دستاوردهای علمی گذشته، حلقه اتصال افق‌های پژوهشی آینده
⁉️اگر به دنبال کشف خلأهای پژوهشی و موضوعات نو در عرصه‌های اخلاق، عرفان، علوم سیاسی، جامعه‌شناسی دینی و مطالعات قرآنی بر محور معارف صحیفه سجادیه هستید، مطالعه‌ کتاب «پایان‌نامه‌های مرتبط با امام سجاد(ع) و صحیفه سجادیه» را از دست ندهید.
🔻این اثر گران‌سنگ، مجموعه‌ای جامع از ۵۲۰ عنوان پایان‌نامه دفاع‌شده به همراه چکیده پایان نامه ها ، درباره شخصیت و معارف امام سجاد(ع) از سال ۱۳۳۱ تا ۱۳۹۸ شمسی است.

🔹نسخه چاپی این منبع پژوهشی در کتابخانه مدرسه علمیه تخصصی الزهراء(سلام‌الله‌علیها) گرگان، در دسترس پژوهشگران محترم است.

منبع: https://eitaa.com/lib_alzahragorgan

دکتر هدایت نیا عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در کارگاه مقاله نویسی که در تاریخ 3/7/1404 در  مدرسه علمیه تخصصی الزهرا (س) گرگان برگزار گردید گفت: بسیاری از مقالات ارسالی به همایش‌ها عمدتاً به دلیل عدم تجربه کافی نویسندگان در فرایند مقاله نویسی و شناسایی مسئله فاقد استانداردهای لازم هستند.

وی در ادامه به توضیح مسئله پژوهشی و انتخاب موضوع پرداخت و گفت: در علوم انسانی، یافتن مسائل نو دشوار است؛ لذا پیشنهاد می‌شود به جای موضوعات کلی، به موضوعات جزئی‌تر پرداخته شود تا عمق پژوهش افزایش یابد

مثال‌هایی از مسائل پژوهشی چالش‌برانگیز مانند “شرط عدالت در تعدد زوجات” در حقوق زنان مطرح می‌شود که نیازمند رویکردهای نوین فقهی است

 ایشان در ادامه گفت: برای حل مسائل زنان سه روش اجتهادی مورد بحث قرار می‌گیرد:

1.  روش استنباطی (متداول): این روش بر نص‌محوری استوار است و اغلب منجر به حفظ شکاف‌های جنسیتی در احکام می‌شود. مثال‌هایی مانند ارث، قوامیت و تعدد زوجات نشان می‌دهد که این روش ممکن است با مفهوم کرامت و عدالت در تعارض باشد.

2.  روش مقاصد الشریعه (نواندیشان دینی): این رویکرد احکام را تاریخی و زمینی-زمانی می‌داند و با توجه به مقاصد شریعت و تحولات اجتماعی، به دنبال برابری جنسیتی است.

3.  اجتهاد پویا : این روش ضمن توجه به نصوص، نیم‌نگاهی نیز به مقاصد شرعی و کلیت شریعت دارد. هدف آن، ارائه راهکاری است که نه منجر به شکاف جنسیتی شود و نه به نادیده گرفتن نصوص بیانجامد، بلکه برابری جنسیتی را با رویکردی پویا و متناسب با زمان و مکان دنبال کند.

اجتهاد پویا تلاش می‌کند با در نظر گرفتن مبانی احکام اولیه و ثانویه، ضرورت‌ها، حرج و مصالح اجتماعی، به حل این چالش‌ها بپردازد و پاسخ‌هایی متناسب با زمانه ارائه دهد.

دکتر هدایت نیا در پایان گفت: برای ارتقاء سطح مقالات و پژوهش‌ها، به ویژه در حوزه مسائل زنان، نیاز به توانمندسازی طلاب و دانشجویان در فرایند مقاله نویسی، انتخاب مسئله و استفاده از رویکردهای نوین اجتهادی احساس می‌شود. این امر به غنای همایش‌ها و فصلنامه‌های علمی کمک کرده و به حل چالش‌های فقهی و اجتماعی معاصر یاری می‌رساند.

به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه تخصصی الزهراء(س) گرگان، خانم ربابه کابوسی در مراسم دهه آخر صفر که با حضور بانوان در تاریخ1404/05/23 برگزار شد، در بحث از ویژگی و اهمیت عدد 40 در روایات گفت: چهل از مهمترین رموز عددی رایج در میان بسیاری از اقوام و فرهنگ ها است، در احادیث‌اسلامی نیز از این عدد بسیار استفاده شده که بر کثرت، کمال و بلوغ دلالت دارد.
وی با اشاره به پیاده‌روی اربعین افزود: اربعین فقط یک مراسم نیست، بلکه یک پیام زنده‌ است، پیام عاشورا که عدالت، آزادگی و ایستادگی در برابر ظلم است که با اربعین به همه دنیا منتقل شد.
خانم کابوسی ادامه داد: در آموزه های دینی گاه بر لزوم طی شدن مهلتی چهل روزه برای پاک شدن فرد گناهکار از آلودگی گناه تاکید شده است.
استاد مدرسه علمیه تخصصی الزهرا(سلام‌الله‌علیها) گرگان گفت: علاوه بر زمینه های دینی و عرفانی، در زمینه های اخلاقی و اجتماعی نیز حائز اهمیت است که دلالت بر کمال و بلوغ دارد، چنانچه چهل سالگی سن رشد کامل و رسیدن آدمی به نهایت قوای جسمانی و عقلانی است.
وی خاطرنشان کرد: در روایات نیز وارد است: «كسى كه چهل روز خود را براى خدا خالص كند، خداوند متعال چشمه‌هاى حكمت را از قلب او بر زبانش مى‌جوشاند»، «مَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ أَرْبَعِينَ يَوْماً فَجَّرَ اَللَّهُ يَنَابِيعَ اَلْحِكْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَى لِسَانِهِ».
کتابدارحوزه تصریح کرد: در چهار آیه از آیات قرآن واژه اربعین آمده که دو مورد آن مربوط به ۴۰ شب میقات حضرت موسی در کوه طور است، اربعین و چله گیری یکی از روش هایی است که اولا، ریشه در آموزه های دینی دارد و ثانیا، از قدیم الایام اهل معرفت و سلوک از آن استفاده و توصیه کرده اند، همچنین به تجربه ثابت شده است که این روش کارایی بسیار خوبی در ایجاد تغییر مثبت در زمینه خودسازی دارد.
خانم کابوسی ابراز کرد: آثار چله نشینی بستگی کامل به زمینه‌های موجود در انسان و اراده، توجه، همت و اخلاص او دارد که به حسب افراد از شدت و ضعف برخوردار است، ولی به هر حال در این مدت، قلب انسان نورانی و با صفا می گردد و مطالب ظریف و عالی معنوی و معارف دین را بهتر و عمیق تر می فهمد و زمینه برای عروج معنوی و تعالی روح انسان فراهم می گردد.
استاد حوزه اضافه کرد: معنای چله نشینی بریدن از مردم و شانه خالی کردن از مسؤولیت های اجتماعی و شرعی و انسانی نمی باشد، مهم این است که انسان در میان اجتماع باشد و از خود مواظبت و مراقبت نماید و بر خود مسلط باشد، چون گاهی خدمت به مردم و گشودن گرهی از کار آنها و گرفتن دست انسانی درمانده و بیچاره، اثرش از ده ها چله نشینی بیشتر و عمیق‌تر است
وی در پایان تاکید کرد: توجه به خدا و اخلاص در مدت 40 روز هر چند با اکراه نفس نیز همراه باشد، دارای اثر و نتیجه است و معمولا این اکراه در شروع کار بروز دارد، ولی با گذشت زمان خود نفس امادگی برای این عمل را پیدا کرده و نرمش نشان می دهد و از مقاومت و لجاجت دست می کشد و شیرینی و گوارایی عمل و عبادت را می چشد.

به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه تخصصی الزهراء(س) گرگان، خانم فاطمه احمدی در مراسم دهه آخر صفر که با حضور بانوان در تاریخ1404/05/24  برگزار شد، به تبیین جایگاه رفیع «عفو و گذشت» در آموزه‌های دینی پرداخته و عفو را نه تنها یک صفت اخلاقی والا، بلکه به عنوان «مهمترین نوع انفاق» معرفی کرد.
وی با اشاره به اینکه صفت«عفو» حدود ۳۴ مرتبه در قرآن کریم به کار رفته است، به بررسی معنای این کلمه پرداخت و گفت: «عفو» به معنای «قصد گرفتن چیزی» بوده، اما به تدریج و با کثرت استعمال به معنای «بخشیدن و چشم‌پوشی کردن» به کار رفته است.
استاد مدرسه علمیه تخصصی الزهرا(سلام‌الله‌علیها) گرگان در ادامه به تفاوت «عفو» و «صفح» پرداخت و «صفح» را به معنای گذشت همراه با روی خوش و رضایت قلبی معرفی کرد.
خانم احمدی تأکید کرد: اگرچه عفو به معنای بخشش است اما ممکن است همراه با دلخوری باشد، در حالی که «صفح» علاوه بر بخشش، شامل روی خوش و لبخند رضایت نیز می‌شود که از درجه و مقام بالاتری برخوردار است.
وی در تبیین عفو الهی، به آیه ۲۵ سوره شورا اشاره کرد که خداوند توبه بندگان را می‌پذیرد و خاطرنشان کرد: یک توبه‌‌واقعی سه شرط اصلی دارد که عبارتند از؛ پشیمانی از گناه و خطا، تصمیم بر عدم تکرار گناه، جبران گناه در صورت امکان.
استاد مدرسه علمیه تخصصی الزهراء(س) گرگان در ادامه سخنرانی خود، بر ضرورت الگوگیری از پیامبر اکرم(صلی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله) و اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) در زمینه «عفو و گذشت» تأکید کرد و این ویژگی را از اساسی‌ترین پایه‌های سعادت فردی و اجتماعی دانست و اظهار داشت: پیاده‌سازی این فضایل در زندگی؛ منجر به افزایش صلح، صفا، محبت و مهرورزی در جامعه خواهد شد.
خانم احمدی در بیان آثار و برکات عفو و گذشت در زندگی فردی و اجتماعی پرداخت و تأکید کرد: پیاده‌سازی این خصائص ابتدا باید از خانواده آغاز شود؛ در روابط با همسر، فرزندان، خواهر و برادر و سپس به سایر افراد جامعه و همسایگان سرایت کند، چنانچه با این رویکرد، جامعه‌ای زیبا، عاری از بدی‌ها و زشتی‌ها شکل خواهد گرفت.

وی به طور خاص به نقش عفو و گذشت در روابط خانوادگی اشاره کرد و گفت: «گاهی از همسر خود دلخور می‌شوید، اما با عفو و گذشت، بدون ایجاد تنش و دعوا، همسرتان متوجه اشتباه او می‌شود و مهر و محبت بین شما افزایش می‌یابد.» که این امر عاملی برای افزایش صلح، صفا و صمیمیت در میان افراد خانواده و تهذیب نفس می‌شود.
استاد حوزه در پایان به آثار عفو و گذشت اشاره کرد و آمرزش گناهان و تقویت ایمان، موجب صفا و صمیمیت، تهذیب نفس، آرامش در خانواده و زمینه‌ساز اصلاح، هدایت و تربیت را از جمله این آثار برشمرد.

 به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه تخصصی الزهراء(س) گرگان، خانم فاطمه کلاگری در مراسم دهه آخر ماه صفر که با حضور بانوان و از سوی مدرسه علمیه تخصصی الزهرا(سلام‌الله‌علیها) گرگان برگزار شد، بر اهمیت و جایگاه والای صله رحم در اسلام تاکید کرد. وی در ابتدای سخنان خود با ابراز خرسندی از حضور در جمع عزاداران حسینی، بحث اصلی خود را به موضوع «ارتباط با خویشاوندان و صله رحم» اختصاص داد و اظهار داشت: «این روابط، روابطی ارزشمند در ارزش‌های الهی و دینی هستند. وی با اشاره به جایگاه صله رحم در احکام دینی افزود: «صله رحم به عنوان یک واجب الهی مطرح شده و هیچ بحثی در وجوب آن نیست، همانطور که خداوند متعال در آیه ۳۷ سوره نساء می‌فرماید: «نیکی به پدر و مادر را هم‌ردیف پرستش خود قرار داده»، این نشان‌دهنده اهمیت بسیار زیاد روابط خویشاوندی است. خانم کلاگری با استناد به روایات به حدیثی از پیامبر اکرم(صلی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله) اشاره کرد که فرموده‌اند: «به آنان که حاضر، به آنان که غایب و آنان که در صلب مردان و رحم زنان تا روز قیامت به دنیا می‌آیند، سفارش می‌کنم که صله رحم نمایند، هرچند مستلزم پیمودن مسافت یک سال باشد». دانش آموخته سطح3 مدرسه علمیه تخصصی الزهرا(سلام‌الله‌علیها) گرگان به سفارش مولا امیرالمومنین(علیه‌السلام) به فرزندان خود در خصوص اهمیت خویشاوندان اشاره کرد و گفت: این همه سفارش از سوی قرآن، پیامبر اکرم(صلی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله) و اهل بیت(علیهم‌السلام) نشان‌دهنده جایگاه رفیع خانواده و خویشاوندان است. وی با تاکید بر درک صحیح معنای صله رحم از مخاطبان خواست تا در تفسیر کلام قرآن و روایات دقت لازم را داشته باشند و خویشاوندان را شامل بستگان نسبی از یک پدر و مادر، پدربزرگ و مادربزرگ، و فرزندان دانست. خانم کلاگری در ادامه سخنرانی خود به انواع کمک‌ در راستای صله رحم پرداخت و اظهار داشت: «کمک جانی، مالی، فکری و عاطفی از مصادیق صله رحم هستند که هر کدام جایگاه ویژه‌ای دارند.» وی با تأکید بر کمک جانی، به ایثار حضرت علی(علیه‌السلام) در شب لیلة المبیت اشاره کرد که برای حفظ جان پیامبر اکرم(صلی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله) در بستر ایشان خوابیدند و فرمود: «این نشان‌دهنده از جان گذشتگی در راه دین و حمایت از رسول خاتم است». سخنران مدرسه علمیه تخصصی الزهرا(سلام‌الله‌علیها) گرگان، کمک فکری را نیز بسیار مهم دانست و توضیح داد: کمک فکری می‌تواند شامل راهنمایی، مشورت و حتی هدایت افراد باشد، تشکیل حوزه‌های علمیه توسط ائمه باقر و صادق(علیهم‌السلام) و حضور شما عزیزان در این مراسمات، مصادیقی از کمک فکری و انتقال معارف اهل بیت(علیهم‌السلام) است. خانم کلاگری گفت: «این حمایت‌های عاطفی، مالی، جانی و فکری است که باعث استحکام روابط خویشاوندی می‌شود.» ایشان در ادامه به آثار و برکات صله رحم اشاره کرد و گفت: «صله رحم باعث افزایش روزی، نیکوتر شدن اخلاق، پاک شدن اعمال، برطرف شدن بلاها و سبک شدن حساب روز قیامت می‌شود». وی در نهایت با اشاره به آیه اول سوره نساء، بر رعایت تقوای الهی نسبت به خویشاوندان، حفظ آبرو و هویت آنها، شتافتن برای دیدار و رفع نواقص زندگی‌شان تاکید کرد و این موارد را از مصادیق تقوای الهی برشمرد. 

دکتر هدایت نیا عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در کارگاه مقاله نویسی که در تاریخ 3/7/1404 در  مدرسه علمیه تخصصی الزهرا (س) گرگان برگزار گردید گفت: بسیاری از مقالات ارسالی به همایش‌ها عمدتاً به دلیل عدم تجربه کافی نویسندگان در فرایند مقاله نویسی و شناسایی مسئله فاقد استانداردهای لازم هستند.

وی در ادامه به توضیح مسئله پژوهشی و انتخاب موضوع پرداخت و گفت: در علوم انسانی، یافتن مسائل نو دشوار است؛ لذا پیشنهاد می‌شود به جای موضوعات کلی، به موضوعات جزئی‌تر پرداخته شود تا عمق پژوهش افزایش یابد

مثال‌هایی از مسائل پژوهشی چالش‌برانگیز مانند “شرط عدالت در تعدد زوجات” در حقوق زنان مطرح می‌شود که نیازمند رویکردهای نوین فقهی است

 ایشان در ادامه گفت: برای حل مسائل زنان سه روش اجتهادی مورد بحث قرار می‌گیرد:

1.  روش استنباطی (متداول): این روش بر نص‌محوری استوار است و اغلب منجر به حفظ شکاف‌های جنسیتی در احکام می‌شود. مثال‌هایی مانند ارث، قوامیت و تعدد زوجات نشان می‌دهد که این روش ممکن است با مفهوم کرامت و عدالت در تعارض باشد.

2.  روش مقاصد الشریعه (نواندیشان دینی): این رویکرد احکام را تاریخی و زمینی-زمانی می‌داند و با توجه به مقاصد شریعت و تحولات اجتماعی، به دنبال برابری جنسیتی است.

3.  اجتهاد پویا : این روش ضمن توجه به نصوص، نیم‌نگاهی نیز به مقاصد شرعی و کلیت شریعت دارد. هدف آن، ارائه راهکاری است که نه منجر به شکاف جنسیتی شود و نه به نادیده گرفتن نصوص بیانجامد، بلکه برابری جنسیتی را با رویکردی پویا و متناسب با زمان و مکان دنبال کند.

اجتهاد پویا تلاش می‌کند با در نظر گرفتن مبانی احکام اولیه و ثانویه، ضرورت‌ها، حرج و مصالح اجتماعی، به حل این چالش‌ها بپردازد و پاسخ‌هایی متناسب با زمانه ارائه دهد.

دکتر هدایت نیا در پایان گفت: برای ارتقاء سطح مقالات و پژوهش‌ها، به ویژه در حوزه مسائل زنان، نیاز به توانمندسازی طلاب و دانشجویان در فرایند مقاله نویسی، انتخاب مسئله و استفاده از رویکردهای نوین اجتهادی احساس می‌شود. این امر به غنای همایش‌ها و فصلنامه‌های علمی کمک کرده و به حل چالش‌های فقهی و اجتماعی معاصر یاری می‌رساند.

“دکتر حکمت نیا عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در نشست علمی پاسخ به شبهات حوزه زنان که در تاریخ 3/7/1404 در مدرسه علمیه تخصصی الزهرا (س) گرگان برگزار گردید به تبیین ماهیت و جایگاه حقوق اجتماعی زنان در فرایند استنباط احکام حقوقی اسلام با تأکید بر فقه امامیه پرداخت و گفت: این نشست با هدف پاسخگویی به شبهات و ارائه تحلیل‌های عمیق‌تر در حوزه حقوق زنان میباشد.
وی در این گفت‌وگوی علمی، ابعاد مختلف مفهوم “"حق"” را در رویکردهای فقهی و حقوقی تشریح نموده و سپس به بررسی مصادیق و انواع مطالبات حقوقی و اخلاقی، نسبت دولت با حقوق مثبت و منفی، و همچنین نقش دولت در اخلاقیات اجتماعی و اشتغال زنان پرداختند.
دکتر حکمت نیا در ادامه به تفاوت بنیادین در درک مفهوم “"حق"” میان فقها و حقوقدانان اشاره کردند. این تفاوت اساسی در فهم ماهیت و دامنه “"حق"” است که منجر به رویکردهای متفاوتی در استنباط و انطباق آن با مسائل اجتماعی، به‌ویژه در حوزه حقوق زنان، می‌شود.
از منظر فقها، “"حق"” عمدتاً به معنای اختیاری است که در دست مکلف یا شارع قرار دارد. این اختیار، ذاتاً ناظر به حوزه تکالیف و وظایف است و بیانگر امکانی برای انجام یا عدم انجام یک فعل، یا سلطه‌ای بر شیء یا شخص دیگر است. تأکید فقها بر ویژگی‌هایی چون قابلیت انتقال، اسقاط و نقدپذیری “"حق"” است. به عنوان مثال، حق شفعه که برای همسایه در بیع ملک مشترک وجود دارد، قابل انتقال به وارث است و اگر مورد معامله قرار گیرد، قابل نقد شدن است. همچنین، برخی حقوق مانند حق شفعه قابل اسقاط است. این نگاه، “"حق"” را بیشتر به عنوان یک جایگاه شرعی یا تکلیفی در نظر می‌گیرد که ممکن است برای فرد مکلف ایجاد تکلیف کند یا به او اجازه انجام کاری را بدهد.
این در حالی است که حقوقدانان، “"حق"” را نوعی امتیاز در برابر دیگران تعریف می‌کنند. این امتیاز، قدرت یا امکانی است که قانون به یک شخص در برابر اشخاص دیگر اعطا می‌کند. حقوقدانان، “"حق"” را قابل تجزیه به عناصر بنیادین‌تر و قابل تحلیل به اجزای اتمی (اتم‌های حق) می‌دانند. این عناصر عبارتند از:
• “"توانایی"” (Power): که به معنای قدرت تغییر یک رابطه حقوقی است. به عنوان مثال، شخص طلبکار دارای توانایی اسقاط دین یا تبدیل آن به اقساط است. یا در عقد نکاح، زوجین دارای توانایی انحلال عقد از طریق طلاق یا بذل هستند.
• “"آزادی"” (Freedom/Liberty): که به معنای نبود تکلیف قانونی برای انجام یا عدم انجام یک عمل است. به عنوان مثال، فرد در انتخاب شغل یا همسر خود آزاد است، به این معنا که قانون تکلیفی برای انتخاب خاصی برای او ایجاد نکرده است. این آزادی، در واقع حاصل عدم وجود تکلیف قانونی مخالف است.
• “"مطالبه"” (Claim): که به معنای امکان درخواست انجام وظیفه یا اجتناب از امری از سوی شخص یا اشخاص دیگر است. به عنوان مثال، طلبکار حق دارد مبلغ بدهی خود را از بدهکار مطالبه کند. قانون، شخص طلبکار را در موقعیتی قرار می‌دهد که می‌تواند از بدهکار انجام یک وظیفه (پرداخت بدهی) را بخواهد.
این تمایز مفهومی، پیامدهای مهمی در تحلیل حقوق اجتماعی زنان دارد. درک “"حق"” به مثابه “"امتیاز در برابر دیگران"” زمینه را برای تمرکز بر روابط حقوقی، تکالیف طرف مقابل (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی مانند دولت)، و امکان تحقق و اجرای عملی آن فراهم می‌سازد.
وی در ادامه، به تفصیل به مفهوم “"مطالبه"” پرداختند و پنج صورت از آن را تشریح کردند. این تمایز میان انواع مطالبات، به درک بهتر ماهیت حقوقی و نحوه اعمال آن‌ها کمک می‌کند.
1. مطالبه با سبب قانونی (Legal Claim): این نوع مطالبات، ناشی از یک رابطه حقوقی مشخص و مورد شناسایی قانون هستند. به عنوان مثال، مهریه که در عقد نکاح بر عهده زوج قرار می‌گیرد، یا نفقه که بر عهده شوهر برای همسر و فرزندان است. این مطالبات، دارای ضمانت اجرای حقوقی هستند و در صورت عدم پرداخت، قابل پیگیری قضایی می‌باشند. “"سبب قانونی"” در اینجا، همان منبع حقوقی است که این طلب را ایجاد کرده است.
2. تعهد بدون مطالبه (Obligation without Claim): این دسته از تعهدات، اگرچه از سوی فرد پذیرفته شده‌اند، اما مبنای حقوقی مستقیم برای مطالبه از سوی دیگری ندارند و بیشتر جنبه اخلاقی یا عرفی دارند. همچون نذر که فرد به خداوند تعهد می‌دهد. در این مورد، تعهد از جانب نذرکننده پذیرفته شده است، اما موضوع، جنبه اخلاقی دارد و در حوزه روابط انسانی، ذی‌حق مستقیمی برای مطالبه آن وجود ندارد، مگر اینکه به نحو دیگری در چارچوب حقوقی قرار گیرد.
3. عمل اختیاری بر اساس قرارداد (Voluntary Act based on Contract): این حالت، مربوط به تعهداتی است که به صورت ارادی و از طریق یک قرارداد (اعم از صریح یا ضمنی) ایجاد می‌شوند. طرفین قرارداد، با اراده خود، حقوق و تکالیفی را برای خود ایجاد می‌کنند. مثلاً در قرارداد خرید و فروش، فروشنده متعهد به تحویل کالا و خریدار متعهد به پرداخت قیمت است. این تعهدات، ماهیت حقوقی دارند و از طریق ابزارهای حقوقی قابل اجرا هستند.
4. عمل اختیاری بدون قرارداد و قصد تبرع (Voluntary Act without Contract and without intention of gratuitousness): این مورد به وضعیت‌هایی اشاره دارد که فرد عملی را به صورت اختیاری انجام می‌دهد، بدون اینکه قراردادی در میان باشد و بدون قصد بخشش یا احسان محض. این عمل، می‌تواند منجر به ایجاد تعهد حقوقی برای او شود. به عنوان مثال، پرداخت وجهی که تصور می‌شده بدهکار است، در حالی که دین ادا شده بود. در چنین مواردی، ممکن است قاعده “"الزام به موجب فعل"” یا “"استیفای ناروا"” دخیل باشد و تعهد به بازپرداخت یا جبران ایجاد شود.
5. مطالبه قضایی بر اساس انصاف (نحله) (Judicial Claim based on Equity/Munificence): این نوع مطالبه، نمونه‌ای است که در برخی نظام‌های حقوقی، به‌ویژه در مورد حقوق مالی زن پس از طلاق، مطرح می‌شود. “"نحله"” در فقه امامیه، به عطیه و هبه‌ای اطلاق می‌شود که مرد پس از طلاق، در صورت عدم نشوز زن، به او می‌پردازد. این هبه، جنبه مالی دارد و در صورت عدم پرداخت، قابل مطالبه قضایی است. هرچند مبنای اصلی آن “"هبه"” است، اما در برخی تفاسیر حقوقی، می‌تواند به عنوان مظهر انصاف و جبران بخشی از خسارات احتمالی زن در فرایند طلاق نیز تلقی شود.
دکتر حکمت نیا تأکید کردند که مطالبات حقوقی، برخلاف مطالبات اخلاقی، دارای پیگیری قضایی هستند. این بدان معناست که قانون، چارچوب‌ها و سازوکارهایی را برای احقاق این مطالبات فراهم کرده است. در مقابل، مطالبات اخلاقی، اگرچه ممکن است از اهمیت اجتماعی بالایی برخوردار باشند، اما فاقد ضمانت اجرای قهری از سوی دولت هستند و غالباً به وجدان و اخلاق فردی و اجتماعی واگذار می‌شوند.
وی یکی از محورهای اصلی بحث، تقسیم‌بندی حقوق به “"حقوق مثبت"” و “"حقوق منفی"” را مطرح کرده و گفت: این تقسیم‌بندی، که ریشه در فلسفه سیاسی و حقوقی لیبرالیسم دارد، به تعیین دامنه دخالت دولت و مسئولیت آن در قبال شهروندان می‌پردازد.
• حقوق منفی (Negative Rights): این حقوق، به معنای “"آزادی از دخالت"” هستند. در مورد حقوق منفی، دولت موظف به عدم مداخله است. یعنی دولت نباید مانع اعمال این حقوق شود. افراد خودشان باید این حقوق را استیفا کنند و دولت تنها در صورتی وظیفه مداخله پیدا می‌کند که این حقوق توسط دیگران مورد تجاوز قرار گیرد، نه اینکه خود دولت مسئول تأمین و اجرای آن‌ها باشد. در واقع، وظیفه دولت در این زمینه، بیشتر ناظر به حفظ نظم و حمایت از افراد در برابر تجاوزات است.
مثال‌هایی چون حق انتخاب در انتخابات، حق آزادی بیان، حق تجمع، و حق آزادی عقیده از این دست هستند. دولت نباید انتخاب یا تجمع یا عقیده یک فرد را محدود کند، مگر در چارچوب قانون و برای حفظ نظم عمومی. اگر کسی مانع تجمع مسالمت‌آمیز دیگری شود، دولت وظیفه دارد از او حمایت کند.
• حقوق مثبت (Positive Rights): این حقوق، به معنای “"حق بر دریافت"” یا “"حق بر اجرا"” هستند. در مورد حقوق مثبت، دولت موظف به تأمین و مداخله فعال برای استیفای این حقوق است. دولت نه تنها نباید مانع شود، بلکه باید خود زمینه تحقق و برخورداری شهروندان از این حقوق را فراهم آورد.
حق مسکن، حق بهداشت، حق آموزش، و حق پژوهش از نمونه‌های بارز حقوق مثبت به شمار می‌روند. در این موارد، دولت موظف است برای تأمین مسکن برای اقشار کم‌درآمد، ایجاد زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی، فراهم کردن امکانات آموزشی رایگان یا ارزان، و حمایت از فعالیت‌های پژوهشی، اقدامات عملی انجام دهد.
میزان این وظایف دولت در قبال حقوق مثبت، محل گفتگوی فقها و حقوقدانان است. فقها با توجه به اصول فقهی مانند “"اولی الامر"” و “"سیاست مدن"” و همچنین مفهوم “"حسبه""، دامنه وظایف حاکم اسلامی را در تأمین مصالح عمومی و رفاه مردم تعیین می‌کنند. حقوقدانان نیز با توجه به مبانی نظری اقتصاد سیاسی و نظام‌های مختلف حکومتی، میزان دخالت دولت و سازوکارهای تأمین این حقوق را مورد بحث قرار می‌دهند.
بحث مهم دیگر، نسبت دولت با “"اخلاقیات اجتماعی"” است که علاوه بر حقوق (مثبت و منفی) که عمدتاً در حوزه روابط فرد با فرد و فرد با دولت تعریف می‌شوند، قواعد اخلاقی نیز در تنظیم روابط اجتماعی نقش دارند. این قواعد، که لزوماً همه آن‌ها در قالب قوانین موضوعه مدون نشده‌اند، بر رفتار، پوشش، و تعاملات افراد در جامعه تأثیر می‌گذارند.
سؤال اساسی این است که دولت تا چه حد می‌تواند در حوزه اخلاقیات مداخله کند؟ آیا باید برای رعایت برخی قواعد اخلاقی، ضمانت اجرایی کیفری یا مدنی وضع کند، یا صرفاً به ترویج و تشویق آن‌ها بپردازد؟
این مسئله، به‌ویژه در موضوعاتی مانند عفاف و حجاب، یکی از پیچیده‌ترین مباحث جهانی و داخلی است. از یک سو، برخی از این قواعد اخلاقی، مانند حجاب در فقه امامیه، دارای مبنای شرعی و فقهی هستند و امر به معروف و نهی از منکر، که از اصول اسلامی است، می‌تواند دولت را در این زمینه مکلف سازد. از سوی دیگر، مداخله قهری دولت در مسائل اخلاقی، با مفاهیم آزادی فردی و حریم خصوصی در تضاد قرار می‌گیرد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تأکید کردند که این موضوع، نیازمند تبیین ساختارهای فلسفی دقیق‌تری است. باید مشخص شود که آیا “"اخلاق"” تابعی از “"حقوق"” است یا مستقل از آن. همچنین، باید دامنه “"مصلحت عمومی"” که توجیه کننده دخالت دولت است، به دقت تعریف شود. آیا صرف “"قبح اخلاقی"” از نظر عده‌ای، کافی برای اعمال ضمانت اجرای دولتی است؟ این پرسش‌ها، ما را به سمت بحث‌های عمیق‌تر در فلسفه اخلاق، جامعه‌شناسی دین، و حقوق بشر سوق می‌دهد.
دکتر حکمت نیا در پاسخ به سوالی درباره اشتغال زنان، میان “"حق کار""، “"شغل""، و “"منصب"” تمایز قائل شدند. این تمایز، در فهم حقوق و تکالیف زنان در حوزه اشتغال بسیار مهم است.
• “"حق کار"": ایشان “"حق کار"” را به معنای آزادی و محترم بودن تلاش و فعالیت هر فرد دانستند. این حق، به معنای آن است که هر انسانی حق دارد برای تأمین معاش و شکوفایی استعدادهای خود، به کار بپردازد و تلاش او باید مورد احترام قرار گیرد. این “"حق کار"” به عنوان یک “"حق مثبت"” تلقی می‌شود که دولت موظف به فراهم آوردن زمینه آن است. یعنی دولت باید سیاست‌هایی را اتخاذ کند که افراد، از جمله زنان، بتوانند به راحتی به کار دسترسی پیدا کنند و فرصت‌های شغلی برای آن‌ها فراهم باشد.
• “"شغل"” و “"منصب"": این دو واژه، به وظایف و جایگاه‌های مشخصی در جامعه اطلاق می‌شوند که ممکن است دارای شرح وظایف، مسئولیت‌ها، و سلسله مراتب خاصی باشند.
وی در خصوص توازن میان وظایف خانوادگی و اجتماعی زنان، تأکید کردند که دولت باید در تدوین قوانین و تعیین وظایف (در مناصب و مشاغل دولتی) این توازن را حفظ کند. این امر شامل جنبه‌های مختلفی است:
• ایجاد فرصت‌های برابر: دولت باید اطمینان حاصل کند که زنان در رقابت برای مشاغل و مناصب، با مردان فرصت‌های برابر دارند. این امر گاهی نیازمند “"تبعیض مثبت"” (Affirmative Action) است؛ یعنی اتخاذ سیاست‌های حمایتی برای جبران موانع تاریخی و اجتماعی که زنان با آن‌ها روبرو بوده‌اند، تا دستیابی به برابری واقعی ممکن شود.
• تأمین جمعیت و کاهش بار آتی دولت: حمایت از اشتغال زنان، به شرطی که با راهکارهایی برای حفظ نهاد خانواده و تسهیل تربیت فرزند همراه باشد، می‌تواند به تأمین پایدار جمعیت و کاهش بار آتی دولت در تأمین سلامت و بهداشت سالمندان کمک کند. یعنی قوانینی که از مادران شاغل حمایت می‌کنند (مانند مرخصی زایمان، مهد کودک)، نه تنها به زنان کمک می‌کنند که شغل خود را حفظ کنند، بلکه به جامعه در بلندمدت نیز سود می‌رسانند.
در نهایت، چالش ورود دولت به قراردادهای کار خصوصی برای تعریف تعهدات عمومی و محدود کردن اختیارات کارفرما نیز مورد بحث قرار گرفت. دولت در تلاش است تا با وضع قوانین حمایتی کار، تعهداتی را برای کارفرمایان ایجاد کند که شامل حمایت از حقوق کارگران (از جمله زنان) باشد. این موضوع، به “"تصالح سه‌گانه"” میان دولت، کارفرما و کارگر اشاره داشت؛ به این معنا که در دنیای واقعی کار، نوعی تعادل و توافق میان این سه رکن کلیدی حاصل می‌شود که دولت نقش تسهیل‌گر و تنظیم‌گر آن را ایفا می‌کند.
این نشست تأکیدی بر پیچیدگی و ابعاد مختلف حقوق اجتماعی زنان بود و نشان داد که برای پاسخگویی به مسائل روز جامعه، نیازمند نگاهی جامع، پویا، و مستند به مبانی فقهی و حقوقی هستیم. تبیین مفاهیم کلیدی مانند “"حق""، “"مطالبه""، و “"نقش دولت"” در پرتو رویکردهای مختلف، گامی ضروری در جهت ارتقاء جایگاه زنان و تحقق عدالت اجتماعی است.

به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه تخصصی الزهراء(س) گرگان کارگاهی با عنوان استخراج مقاله علمی از رساله سطح 4،  در تاریخ 3/7/1404 با حضور دکتر محمود حکمت‌نیا و دکتر فرج الله هدایت‌نیا استاد گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با شرکت طلاب سطح ۴ برگزار گردید. این کارگاه با هدف رفع چالش‌های طلاب در فرآیند نگارش رساله و استخراج مقاله برگزار شد و نکات ارزشمندی در خصوص مدیریت زمان، انتخاب فصلنامه‌های مناسب و روش‌های تسهیل فرآیند داوری ارائه گردید.

مسائل مطرح شده در جلسه:

چالش‌های فرآیند داوری و پذیرش مقالاتی که قصد ارسال به فصلنامه های علمی پژوهشی را دارند:
فرآیند داوری در فصلنامه‌های علمی پژوهشی معمولاً طولانی است. به عنوان مثال، ممکن است ماه‌ها زمان ببرد تا مقاله‌ای داوری شود و نتیجه آن مشخص گردد.
توصیه می‌شود طلاب حداقل دو مقاله از پایان‌نامه خود استخراج کنند تا در صورت تأخیر یا رد شدن یکی، مقاله دیگری در دسترس باشد.
برخی فصلنامه‌ها به دلیل کمبود مقاله، فرآیند داوری سریع‌تری دارند و ممکن است در پذیرش مقالات سخت‌گیری کمتری نشان دهند.
نکاتی برای تسهیل فرآیند استخراج مقاله:
« بهتر است طلاب، بعد از تصویب طرح تفصیلی رساله، بخشی از رساله که قابلیت تبدیل به مقاله را دارد، شناسایی کرده و با تغییراتی در فرمت، به مقاله تبدیل کنند. نگارش خلاصه‌ای از منابع و مطالب مورد مطالعه می‌تواند در تسریع فرآیند نگارش مقاله مؤثر باشد.
تجربیات شخصی:
برخی طلاب به دلیل تمرکز بیش از حد بر مقدمات و کلیات رساله، در ادامه کار با مشکل مواجه می‌شوند.
خلاصه‌نویسی و یادداشت‌برداری از منابع می‌تواند به سازماندهی بهتر مطالب کمک کند.
در برخی موارد، مشورت با اساتید یا افراد متخصص می‌تواند به رفع ابهامات و بهبود کیفیت کار کمک نماید.
4. اهمیت گفتگو و تبادل نظر

برای توسعه و بهبود موضوعات علمی، گفتگو با دوستان، همکاران و حتی خانواده بسیار مؤثر است. توصیه می‌کنم موضوعات را بارها با دیگران در میان بگذارید و توضیح دهید.این گفتگوهای علمی نه تنها به شفاف‌سازی ایده‌ها کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند منجر به ایده‌های جدید شوند.
5. مدیریت زمان و اولویت‌بندی

در فرآیند تحقیق و نگارش، رعایت زمان و اولویت‌بندی کارها بسیار مهم است.
مثلاً اگر مقاله‌ای را در حال نگارش هستید، باید زمان کافی برای مطالعه، تحقیق و ویرایش اختصاص دهید.
از طرفی، اگر موضوعی برای رساله یا مقاله انتخاب کرده‌اید، بهتر است از همان ابتدا دغدغه‌های اصلی خود را مشخص کنید تا از پراکنده‌کاری جلوگیری شود.
6. انتقال تجربیات پژوهشی

روش‌هایی مانند فیش‌نویسی و خلاصه‌برداری از کتاب‌ها کمک می‌کنند تا مطالب را بهتر سازماندهی کنیم پیشنهاد میشود مقالات و تحقیقات قبلی را بررسی کنید و در صورت امکان، آنها را به یک رساله یا مقاله ۲۰ صفحه‌ای تبدیل نمایید..
7. انتخاب موضوعات جدید و چالش‌برانگیز

اگر در انتخاب موضوع برای رساله یا مقاله مشکل دارید، می‌توانید از موضوعات جدید و کمتر پرداخته‌شده استفاده کنید.
مثلاً:
نظریه عدالت جنسیتی و تفاوت آن با نظریه مساوات
تجربه جمهوری اسلامی در حوزه خانواده
تعارض فقه اسلامی با حقوق بشری
 
8. پیشنهاد موضوعات برای پژوهش‌های آینده

برای پژوهشگرانی که هنوز موضوعی انتخاب نکرده‌اند، پیشنهاد می‌کنم به موضوعات زیر توجه کنند:
مسئولیت تربیتی مادر در فقه اسلامی
تحلیل کارکردگرایانه از احکام فقهی خانواده
بررسی تطبیقی مهریه و نفقه در کشورهای اسلامی
 

به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه تخصصی الزهراء(س) گرگان، حضرت آیت‌الله نورمفیدی نماینده ولی فقیه در استان گلستان در اولین پیش نشست اجتهاد پویا و حقوق اجتماعی زنان با عنوان نقش اجتهاد پویا در صیانت از مبانی فکری دین که در تاریخ «8/7/1404» برگزار گردید در تبیین چرایی و چیستی حوزه‌های علمیه، بر فلسفه وجودی این مراکز آموزشی با ریشه‌های تاریخی از دوران امام جعفر صادق (ع) تا پس از غیبت کبری تأکید ورزیدند و بیان داشتند: هدف غایی حوزه‌ها، فراتر از صرف تعلم علم فقه، رسیدن به “معرفت دینی” و “تفقه در دین” است.
نماینده ولی‌فقیه در استان گلستان با استناد به آیه شریفه “فلولا نفر من کل فرقه منهم طائفه لیتفقهوا فی الدین و ینذروا قومهم اذا رجعوا الیهم لعلهم یحذرون”، ، مسئولیت سنگین حوزویان را در دو بعد تعریف کردند: نخست، فهم و درک عمیق از معارف دینی و دوم، انتقال این فهم به بطن جامعه. ایشان این چرخه را برای سلامت و پویایی جامعه دینی حیاتی برشمردند.
وی در ادامه، با طرح مثالی روشنگرانه از پدیده خوارج، تدین ظاهری و بدون فهم صحیح را عامل انحراف و خشونت معرفی نمودند.
حضرت آیت‌الله نورمفیدی یادآور شدند که خوارج، با وجود عبادت‌های فراوان و تلاوت قرآن، امام علی (ع) را کافر دانسته و به جنگ با ایشان برخاستند. این مثال، نشان‌دهنده این حقیقت تلخ است که صرف انجام اعمال عبادی یا قرائت متون مقدس، تضمین‌کننده دین‌فهمی نیست و می‌تواند به انحرافات فکری و عملی، و حتی خشونت‌های خانمان‌سوز منجر شود. ایشان در همین راستا به ترور ناجوانمردانه امام علی (ع) توسط ابن ملجم، با وجود ظاهر متدین او، اشاره کردند.
نماینده ولی‌فقیه در استان گلستان ، بر ضرورت تحصیل در حوزه‌ها برای دستیابی به “قدرت استنباط” و “اجتهاد” تأکید ورزیدند و نکته طلایی و راهگشای حضرت امام خمینی (ره) مبنی بر لزوم انطباق اجتهاد با “شرایط زمان و مکان” را برجسته نمودند.
وی “اجتهاد” را ابزاری منحصر به فرد در مکتب تشیع معرفی کردند که به دین اجازه می‌دهد تا در مواجهه با تغییرات مداوم زمان، “سیال” و همواره پاسخگو باقی بماند. ایشان این رویکرد پویا به اجتهاد را، همان برداشتی دانستند که شهید مطهری و امام خمینی (ره) نیز بدان معتقد بودند.
حضرت آیت‌الله نورمفیدی در پایان، با ذکر مثال‌های ساده و کاربردی مانند وضو و غسل، بر اهمیت “تشخیص نیاز زمان” و “تشخیص واجد الماء یا فاقد الماء بودن” در مسائل دینی تأکید کردند. وی هشدار دادند که اگر اخلاق در دینداری غایب باشد، جامعه “روحیه خود را از دست داده و خشک” می‌شود. آدم‌های خشک و متحجر، نه تنها تحمل‌پذیر نیستند، بلکه دیگران را به سرعت “ملحد و کافر” می‌خوانند.

به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه تخصصی الزهراء(س) گرگان، خانم سیده‌نفیسه حسینی واعظ در نشست علمی با عنوان «تحلیل رابطه فتح و نصر با استناد به سوره فتح» که در ویژه مراسم عزاداری سید و سالار شهیدان حضرت‌اباعبدالله‌الحسین(علیه‌السلام) که در جمع عموم بانوان در تاریخ 12 و 13 تیر 1404 برگزار شد، با تاکید بر خواندن سوره فتح بنابر توصیه رهبر معظم انقلاب(دام‌عزه) بیان کرد: تلاوت‌کننده سوره فتح همانند کسی است که در بیعت رضوان و فتح همراه رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله وسلم) حضور داشته است.

وی با اشاره به این مطلب که «قرآن کریم در آیات مختلف پیام‌هایی برای تسکین دل‌ها و تقویت روحیه مؤمنان در برابر چالش‌ها و مشکلات زندگی ارائه می‌دهد» افزود: یکی از سوره‌هایی که به‌ویژه در شرایط سخت و جبهه‌های مقاومت به عنوان سوره‌ای بشارت‌دهنده معرفی شده، سوره فتح است، این سوره که در زمان نزول خود برای مسلمانان در دوران جنگ‌ها و فشارهای شدید روحی نازل شد، پر از وعده‌های الهی است که می‌تواند در زمان‌های بحرانی، دل‌ها را آرام کرده و امید را زنده نگه دارد.

مدیر حوزه علمیه خواهران استان گلستان، در بحث از عوامل نصرت در سوره فتح؛ ایمان و عمل صالح، اطاعت از خدا و رسول خدا، صبر و استقامت در برابر سختی ها، تقوا و پرهیزکاری، توکل بر خدا، اخلاص در عمل و وحدت و انسجام را از جمله این عوامل برشمرد.

خانم حسینی واعظ ادامه داد: علاوه بر عوامل نصرت؛ خداوند در سوره فتح به صراحت وعده یاری و نصرت به مؤمنان داده است، این وعده الهی به عنوان یک عامل روحی و انگیزشی نیز در جهت تحقق پیروزی و موفقیت در برابر دشمنان نقش مهمی ایفا می کند.

وی؛ ایمان به خدا و انجام کارهای نیکو را پایه و اساس نصرت الهی برشمرد و تصریح کرد: لازمه ایمان، اقدام عملی در جهت نشر و گسترش دین الهی است«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ»،