به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه عالی و تخصصی الزهراء(س) گرگان میزگرد علمی پژوهشی با عنوان نقش «شیخ مفید در تنقیح مبانی فکری تشیع در تاریخ» 1400/3/13  برگزار گردید. در ابتدا خانم لیلا نوری عضو انجمن پژوهشی این مدرسه به بیان خصوصیات اخلاقی شیخ مفید پرداخته و گفت: شیخ مفید بسیار اهل صدقه، فروتن، متواضع، ساده زیست بوده و به دلیل صفت ساده زیستی به شیخ مشایخ صوفیه معروف شدند.از آنجایی که ایشان از نوابغ و نوادر جهان بوده و دانش سرشاری داشتند روز نهم آذر به روز گرامیداشت شیخ مفید نامگذاری شد.
ایشان در ادامه بیان کرد: به دلیل اینکه پدر شیخ مفید معلم بود به ایشان لقب ابن المعلم دادند. اما لقب معروف شیخ مفید به دلیل مناظره ای بود که با علی بن عیسی رمانی دانشمند معروف معتزلی داشتند که در این مناظره توانستند استدلال های طرف مقابل را باطل کنند و همین دانشمند معتزلی از استدلال شیخ خوشش آمد و او را لقب شیخ مفید دادند.
وی در ادامه به بیان کلام علامه حلی در مورد ایشان پرداخته و گفت: شیخ مفید از بزرگترین مشایخ شیعه بلکه رئیس و استاد آنها بود و دانشمندانی که بعد از ایشان آمدند از دانش او استفاده کردند و فقه و کلام و حدیث او هم مشهور تر از آن است که به وصف آید. با توجه به کلام علما از نظر تالیف هم نخستین کسی است که به مقوله ولایت مطلقه فقیه پرداختند.
عضو انجمن پژوهشی سطح سه در پایان با اشاره به نامه مشهور امام زمان(عج) به شیخ، جایگاه ویژه ایشان را نزد امام زمان(عج) بیان کرده و گفت: در دو خط اول نامه، امام(عج) ایشان را به دوست باایمان و برادر خود خطاب می کند و عجیب تر از آن دو خط بعدی است که امام(عج) بخاطر نعمت وجود این عالم بزرگوار خدا را شکر می کند و به ایشان افتخار می کند.
در ادامه خانم نقی زاده طلبه سطح 3 رشته کلام اسلامی به بعد علمی شیخ مفید و تأثیر ایشان بر فقه شیعه اشاره کرده و گفت: شیخ مفید از علمای برزگ زمان خود و دانشمند پرتألیف بودند و بیش از 200 جلد کتاب در زمینه فقهی و کلامی داشتند.
ایشان در ادامه کتاب المقنعه، الفرائض الشریعه، احکام النسا، الکلام فی دلائل القرآن، وجوه اعجاز القرآن، الفصاح، الیضاح و.. را از جمله کتابهای فقهی و کتاب النکت فی مقدمات الاصول، تصحیح الاعتقادات، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، فصول المختاره، الافصاح فی الامه و… را از جمله کتابهای کلامی شیخ مفید نام برده و این کتب را از جمله کتابها و منابع بسیار مهم شیعه و سنی نام برد.
خانم نقی زاده در ادامه به گرایشات متكلمان و فقهای شيعی به آراء کلامی و فقهی اهل سنت پرداخته و گفت: یکی از این گروهها متکلمان اعتزالگرا بودند. مهمترين ويژگی معتزله را بايد عقلگرايی آنان دانست. اين جريان فكری به ذهنيات علاقه بسياری داشتند و تلاش خود را صرف جمع بين عقل و دين كردند و عقل را بهترين شاهد مباحث اعتقادیشان میدانستند. ديگر مؤلفه ها وشاخصه های اين جريان نيز ريشه در همين عقلگرايی دارد. دو تصور مخالف واقع در بین شیعیان در مورد معتزله وجود دارد آن این است که معتزله نقطه مقابل اشاعره قلمداد شده است. حال اينكه نقطه مقابل آن ها اهل حدیث و حنابله هستند. شیعه معتزله را جريانی وابسته به اهل سنت می داند حال اينكه ما جريانهايی را در شيعه می بينيم كه تمایلاتی اعتزالی دارند.
ایشان در ادامه از فقهای سنی گرا به عنوان گروه دیگری که در زمان شیخ مفید بودند نام برده و ابن جنيد و ابن ابی عقيل را از جمله آنان نام برده و گفت: شيخ مفيد در نقد ابن جنيد وی را متهم به عمل به ظن و قياس و خلط بين منقول از ائمه و رای خويش كرده است اینها ویژگی هایی بودند که آنها را به اهل سنت نزدیک می کردند و از امامیه دور می کردند.
وی از مکتب اهل حدیث به عنوان مکتب دیگری که به آراء کلامی و فقهی اهل سنت متمایل بودند نام برده و بیان کرد: به عقيده سيد مرتضی اگر از هر يک از اصحاب حديث درباره علت اعتقادش به توحيد، عدل، نبوت، امامت و … سؤال شود، مخاطب را به روايات حواله داده و احاديثی را برايش میخوانند. اينان اگر معارف را از طريقی صحيح فراگرفته بودند، وقتی از آنها سؤال می شد، مخاطب را به روايات حواله می دادند.
طلبه سطح سه این مدرسه دو اشکال عمده شيخ مفيد بر اصحاب حديث را مستندات روايی و ظاهرگرايی اصحاب حديث دانسته و گفت: شیخ مفید با ایجاد راه میانه در دو دیدگاه عقل گریز و نقل گریز، نظریه عدم حجیت اخبار آحاد را پی ریزی کرده و دو هدف عمده تصفیه متون روایی و عقاید فاسد کلامی را انجام دادند و هم چنین ایشان با پذیرش خبر واحد، موجب پذیرش احراز شرط عدالت راوی شدند و این عمل موجب شد بسیاری از روایاتی که به دلیل ضعف سندی، کنار گذاشته شده بودند محفوظ بمانند، همچنین بحث تواتر و محفوف به قرائن بودن را شیخ مفید ارائه دادند.
ایشان استناد به شهرت و اجماع و استفاده از دلایل عقلی ، مرجحات متعارضین یا برتری دهنده های روایات را از جمله آراء ابتکاری شیخ مفید نام بردند.
وی در پایان از سید مرتضی، سید رضی، نجاشی ،شیخ طوسی به عنوان شاگردان شیخ مفید نام برده و از آنان به عنوان بزرگان شیعه یاد کرد.

به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه عالی و تخصصی الزهراء (س) گرگان نشست علمی  پژوهشی با عنوان «روش استنباط در مسائل مستحدثه» در تاریخ1400/9/7 برگزار گردید. در ابتدای این نشست حجت الاسلام و المسلمین سید جواد حسینی خواه به بیان مقدمه ای از بحث پرداخته و گفت: در دنیای معاصر دو نگرش درجه اول و درجه دوم نسبت به علوم وجود دارد. نگاه درجه اول به دانش، پرداختن به مسائل آن دانش است که فراگیر موضوعات آن را می آموزد و در نگاه درجه دوم مطالب و مباحث مربوط به فلسفه علم است.

ایشان در ادامه به بیان تفاوت این دو نگاه پرداخته و گفت: نگاه درجه اول و درجه دوم در اهداف و کارکرد با هم تفاوت دارند؛ نگرش درجه اول به مسائل درونی علم نگاه می کند و ارتباط آن با علوم دیگر مد نظر نیست؛ اما در نگرش درجه دوم، حدود رابطه این علم با سایر علوم مد نظر است.

وی تفاوت دیگر در این دو نگاه را در نوع نگاه به مسائل و آراء نادرست دانسته و اظهار داشت: در نگرش درجه اول آراء نادرست، مشکلی ندارد و اندیشمندان با بررسی ادله سعی می کنند آراء نادرست را از گردونه ارزشی خارج کنند ولی در نگاه درجه دوم آراء نادرست ارزش زیادی دارد و آنان بررسی می کنند که از کجا این آراء پیدا شده و پیش فرضهای نادرست ایجاد این نظریات چیست؟

استاد حوزه و دانشگاه در ادامه به تعریف عناصر و ارکان موجود در عنوان پرداخته و روش را فرآیند عقلانی یا غیرعقلانی ذهن برای رسیدن به شناخت یا توصیف یک واقعیت دانسته و بیان کرد: به عبارت دیگر مجموعه ابزار و فنونی که آدمی را از مجهولات  به معلومات راهبری می کند نیز روش اطلاق می شود.

حجت الاسلام حسینی خواه در ادامه به تعریف روش شناسی پرداخته و گفت: روش شناسی شناخت و بررسی کارآمدی ها و ناکارآمدیهای گوناگون است.

ایشان اجتهاد را در لغت از ریشه جهد دانسته و آن را به معنای تلاش در چیزی برای رسیدن به عمق آن دانسته و به تعریف اصطلاحی آن پرداخته و گفت: اجتهاد در اصطلاح معانی متعددی شده، برخی آن رامقابل اجماع دانسته اند، برخی به عملیات استنباط یا نتیجه استنباط  یا تحصیل حجت بر حکم شرعی فعلی و برخی به ملکه و حالت نفسانی تعریف کرده اند.

وی مسائل مستحدثه را موضوعاتی که جدیدند و در زمان حاضر پیدا شده اند و حکم شرعی آنها در نصوص دینی اعم از آیات و روایات و عبارات فقهای متقدم یافت نشود دانست.

استاد حوزه و دانشگاه در ادامه به بیان دو دلیل نبودن احکام مسائل مستحدثه در نصوص دینی پرداخته و گفت: یک دلیل، نبودن آن موضوع در زمان صدور نص و دیگری تغییر خصوصیات و شرایط و قیود موضوع باعث نبود مسائل مستحدثه در نصوص دینی می شود.

وی در ادامه تصریح کرد: برای اینکه بگوئیم اجتهاد در مسائل مستحدثه درست است باید مبانی را برای آن قائل باشیم.

حجت الاسلام و المسلمین حسینی خواه وجود حکم شرعی برای همه مسائل،  مفتوح بودن باب اجتهاد و توانائی پاسخگوئی فقه به تمام مسائل، مستند شدن ادله مسائل مستحدثه با ادله سه گانه قرآن، سنت، عقل را از جمله مبانی اجتهاد در مسائل مستحدثه دانست.

ایشان در ادامه به بیان بایسته های اجتهاد پرداخته و بیان کرد: گذر از فقه فردی به فقه اجتماعی و داشتن رویکرد اجتماعی به فقه، نگاه جامع به اجتهاد، تغییر مسیر از فقه منفعل به فقه فعال را از جمله بایسته های اجتهاد دانست.

ایشان در پایان به روش استنباط در مسائل نوپدید پرداخته و تصریح کرد:  شناخت دقیق موضوعات، استفاده از ادله اجتهادی مانند قواعد فقهیه، استفاده از مصلحت، استناد به سیره عقلا، ضرورت، نظم اجتماعی، تمسک به عمومات و اطلاقات، استفاده از قواعد اصولی، تنقیح مناط، قیاس اولویت، القاء خصوصیت، عرف و اصول عملی از جمله روشهای استنباط در مسائل نوپدید می باشد.