به گزارش معاونت پژوهش موسسه آموزش عالی حوزوی الزهراء(س) گرگان دکتر شاملی در مدرسه پائیزه عقل در اندیشه اسلامی به ایراد سخن در مورد جایگاه عقل در علم روانشناسی در تاریخ 19 مهر 1402 پرداخت .
عضو هیئت علمی المصطفی در ابتدای بحث در خصوص مفهوم شناسی عقل در علم و دین اظهار داشت : عقل از منظر قرآن نيرویی است سالم و به دور از شهوت و غضب كه با درك حقايق و نيكی‌ها و زشتی‌ها، انسان را به سوی نجات از جهنم و نيل به عبوديت و بهشت هدايت ميكند.
وی در این زمینه از قول علامه طباطبایی اظهار داشت : مراد از عقل در كلام خدای متعال ادراكی است كه با سلامت فطرت انسانی حاصل می‌شود به عبارت ديگر عقل يعنی علمی كه انسان مستقلاً به آن دست می‌يابد بر خلاف سمع که در قرآن به معنای ادراكی است كه انسان با كمك غير به آن دست پيدا می‌كند.
استاد شاملی دو رویکرد درون دینی و برون دینی را در واکاوی هستی شناسی ، کنش شناسی و ارزش شناسی عقل بعنوان رویکردهای عمده و محوری معرفی و ابراز داشت : عقل از منظر دینی شریف‌ترین نیرو در وجود انسان است . خداوند متعال در قرآن کریم بیش از سیصد بار انسان‌‌ها را به استفاده و بهره جستن از این نیروی خدادادی دعوت کرده است و با توجه به محدودیت دامنه دانش انسانی، در بسیاری از موارد باید به احکام وحیانی و شرعی رجوع کرد.
عضو هیئت علمی المصطفی تصریح کرد : دین حقیقى مردم را فرا مى‌‌‏خواند تا از روى دلیل عقلى به عالم ماوراى طبیعت یقین پیدا کند. فی الواقع عقل و نقل، در طول هم جاى دارند. خداوند براى مردم دو حجّت قرار داده است: حجت ظاهرى و حجت باطنى، اما حجت ظاهرى، فرستادگان الهى و پیامبران و امامان(ع) هستند و اما حجّت باطنى، عقل است. بر این اساس ممکن نیست حجت ظاهر و باطن با یکدیگر تعارض داشته باشند. حجّت به معناى دلیل و راهنما است و راهنما کسى را می‌گویند که با طریق و مقصد و منتهاى آن آشنا است.
وی در زمینه مطالعات روان شناسی شناختی در زمینه عقل عنوان کرد : ارائه پنج کارکرد برای عقل در روان شناسی شناختی مطرح است که عبارتند از :اندیشه ورزی، حل مساله، تصمیم گیری، تحلیل و نقد و نظر، خلاقیت و ابتکار.
دکتر شاملی در پایان با اشاره به تلقی علوم مختلف از عقل و چیستی شناسی عقل در علم و فلسفه و نیز تفاوت های عقل در فقه اسلامی و کلام و عرفان از علامه طباطبایی، شهید مطهری و آیت الله مصباح یزدی به عنوان سه پیشگام در مطالعات عقل شناسی و خردکاوی یاد کرد و بر ضرورت تاسی به سیره علمی این بزرگان در برنامه ریزی های علمی و آموزشی تاکید کرد.

به گزارش معاونت پژوهش موسسه آموزش عالی حوزوی الزهراء(س) گرگان خانم مهدیه محمدی طلبه سطح 4 این موسسه در مدرسه پائیزه عقل در اندیشه اسلامی به بحث پیرامون رابطه کامل شدن عقل و ظهور امام زمان (عج) در تاریخ 19 مهر 1402 پرداخت. 
طلبه سطح 4 این موسسه با توجه به روایت “"عقل ها سر تعظیم فرود می آورند زمانی که منجی ظهور می کند"” گفت: پیامبر با آمدن به مدینه، مدنیت و عقلانیت و جهل زدایی را آغاز کردند، ما قدم قدم به سمت عقلانیت پیش میرویم تا بتوانیم به زمان ظهورنزدیک می شویم.
وی با توجه به آیات قرآن منظور از اولی الابصار را نازک اندیشی دانسته و بیان کرد: انتظار آیات قرآن برای رسیدن به مقام عقلانیت افلا تعقلون است که مقدمه نزدیک شدن به زمان ظهور است.
خانم محمدی عقل نظری را بودن و نبودن ها دانسته و گفت: زیر مجموعه عقل نظری وهم، خیال و حس است و با مدیریت به درک حقایق می رسد.
طلبه سطح 4 این موسسه در ادامه در تعریف عقل عملی گفت: عقل عملی به امور عملی میپردازد و از جنس باید و نبایدهاست و حقوق مختلف اعتباری را ایجاد کرده و زیر مجموعه آن شهوت و غضب و تنظیم کننده آن عقل عملی است.
وی در ادامه گفت: معصوم، عصمت عملی و نظری دارد یعنی عقل و اندیشه محض و عقل عملی در حد کمال در معصوم قرار دارد و هیچگاه خطا و اشتباه نمیکند.
خانم محمدی با توجه به این مطلب که عقل عملی عزم و اراده را به مرحله ظهور میرساندگفت: عقل نظری و عقل عملی باید با هم تعامل داشته باشند و به یک مرحله ثبوت برسند زیرا آنچه که اندیشه و اراده می کنیم در جامعه بروز و ظهور پیدا میکند.اگر صدق عقل نظری انجام شود عقل عملی نیز صحیح عمل خواهد کرد.
طلبه سطح 4 این موسسه با توجه اینکه بعضی در جامعه در عقل نظری و عقل عملی دچار خدشه شده اند اظهار داشت: هرگاه عقل نظری و عقل عملی با هم هماهنگ شوند اساس نیاز بشر شناخته میشود و این نیاز اساسی بشر را امام کامل میتواند برآورده کند و این میتواند ما را به توحید برساند. اما اگر با هم هماهنگ نباشند ممکن است که ما را به جهالت برساند.
وی در پایان جهالت موجود در جامعه را نتیجه ناهماهنگی عقل نظری و عقل عملی و مقابل هم قرار گرفتن آن دو دانست.

به گزارش معاونت پژوهش موسسه آموزش عالی حوزوی الزهراء(س) گرگان در مدرسه پائیزه عقل در اندیشه اسلامی حجت الاسلام و المسلمین دکتر رضا برنجکار به بحث پیرامون مباحث معرفت شناسی عقل در تاریخ 19 مهر 1402 پرداخت.
در ابتدای این نشست حجت الاسلام دکتر رضا برنجکار به بیان مشقات عقل در قرآن پرداخته و گفت: مشتقات “"عقل"” 49 بار در قرآن کريم با تعابير مختلفي چون تشويق به تعقّل يا مذمت تعقّل نکردن به کار رفته است. مشتقات “"لُبّ"” نیز 16 بار در قرآن آمده است، يعني مجموعا 65 بار، و اين به غير از واژه هاي مرتبطي چون تفکر يا تدبر مي‌باشد كه اگر آنها را نيز حساب کنيم، به بيش از 100 مورد دست پيدا خواهيم کرد.
رئیس انجمن اسلامی کلام حوزه در ادامه با اشاره به روایات وارده در باب عقل بیان کرد: در روايات نيز تعابير بسياري وارد شده که عقل را اصل و اساس انسان، انسانيت انسان، ملاک ارزش و کمال انسان و حجت باطني خداوند معرفي کرده است.
وی با بیان این مطلب که اختلاف نظر بسياري بين متفکران در تعريف و تفسير عقل وجود دارد اظهار داشت: هر متفکري، عقل را به گونه اي خاص تفسير مي کند. از نظر افلاطون عقل کاري به حس ندارد و در عالم مُثُل، شهود مي‌کند و محسوسات مانع هستند. در مقابل، ارسطو معتقد است عقل کليات را از جزئيات و محسوسات انتزاع مي کند يا فيلسوفي مثل کانت مي‌گويد که کار عقل عبور از ظواهر(فِنومِن ها) و رسيدن به وراي اين امور ظاهري (اشياء في نفسه «نُومِن ها») است. در مقابل، هيوم مي‌گويد عقل اصلا قدرت فهم ندارد. او بحث عقل ابزاري را مطرح کرد و امروزه اصل و اساس آنچه که به عنوان عقل در غرب مطرح است، به نظريه هيوم برمي‌گردد.
دکتر برنجکار در ادامه مباحث مربوط به عقل را به دو دسته اصلی تقسیم کرد و بیان کرد: مباحث وجود شناختي که به عقل به عنوان يک موجود نگاه مي کند و آن را مورد مداقّه قرار مي‌دهد. مانند: خلقت عقل، ماهيّت عقل، تجرّد عقل، نسبت عقل و نفس، عقول طولي و عرضي، درجات عقل، افزايش و کاهش عقل و …و مباحث معرفت شناختي که عقل را صاحب معرفت مي داند و در اعتبار داشتن يا نداشتن آن معرفت بحث مي کند، مانند: حجّيت عقل، مطابقت معرفت عقلي و واقعيت، ارتباط عقل و دين، ارتباط عقل و اخلاق، ارتباط عقل و علم و همين طور کارکردهاي عقل.
رئیس انجمن اسلامی کلام حوزه در ادامه پنج کارکرد برای عقل در کلام برشمرد و گفت: کارکرد نظری، عملی، ابزاری، استنباطی و دفاعی پنج کارکرد عقل در کلام هستند که از این پنج قسمت، سه تای آن به بحث استنباط مربوط است.
وی افزود: کارکرد نظری به هست‌ها و نیست‌ها ارتباط دارد، عقل عملی شناخت بایدها و نبایدها است که در علم کلام نقش ویژه‌ای دارد و گاهی نود درصد استدلال متکلمان به عقل عملی وابسته است؛ عقل ابزاری، عقلی است که برای تحقق اهداف دین برنامه‌ریزی می‌کند و عقل استنباطی نیز یعنی عقلی که به ما ابزار نمی‌دهد بلکه کمک می‌کند از منابع دیگر برای استدلال خود دلیل بیاوریم.
دکتر برنجکار در ادامه روايات راجع به عقل عملي را به چهار دسته تقسیم نمود و تصریح کرد: دسته ي اول احاديث، به طور کلي مي فرمايند که اعمال نيکو و فضائل اخلاقي از آثار عقل است، اما به چگونگي يا شکل آن اشاره اي ندارند. دسته‌ي دوم روايات، بيان مي کنند که خوبي ها و بدي ها توسط عقل فهميده مي‌شوند. دسته ي سوم، رواياتي است که مي فرمايند عقل دستور مي دهد. دسته‌ي چهارم رواياتي است که مي‌فرمايند اصلا عقل، خودِ عمل خوب است.
رئیس انجمن اسلامی کلام حوزه گفت: عقل ابزاری از قديم به آن عقل معاش در مقابل عقل معاد اطلاق مي کردند. اين عقل معاش، کاشف حقايق نظري و عملي نيست. نمي خواهد خدا را از نظم آسمان ها و زمين استنباط يا اجتهاد و اثبات نمايد.
وی مبناي عقل ابزاري از نگاه غرب را بر خلاف نظريه‌اي دانست که در روايات وارد شده است و بیان کرد: از ديدگاه هيوم عقل، نوکر شهوت است و بايد راهي براي رسيدن به خواسته هاي شهوت و هواي نفس پيدا کند. اما طبق احاديث، عقلِ ابزاري عقلي است که در خدمت عقل عملي و نظري باشد. يعني عقل نظري، خدا، پيامبر و دين را اثبات مي کند. عقل عملي هم ارزش ها را اثبات مي کند. عقل ابزاري راه رسيدن به آنچه را که عقل عملي و نظري گفته‌اند را پيدا مي‌کند.
دکتر برنجکار ادامه داد: لذا اگر عقل ابزاري، به تعبير فلسفي در طول آن دو عقل – البته با تعريف ديني - قرار بگيرد، عقل است، امّا اگر در مقابل آنها قرار بگيرد، شيطنت، نکري و شبيه عقل است.
رئیس انجمن اسلامی کلام حوزه با توجه به این اعتقاد که عقل و وحي، هيچ گاه در مقابل هم قرار نمي گيرند و عقل بما هو عقل هيچ گاه به خطا نمي رود گفت: اگر به فرض، عقل در مقابل وحي قرار گرفت، بايد دانست که آن عقل نيست. بلکه شبيه عقل است. وقتي ما از نور عقل استفاده کرديم امّا به جايي رسيديم که بر خلاف نصوص است، مطمئن باشيد که عقل با هواي نفس آميخته شده است.