدا و ذکر خدای متعال در هر حال.
نکته: از روایات استفاده می شود که مواسات با خوبان و بدها هر دو مطلوب است.
رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمودند: «رأس العقل بعد الدین التودد الی الناس واصطناع الخیر الی کل واحد بر و فاجر(.بحار الأنوار : ۷۴/۴۰۱/۴۴))
اصل عقل پس از دین داری، مهرورزی با مردم و نیکی کردن به همه انسان های نیکوکار و بدکار است.